Хидает
Ниет – Ислямнынъ ярысыдыр
Опубликовано:
Такъвимлеримизде 2021 сенеси. Янъы йыл башланды. Оны эйи ниетлер ве гузель кейф иле башламагъа тилеймиз. Эльбетте, ниетлеримиз, планларымыз буюк, оларнынъ омюрге кечирильмеси исе, Аллахтандыр. Халкъымызда «Эйи ниет – ярым девлет» деп айталар. Онынъ ичюн Ислямда эйи ниетнинъ муимлиги акъкъында хадисни хатырламагъа теклиф этемиз. Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле буюргъан: «Шубесиз, амеллерге ниетлерине коре къыймет кесиле. Эр бир инсан ниет эткенини алыр. Аллах ве Онынъ Пейгъамбери ичюн хиджрет эткен Аллах ве Онынъ Пейгъамберинден мукяфат алыр. Дюньялыкъ бир шей я да эвленмеге истеген къадын ичюн хиджрет эткен исе, тек хиджретнинъ себеби олгъан шейни алыр». Шу хадис Ислямнынъ эсас принциплеринден бирини анълата. О, динимизнинъ темеллеринден бирини ортагъа къоя, буны Ислям алимлери ачыкълай. Эдждатларымыз, буюк Ислям алимлери ишбу хадиске дикъкъатны джельп этмек ичюн, ишини айны шу хадиснен башлай эдилер. Эбу Давуд айткъанына коре, «Ниет акъкъында хадис Ислямнынъ ярысыдыр». Улу имам Бухарий озюнинъ «Сахих» хадислер джыйынтыгъыны шу хадистен башлагъан. Имам Невевий «Къыркъ хадис», «Зикирлер» ве «Салихлер багъчалары» китапларыны айны шу хадистен башлагъан. Яни ниет – амельнинъ темелидир. Бутюн ишлеримизге ниетлерине коре къыймет кесиле. Ниетлеримиз эйи олсун! Оларны омюрге кечирмеге Аллах ярджымджы олсун!
Акъяр джамиси
Опубликовано:
Акъяр дживары асырлар девамында чешит миллет ве фаркълы дин менсюплери яшагъан бир мекян эди. Шу ерде мусульманлар, христианларнынъ чешит акъымлары, яхудийлер яшагъанлар. Эскиден Акъяр денъиз ялысында бир кой олгъан, сонъра исе, койнинъ янында къурулгъан шеэрнинъ ады олды. Къырым Русие императорлыгъы теркибине кергенден сонъ, шу ерде Русие къараденъиз донанмасы ичюн къурулаяткъан шеэрге Севатополь ады берильди. Къырымтатарлар исе, шу шеэрге эп Акъяр айтмагъа девам эткенлер. 1900 сенеси кечирильген эалини эсапкъа алув джедвелине коре, Акъярда мусульманларнынъ сайысы бинъден зияде эди. Иште, буны козь огюне аларакъ, 1907 сенеси шеэр мемуриети джами къурулышы ичюн топракъ айыргъан. Къуруджылыкъ беш йыл девам эткен ве маддий сермиялар эм шеэр эалиси, эм де меценатлар тарафындан берильген. Шуны да къайд этмелимиз ки, озь маддий дестеклерини шахсен император II Николай ве Бухара эмири бергенлер. Император бойле арекет иле Акъярны сыкъ зиярет эткен бабасы III Александрнынъ хатырасыны анъмакъ ниетленген эди. Джамининъ ильк ташы 1909 сенеси июньнинъ 28-инде къоюлгъан, тедбир шеэр башлыгъы, контр-адмирал Сергей Кульстрем, дин эрбаплары, мусульман забитлер ве давет этильген бир чокъ мусафир иштиракинен тантаналы шекильде кечирильген. Джамининъ ресмий ачылышы исе, 1914 сенеси, апрельнинъ 20-синде олып кечкен. Джами эм арбийлер, эм де сырадан ватандашлар ичюн ачыкъ эди. Меракълы малюмат: хадж ибадетини ерине кетирмек ичюн Русиеден Саудие Арабистанына кеткен хаджылар Акъярдан ёлгъа чыкъа эдилер ве мытлакъа Акъяр джамисинде намаз къылып, сонъра ёлларыны девам эте эдилер. Белли олгъаны киби, Советлер укюметинде динсизлик мефкуреси себебинден джамилер, дигер диний биналар киби я къапатыла, я да башкъа макъсатнен къулланылып башлай эди. Акъяр джамиси ибадетхане оларакъ 1938 сенесине къадар къулланылды, сонъра исе, бинаны башта анбар, сонъра кинотеатр, даа сонъра Къараденъиз донанмасынынъ архиви оларакъ къуллангъанлар. Экинджи Джихан дженки вакъытында авиабомба патлавы себебинден джамининъ дамы ве къуббеси йыкъылгъан, шу вакъиа нетиджесинде янгъын юзь берди ве бина ичиндеки агъач япылары янып кеткен. Бир тек минаре о заман зарар корьмеген, лякин оны 1948 сенеси танкларны къулланып йыкътырдылар. Совет укюмети ёкъ олгъан сонъ ве къырымтатарлар топлу шекильде ватангъа авдет этип башлагъан сонъ, 1992 сенесинден башлап, Акъяр дин джемиети Къараденъиз донанмасынынъ къоманданлыгъынен келишип, джамининъ экинджи къатында джума намазларыны кечирип башлагъан. Даа эки сене сонъра исе, джами бинасы тамамен мусульманларгъа къайтарылгъан. Акъяр джамиси Къырым джамилеринден Мысыр мамлюк услюбинде къурулгъан екяне джамидир. Къурулышынынъ хусусиетлеринде Сурие ве Мысыр мимарий инджеликлерини коре билемиз. Бина тыш тарафтан оймалы ташларнен сюслендирильген, шималий ве дженюбий тарафтан нештер шекилли пенджерелер ерлеше, диварлар исе, Балыкълава ве Кефеде имал этильген мермер керпичнен къаплы. Эсас киришнинъ кемери астында бойле языны корьмемиз мумкюн: «III Александрнынъ хатырасына». Джами ичини сюслендирген дёрткоше чинилер, эсасен, мавы ве беяз ренклерде, оларны Тюркиенинъ Изник шеэрининъ усталары имал эткенлер. Узерлеринде фаркълы геометрик ве осюмлик орьнеклерини коре билемиз. Ондан да гъайры, базы чинили диварларда мукъаддес Къуран-ы Керимден арапча аетлер иле хатлар де бар. Акъяр джума джамининъ минареси секиз кошели сютюн корюнишинде тегиз коник устю ве оймалы бир шерефели олып, 40 метрге юкселе. Эсас бинанынъ юксеклиги исе – 26 метрдир, узеринде исе, ай шекилинде алем бар. Джума джами Акъярнынъ Ленин районында, Кулаков сокъагъы, 31 адреси боюнджа ерлеше.
Рустем Меметов: «Чалышмакъ – къулдан, нетидже – Аллахтандыр!»
Опубликовано:
«Арап тили – къыйын бир тиль дегиль, о, дюньянынъ энъ зенгин тиллеринден биридир. Арап тилини эр истеген къолайлыкънен огрене биле», – дей филология илимлери намзети, Къадыр джамисининъ имамы, дин ве арап тили оджасы Рустем Меметов. Керчектен, арап тили – дюньяда энъ къадимий, популяр ве сыкъ огренильген тиллерден биридир. Шу джумледен, къырымтатар тилинде бир чокъ арап тилинден алынгъан сёзлер бар. Ве, энъ эсасы, Аллахнынъ сёзю, мукъаддес Къуран-ы Керим шу тильде эндирильди. Рустем оджанынъ айткъанына коре, онынъ арап тилини огренгенининъ эсас себеби – Аллахнынъ сёзюни анъламакътыр. Макъалемиз вастасы иле Рустем оджанен якъынджа таныш олмагъа теклиф этемиз. Рустем оджа, не ичюн сиз арап тилини огренмеге макъсат къойдынъыз? Ингилиз тилинде бойле бир лятифе бар. Ингилизлилер «Манчестер» деп язалар, лякин «Ливерпуль» деп окъуйлар. Арап тилинде исе, насыл эшитсенъиз, ойле де язасынъыз. Онынъ ичюн арап тили къолай, къусурсыз, анълайышлы бир тильдир. Къуран-ы Керимнинъ ифадесинен «Бу ачыкъ-айдын арап тилидир» буюрыла («Нахль» суреси, 16/103 ает). Бу тильни огренмектен асыл ниетим – Аллахнынъ сёзюни ве Онынъ эльчиси олгъан Хазрет-и Мухаммеднинъ (с.а.в.) сёзлерини анъламакъ, Ислямны башкъа менбалардан да огренмек, оны яшамакъ ве дигер инсанларгъа анълатмакътыр. Тахсилинъиз акъкъында тариф этинъиз. Оджалар ве огренюв усуллары насыл эди? 2004-2007 сенелери арасында мен Къалай медресесинде Ислям динининъ принциплерини ве арап тилининъ биринджи басамакъларыны огрендим. Сонъра Вернадский адына Таврия миллий университетининъ арап тили ве эдебияты болюгинде окъудым. Магистратураны битирдим. Тахсилимни Тюркиеде, Неджеддин Эрбакан университетинде кене арап тили ве эдебияты болюгинде, докторантурада девам эттим ве 2018 сенеси «Къырым ханлыгъы (1441-1783) девиринде арап тили ве эдебияты саасында ильмий чалышмалар» адлы диссертацияны язып битирдим, бойледже, гъарп окъув низамына коре, филология боюнджа фельсефе докторы (PhD) унваныны алдым, Русие низамына коре, бу – илимлер намзети унванына тенъдир. Огренюв усуллары эр джеэттен фаркълы олды. Арап тили оджаларым Эсадуллах Баиров, Али Нурьянович, Рустем Бекиров, Таджеддин Узун, Мухаммед Таса, Мухаммед Дерели ве дигер оджаларыма чокъ тешеккюрлер этем. Тильде сербест лаф этмек ичюн тиль ташыйыджылары иле лаф этмек, теджрибе алмакъ имкянынъыз олдымы? Университет йылларында, 2012 сенеси, Бирлешкен Арап Эмирликлерине бир айгъа барып, арап тилинден теджрибе алмагъа имкянымыз олды. Чокъ шукюр, эльбетте, сербест лаф этмек ичюн тиль ташыйыджылары иле лаф этмек пек муим. Къорантанъыз акъкъында тариф этинъиз. Апайымнынъ ады – Адиле Акимова. О да Къалай медресесинде окъуды. Тикишнен огъраша. Шимди эв ишлеринен, бала тербиесинен мешгъуль. Чокъ шукюр, эки баламыз бар. Биринджиси – Ахмед, алты яшында, экинджиси – Сафие къызымыз, эки ярым яшында. Сиз филология илимлери намзети оласынъыз. Невбеттеки адым насыл? Невбеттеки адымымыз – арап тили ве Къырым тарихында Ислямнен багълы макъалелерни ильмий меджмуаларгъа язмакътыр. Къырымда арап тилининъ огренилювинен багълы проблемалар бармы? Тильни огренгенлер озь бильгилерини къайда ве насыл къуллана биле? Къырымда арап тилининъ огренилювинен багълы проблемалар бар. Арап тилини огретюв ерлери пек аздыр. Мутехассыс инсанлар да аздыр. Арап тилини огренгенлер озь бильгилерини даа чокъ терджиманлыкъта ве оджалыкъта къуллана билелер. Сиз Къалай медресесинде оджалыкъ япасынъыз. Бу акъта тариф этинъиз. Ал-ы азырда Къалай медресемизде биринджи сыныф талебелернинъ сыныф рехбери олам. Бунен берабер медресемизде китапхане ве azovmedrese.ru веб сайтынынъ ишлерине де бакъам. Макъсадым – Аллахнынъ динини яшагъан ве озь халкъына эр саада гузель хызмет этеджек бир несиль етиштирмектир. КъМДИ-де арап тилининъ онлайн дерслерини кечиресинъиз. Дерслер семерелими? Талебелер чокъмы? Чалышмакъ – къулдан, нетидже – Аллахтандыр. Топлам 50-ден зияде талебемиз бар. Умют этемиз ки, дерслер семерели олып кече. Дерсте базы вакъыт бизим Къырымлы Э.Б Кефевий ве Мухаммед Акъкъирманий киби алимлеримизнинъ арап тилинде язгъан эсерлеринен къулланамыз. Муфтият инстаграм саифесинде де бизим талебелеримиз чокътыр. Арап тилини огренмеге эр истеген сизге мураджаат эте билеми? Эльбетте, эр истеген мураджаат эте биле. Бизим Муфтиятымызда къадынлар ичюн де арап тилини огреткен айры оджалар бар. Къырымда арап тили огренилювининъ перспективалары акъкъында не дерсинъиз? Ислям дини не къадар чокъ анълатылса, яйылса, о ерде арап тилининъ перспективалары буюк демектир. Чокъ шукюр, Къырымда минарелеримизден эзан сеслери эшитиле, джамилер къурула, демек, о ерде арап элифбеси ве тильни огренмеге ихтиядж бар. Сиз Акъмесджиттеки Къадыр джамисининъ имамы оласынъыз. Бу ишинъиз акъкъында тариф этинъиз. Къадыр джамиси, керчектен де, Къырымнынъ гузель джамилеринден биридир. Малюм ки, имам олмакъ, башта Аллахнынъ динине, сонъра халкъымызгъа хызмет этмек демектир. Бу ерде сабах-ятсы, джума намазларыны, илим, ирфан, никях, сухбет киби диний фаалиетлерни алып барамыз. Базар куньлери балачыкъларгъа дерслер беремиз. Огюнъизге насыл макъсатлар къоясынъыз? Илимнен ве, асылында, омюринъизнен багълы макъсатларынъыз… Аллах имкян ве омюр берсе, келеджекте бизим Къырымда 3 ве 4 асыр эвель яшагъан Мухаммед Акъкъирманий, Ахмед Къырымий, Э.М. Кефевий киби алимлернинъ ильмий чалышмалары, эсерлерини Къырымда бастырмакъ, нешир этмектир. Ве, бойледже, азиз миллетимизнинъ эм динини, эм де тарихыны огренмектир. Сизинъ омюр шиарынъыз насылдыр? Аллах Ресулюнинъ (с.а.с.) бир сёзю бар: «Бир кимсе илим огренмек ичюнь ёлгъа чыкъса, Аллах о кишиге дженетнинъ ёлуны къолайлаштырыр». Онынъ ичюн мен эр заман яш несилимизге айтам: «Окъугъан (илимнен огърашкъан) киши эм дюньясыны къазана, эм де ахиретини!» Окъуйыджыларымызгъа тилеклеринъиз? Фырсат эллеримизде экен, келинъиз, азиз миллетимизнинъ тарихыны огренейик, кечмиштен дерс алайыкъ, кимлер олгъанымызны унутмайыкъ, Аллахкъа къуллукъ этейик, джамилеримизни балачыкъларнен толдурайыкъ, бир-биримизге маддий ве маневий оларакъ дестекчи олайыкъ. Аллах Ислям умметине, бизим халкъымызгъа мерхамет этсин. Дюньяда ве ахиретте гузелликлер берсин. Амин. Эвелина Аблязова
Селямлашув адабы
Опубликовано:
Селям алейкум, урьметли окъуйыджылар! Медениетимиз ве динимизде селямлашувнынъ эмиетини огренмеге теклиф этемиз. Адетлеримизде селямлашувны ифаде эткен фаркълы сёзлер бар: «мерхаба», «хайырлы куньлер» ве саире, амма энъ чокъ къулланылгъан ибаре – «селям алейкум». Буюклеримиз балалыкътан ильк сёзлернен бир сырада бизни селямлашмагъа огрете эдилер. «Селям алейкум» ибареси бизге Мухаммед Пейгъамберимизден (с.а.в.) къалгъан мирастыр. «Селям алейкум» ибаресининъ манасы бу дюньяда, эм де келеджек дюньяда олгъан къыйынлыкълардан къуртулув, гонъюль раатлыгъы манасыны ташып, асылында, бир дуадыр. «Селям» сёзюни «барышыкълыкъ, аманлыкъ, тынчлыкъ, селяметлик» оларакъ терджиме этмек мумкюн. Демек, мусульманлар селямлашкъанда бири-бирине эки дюньяда бахт тилейлер. Селямлашув насыл япылыр, ким биринджи селям бермек керек, кимнен селямлашмакъ мумкюн ве кимге джевап бермели… яни селямлашувнынъ белли бир адабы бар ве оларны Пейгъамберимизнинъ (с.а.в.) суннетинде огрене билемиз. Пейгъамберимиз (с.а.в.) селямлашувнынъ эмиети акъкъында бойле буюргъан: «Иман этмегендже, дженнетке кирмезсинъиз! Бир-биринъизни севмегендже, керчектен иман эткен сайылмазсынъыз. Бир-биринъизни севменъиз ичюн не япаджагъынъызны анълатайыммы? Бир-биринъизнен чокъча селямлашынъыз!» (Муслим, «Иман», 93). Демек, селямлашув садедже гузель эдепнинъ косьтергичи дегиль, о, инсанлар арасында севги ве урьметни арттыра ве иманнынъ къавийлешмесине ёл ача, къавий иман исе, бизге, иншаллах, дженнет къапыларыны ачар. Селям бермек – сунеттир, джевап бермек исе, – фарздыр. Селямнынъ джевабы я айны, я да даа гузель олмалы. Буны бизге Аллаху Тааля мукъаддес Къуран-ы Керимдеки «Ниса» суресининъ 86 аетинде анълата: «Сизге селям берильгенде я даа гузель, я да айны джевап беринъ. Аллах эр шейнинъ эсабыны эксиксиз биледир». Даа гузель джевап насыл берилир? Буны бизлерге Пейгъамберимиз (с.а.в) огрете. Хадислерге эсасен, «Эс-селяму алейкум» я да «Селямун алейкум» («Устюнъизде селяметлик олсун»), – дие, селям берильгенде, джевап оларакъ я айны тилек айтылмалы, – «Ве алейкуму’с-селям»/«Ве алейкум селям» («Сизинъ устюнъизде де селяметлик олсун»), я да «ве рахметуллахи» иле «ве беракятух» ибарелери къошулып, даа гузель джевап берильмели. Шу ибарелер садедже джевап оларакъ дегиль, селямлашув оларакъ къулланмакъ мумкюн: «Эс-селяму алейкум ве рахметуллахи ве беракятух» («Устюнъизде селяметлик, Аллахнынъ мерхамети ве берекети олсун»). Джевабы исе, – «Ве алейкуму’с-селям ве рахметуллахи ве беракятух» («Сизинъ устюнъизде де селяметлик, Аллахнынъ мерхамети ве берекети олсун»). Бойледже, селямгъа къошулгъан ибарелер къорантанъызгъа Аллахтан рахмет ве берекет тилегини ифаде эте. Бундан да гъайры, «Эс-Селям» – Аллахнынъ гузель адларындан биридир. Онынъ эксиклерден узакъ олгъаныны ифаде эте. Бундан да гъайры, Аллах, къулларынынъ раатлыгъыны къорчалай, оларны фаркълы хавфлы вазиетлерден къуртара, оларгъа селяметлик бере. Мусульманлар къуллангъан селямлашув шекили дженнет багъчаларында да бериледжек. Шу акъта Къуранда бойле айтыла: «Мелеклер оларнынъ янларына эр къапыдан киреджеклер (ве айтаджакълар): «Сабыр эткенинъиз ичюн селям алейкум (устюнъизде селяметлик олсун)!» («Рад» суреси, 13/23-24 ает). Девамы оладжакъ...
Салгъыр баба азизи абаданлаштырылмасыны беклей
Опубликовано:
Акъмесджитте, Воровского сокъагъында ерлешип, мусульманлар ичюн дегерли олгъан Салгъыр баба азизи аджыныкълы алдадыр. Чокъ йыллар девамында тарихий топракъ бакъымсыз къалды. Ниает, йигирми йыллыкъ курештен сонъ, абиде Къырым мусульманларына къайтарылды, ве, эндиден сонъ, оны темизлемек ве зияретчилер ичюн ачмакъ мумкюн оладжакътыр. Акъмесджит шеэр мемуриетининъ 26.11.2020 тарихлы къарары иле Воровского, 7, адреси боюнджа ерлешкен Салгъыр баба азизи оларакъ мешхур топракъ саасы Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идаресининъ мулькиетине теслим этильди. «Йигирми йыл девамында Къырым Муфтилиги адындан шеэр мемуриетине мураджаатлар язылды ве, ниает, Салгъыр баба азизининъ топрагъы Къырым Муфтилигининъ мулькиетине кечти. Эки сотка топракъ саасы йигирми йыл девамында бакъымсыз къалды. Къырым Муфтилиги анда вакъыт-вакъыт талакъалар кечире эди, амма шу сааны абаданлаштырмакъ имкяны тек шимди, топракъ КъМДИ мулькиетине кечкен сонъ, пейда олды», – деди КъМДИ къуруджылыкъ ве топракъ меселелери боюнджа болюкнинъ рехбери Эрвин Керимов. Динимизде азиз демек, софу инсан демектир. Салгъыр баба да бойле инсанлардан бири эди. О, Къырымда яшагъан эмиетли софулардан биридир. Раббимизнинъ разылыгъы ичюн тырышып, о, чокъ йыллар девамында халкъымыз ве динимиз ичюн хызмет эткен. Азиз Салгъыр баба Къырымгъа даа орта асырларда кочькен шейхлар сюлялесинден эди. Онынъ тефеккюр ве ибадет ичюн айырылгъаны тенхалыкъ ери Салгъыр озенининъ юкъары ялысындаки эмель тереклиги эди. Бунъа коре, озь адыны, о, Салгъыр озенинден алгъан. О, эм табип олып, дин эсасларыны къулланып, инсанларгъа чешит хасталыкълардан тедавийленмеге ярдым эте эди, эм де шеэрнинъ маневий насиатчысы эди. Онъа, хусусан, сагълыкъ проблемлери себебинден баласы олмагъан къадынлар мураджаат эте эдилер. Базы риваетлерге коре, айны бу себептен Акъмесджиттеки Воровского сокъагъында ерлешкен Биринджи лохсане Салгъыр бабанынъ эви янында къурулгъан. Салгъыр баба дин менсюплигине бакъмадан, эр кесге ярдым эте эди. Къырым Муфтисининъ муавини Айдер Исмаилов динимизде азизлернинъ хусусий ери акъкъында тариф этти: «Азизлер динимизде урьмет косьтерильмеси керек олгъан инсанлардыр. Классик Ислям эдебиятында оларгъа «вели» деп айтыла, – «Аллахнынъ вели къуллары». Велилерге даа «эвлия» ве «эрен» айта эдилер. Бунынънен алякъалы Ислямда бир хадис-и шериф бар. Аллаху Тааля дей ки, бир инсан фарзларны ерине кетирип, манъа якъынлаша, ондан сонъ нафиле ибадетлерни япып, даа зияде якъынлаша, ве ойле дереджеге келе ки, Мен онынъ корьген козю, эшиткен къулагъы, туткъан эли ве юрьген аягъы олурым, ве, даа сонъра, Мен оны северим. Кок ве ер эхлисине де оны севмесини эмир этерим. Оны эр ерде гузель бир шекильде къабул этерлер. Ким де меним вели къулларыма дженк ачса, мен де онъа къаршы дженк ачарым, деп буюра. Онынъ ичюн бизде Къырымда эвель-эзельден бу мубарек инсанларгъа урьмет косьтерильген, олар вефат эткен сонъ къабирлери абаданлаштырылгъан». Якъында Салгъыр баба азизининъ саасында темизлик ишлерининъ кечирилюви планлаштырыла, бундан сонъ исе, абаданлаштырув ишлери башланаджакъ. Эски азизге алякъасы олмагъан къурулышларнынъ ёкъ этильмеси, къуругъан осюмликлернинъ темизленюви, мындаки чокъракънынъ темизленип ачылмасы ве ешиль декоратив осюмликлернинъ сачылмасы козьде тутула. «Биз, къырымтатар халкъы ичюн бу бир нишан, бир аляметтир. Олар бизим гъурурымыз, маневий буюклеримиздир. Онынъ ичюн биз элимизден кельгени къадар бу хатыраны яшатмакъ керекмиз. Оларнынъ къабирлерини абаданлаштырып, къалдырмакъ керекмиз. Бу мында, Къырымда, мусульманларнынъ эвельден яшамалырынынъ аляметидир», – къайд этти Айдер Исмаилов. Къырым Муфтилиги гонъюлли оларакъ шу ишке къошулмагъа ве Акъмесджитнинъ тарихий абидеси олгъан Салгъыр баба азизининъ абаданлыштырылувы боюнджа озь фикир ве гъаелеринен пайлашмагъа истегенлерни давет эте.
Къырым Муфтисининъ Къырымда коронавирус хасталыгъынынъ даркъалувынен алякъалы мураджааты
Опубликовано:
Къырым Муфтисининъ Къырымда коронавирус хасталыгъынынъ даркъалувынен алякъалы мураджааты Къырым Муфтиси мусульманларны ватандашлыкъ месулиетини косьтерип, коронавирус инфекциясынынъ даркъалмамасы ичюн керекли тедбирлерни алмагъа чагъырды. Урьметли диндашлар, къыйметли ватандашлар. 2020 такъвим йылы екюнлене. Къырымда коронавирус инфекциясынынъ тез даркъатылувы себебинден биз эр кунь якъынларымызны, сойларымызны, достларымызны, семетдешлеримизни гъайып этемиз. Бугуньки куньде хавфлы вазиет девам этмекте. Шу себептен сизге кене мураджаат этип, кендинъизнинъ ве якъынларынъызнынъ сагълыкъларыны къорчаламанъызны риджа этем. Динимиз бизден эм бир инсаннынъ, эм де бутюн джемиетнинъ сагълыгъыны къорчаламакъны талап эте. Бугунь эр биримизнинъ устюнде месулиет бар. Къуранда: «Озь-озюнъизни техликеге атманъыз», – деп буюрыла! («Бакъара» суреси, 2/195 ает). Хавфсызлыкъ тедбирлерине риает этменъизни риджа этем. Мусульманларгъа ляйыкъ шекильде шахсий темизлик къаиделерине риает этинъиз, инсанлар топлу олгъан ерлерге къошулманъыз ве, имкянынъызгъа коре, мумкюн олгъаны къадар, къатнамаларынъызны сынъырламагъа тырышынъыз. Хусусан, уйкен несилимиз бу къаиделерге риает этмели. Имкянынъызгъа коре, къалабалыкъ тойларны ве кутьлевий тедбирлерни башкъа вакъыткъа кечиринъиз, дженазе азырлыкъларынынъ вакъытыны къыскъартмагъа тырышынъыз, дженазеде хавфсызлыкъ месафеси къаидесине риает этинъиз. Джамиге азырлангъанда, озь намазлыкъларынъызны алынъыз. Джума намазы вакъытында мытлакъа аранъызда бир ярым метр месафе олсун, тиббий маскаларны киймеге унутманъыз. Бойледже, сиз эм озюнъизни, эм дигерлерини къорчаларсынъыз. Хасталыкъ аляметлерини, алсызлыкъ дуйсанъыз, хасталыкъ даркъалувынынъ себепчиси олмамакъ ичюн, лютфен, джамиге кельменъиз. Хасталыкъ аляметлерини дуйсанъыз, мытлакъа экимге мураджаат этинъиз, озь башынъызгъа тедавийленювнен огърашманъыз! Аллахкъа дуа этип, бизни белялардан сакъламасыны, къаза-беляларгъа огърагъанларгъа ярдымджы олмасыны, хасталыкъ себебинден бу дюньяны терк эткенлерининъ джанына рахмет этмесини тилеймиз. Дуа – сонъсуз-тюкенмез кучь менбамыздыр!
Къырым муфтилигининъ 2020 сенеси ишининъ нетиджелери
Опубликовано:
Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идаресининъ Меркезлештирильген Диний Тешкиляты (Таврия Муфтияты) – Къырым Муфтилиги – Къырым мусульманларынынъ органы олып, 1991 сенесинден башлап, ярымадада токътамадан фаалиет косьтере ве Таврия мусульман идаресининъ (Таврическое магометанское управление) укъукий девамджысы олып, Къырым мусульманларынынъ къадимден берли менсюп олгъанлары сунний ханефий аньанесининъ варисидир. Къырым Муфтилигининъ миссиясы – Къырымда Ислямны гъайрыдан тиклемек, мусульманларнынъ диний маарифини яймакъ, Ислямнынъ аньаневий анълайышыны сакъламакъ ве больгемиздеки мусульманларнынъ маневиятыны инкишаф эттирмектир. Къырым Муфтилиги Къырым мусульманларынынъ Ислям динини огренюв ве берабердже ибадет этюв эсасында бирлешмесини макъсад къоя. Фаалиетини ишбу саада алып барып, Къырым мусульманларынынъ диний идареси 2020 сенеси ишининъ нетиджелерини чыкъара ве фаалиетининъ эсас ёнелиш ве нокъталарыны айдынлата. Диний джемиетлери фаалиетининъ незарети 2020 сенеси 150 якъын имам ихтисас юксельтилювинден кечти. Бундан да гъайры, агъымдаки сенеде Акъмесджитте ве Джурчи районында «Халкъ медресеси» курсунынъ талебелери мезун олды. Курсны екюнлеген имамлар ишлерини яшагъан ерлериндеки джамилерде девам этелер. 2020 сенеси боюнджа болюк 20 дин джемиетини къайд этти. Болюк Къырым боюнджа чалышкъан джамилер ве диний тешкилятларыны идаре эте, диний тедбирлерге, хусусан, джемаат намазлары ве дуаларнынъ кечирильмесине бакъа. Муфтиликнинъ хадимлери «Мир – Дар Божий» Къырым Динлерара Шурасында, бунынъ киби, динлерара ве миллетлерара ишбирлик боюнджа тёгерек масаларда, конференцияларда ве ильмий даирелердеки корюшювлерде иштирак эте. Къуруджылыкъ 2020 сенеси боюнджа Къырым Джумхуриетинде 21 джамининъ къуруджылыгъы алып барылды, къуруджылыкъ ишлери ярымаданынъ аман-аман бутюн больгелеринде девам этти. Даа эки джамининъ иншааты башланды. Ислям Терек районынынъ Синицыно коюнде янъы джами ачылды. 2020 сенеси девамында КъМДИ къуруджылыкъ ве топракъ меселелери боюнджа болюк тарафындан 47 объект ресмийлештирильди, оларнынъ 29-ы – топракъ арсалары, 18-и – диний биналардыр. Къырым мусульманлары ичюн чокъ эмиетли олгъан эсас объект – Акъмесджитте Буюк Джума джами ве онынъ къуруджылыгъыдыр. 2020 сенеси пандемия себебинден къуруджылыкъ ишлери явашлады, амма, къуруджылар артыкъ витраж пенджерелерни къойды, бинанынъ ич ве тыш ишлери, дам ишлери ве джами этрафынынъ абаданлаштырылувы исе, девам эте. Къырым мусульманлары диний идареси тарафындан тарихий диний объектлернинъ къайтарылувы узьре буюк иш алып барылды. Меселя, Къырым Муфтилигининъ мулькиетине Акъмесджиттеки «Салгъыр баба» азизи къайтарылды. Багъчасарайдаки Азизлер мезарлыгъы, Эски Сарай джамиси ве дигер объектлер боюнджа иш девам этмекте. Диний тахсиль 2020 сенеси Къалай ислямий илимлер медресесинде диний тахсиль саасында диний тахсиль стандартлар козь огюне алынып, тахсиль системасынынъ исляаты девам эттирильди. Ал-ы азырда медреседе 88 талебе окъуй. Къалай ислямий илимлер медресесинде 32 огълан ве 29 къыз тахсиль ала. Хафызлар медресесинде исе, 27 талебе окъуй. 2015 сенеси Къырымдан РИИ институтынынъ иляхият болюгине окъушкъа кирген 14 талебе мувафакъиетнен дипломлары ишлерини къорчаладылар. РИИ мезунлары – КъМДИ Ислям темеллери оджалары ве имамлардыр. Зынджырлы медресе ве Орта медресенинъ гъайрыдан тамир этилип, тикленмеси боюнджа азырлыкъ ишлери алып барыла. Халкъ маарифи Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идареси эркянында еди йылдыр «Файдалы илим» диний-маариф лейхасы чалыша. «Файдалы илим» лейхасынынъ эсас иш ёнелиши – маарифтир. Лейха аньаневий къыйметлернинъ даркъатылувы ве экстремист гъаелер, динимизге зыт кельген мефкуренинъ профилактикасы устюнде чалыша. «Суаль-джевап» лейхасы черчивесинде эр истеген киши Ислям дининен алякъалы суаллерини берип, Муфтиликнинъ мутехассысларындан темелли джевап ала биле. 2020 сенеси пандемия себебинден Ислям темеллери ве Къуран окъувы курслары онлайн форматына кечти. Оджалар «Къуран онлайн» адлы янъы лейханы ишлеп чыкъардылар, шу курс саесинде бинъден зияде инсан Къуран окъумагъа огренди. Къырымнынъ больгелеринде Ислям темеллери курсларындан 200-ден зияде инсан кечти. Мектеп чагъына етмеген балалар ичюн «Янъы баарь» лейхасы ишини девам этти ве биринджи 5-йыллыкъ юбилейини къайд этти. 2020 сенесининъ август айында Багъчасарай районында IV Бутюнрусие «Мусульман къадынларынынъ етекчилик мектеби» серлевхалы форум олып кечти, тедбирде Русиенинъ фаркълы регионларында фаалиет косьтерген къадынлар тешкилятларынынъ азалары иштирак этти. 2020 сенесининъ декабрь айында КъМДИ эркянындаки «Буллюр» мусульман къадынлар джемаат тешкиляты «Етекчилик къабилиетининъ инкишафы ве дестеги: месулиет, мувафакъиет, семерелилик» серлевхалы мусульман къадынлар тешкилятларынынъ VIII Бутюнрусие къурултайында иштирак этти ве бешинджи кере йылнынъ энъ мувафакъиетли мусульман къадын тешкиляты оларакъ такъдирленди. Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идареси Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэринде Федераль иджра хызмети идареси иле ишбирликте махкюм этильгенлер ичюн бир сыра лекция ве семинарлар кечирди. Бундан да гъайры, лекциялар курсу шартлы оларакъ махкюм этильгенлер ичюн де отькерильди. Нешир фаалиети 2020 сенеси девамында «Хидает» газетасынынъ 12 саны ве «Икмет чокърагъы» меджмуасынынъ 5 саны чыкъты. Меджмуа мусульманларнынъ аятыны къаврап алгъан фаркълы сааларны, хусусан, ичтимаий, рухий, диний меселелерни айдынлата, шу джумледен балалар дюньясы да меджмуада ер алмакъта. 2020 сенеси невбеттеки китаплар неширге азырланылып басылды: «Имамнынъ эль китабы», «Арап арифлерининъ язув дефтери», «Къырым ССДж: алман-романия ишгъали: 1941-1944 сенеси якъылгъан койлер (Кириш)». «Къуран окъумагъа огренем» ве «Абдест ве намазны огренем» китаплары гъайрыдан нешир этильди. «Хаджылыкъ къылавузы» китабы да азырланып, неширге ёлланылды. «Темель диний бильгилер» китабы гъайрыдан нешир этильмеси ичюн азырланды. Бундан да гъайры, Имсакие, 2021 сенеси намаз вакъытлары иле такъвим ве дигер басымлар дердж этильди. Кутьлевий матбуат васталары иле ишбирлик 2020 сенеси девамында Къырым ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идареси Къырым, федераль ве халкъара КМВ иле фааль ишбирлик алып барды. «Крым 24» каналында программаларда иштирак этильди, Рамазан айында джанлы яйынлар кечирильди, «Миллет» телеканалында эр афталыкъ теле- ве радиолейхалар, видеокопюрлер ве видеоконференциялар, диний мевзуда яйынлар отькерильди. КъМДИ ёлбашчылары ве дин эрбаплары «Саба», «Мерхаба, Рамазан», «Диний сухбет», «Ислям нурлары», киби телеяйынларда иштирак этти. Тыш фаалиети ве ишбирлик 2020 сенеси девамында КъМДИ темсильджилери Москва, Татарстан Джумхуриети, Мордовия Джумхуриетинде кечирильген халкъара конференция ве форумларда иштирак этти. Къырым Муфтисининъ муавини Эсадуллах Баиров «АК-ЯР» Акъяр больгесиндеки къырымтатарларнынъ бирлешмеси тарафындан кечирильген «Тарих, земане, келеджек – миллий инкишафнынъ темеллери» форумында ве Болгъар Ислям академиясында (Казань ш.) «Русие мусульманларынынъ иляхий мирасы» форумында иштирак этти. Къырымтатар медений-тарихий мирасы музейинде Къырым мусульманлары диний идареси иле бирликте «XIX – XX асырларда къырымтатарларнынъ тарихы, медениети ве санатынынъ огренилювининъ проблемлери ве имкянлары» ильмий-амелий конференция отькерильди. Конференцияда КъМДИ нешир болюгининъ рехбери Эмир-Асан Умеров «Ислямда ифта муэссисеси» марузасынен чыкъышта булунып, Мухаммед Пейгъамберден (с.а.с.) башлап, Номан Челебиджиханнынъ заманына къадар фетваны чыкъарув муэссиселерининъ эволюциясыны айдынлатты. 2020 сенесининъ октябрь айында Муфтиликнинъ рехбериети Русие Федерациясынынъ мусульман иш адамлары бирлешмесининъ векиллеринен корюшти. Корюшювде тарафлар Къырымнынъ тек мусульман эалисине дегиль де, умумен ярымада сакинлерине файда кетиреджек ишбирлик нокъталарыны музакере эттилер. 2020 сенеси «ГЕНБАНК» АТ «Къуран – Аллахнынъ сёзю» язылы эксклюзив кумюш пара чыкъарды. Паранынынъ дарб этильмеси Буюк Джума джамининъ илеридеки ачылышына багъышланды. Хайрие 2020 сенеси девамында КъМДИ тарафындан хайрие ярдымы саасында буюк ишлер япылды. Имамлар тарафындан больгелерде гонъюллилер такъымлары тешкиль этильди, олар чокъбалалы ве мухтадж къоранталаргъа ашайт махсулатларыны алып, ярдым косьтерди. Бундан да гъайры, Тюркие къырымтатар диаспорасындан олгъан тешкилятларнен ишбирлик иле мухтадж инсанларгъа ашайт къутулары шекилинде гуманитар ярдым косьтерильди. Айны шекильде, газнен темин этильмеген мескен ерлерде яшагъан мухтадж къоранталаргъа комюр ве одунны алмакъ ичюн маддий ярдым косьтерильди. «Мерхаметлик» акциясы боюнджа 2020 йылында 2 332 315 рубле топланды ве 50 хастагъа ярдым берильди. Кене 2020 сенесининъ декабрь айында агъыр хаста балаларнынъ тедавийленюви ичюн хайрие топлагъан даимий «Мерхаметлик» акциясы черчивесинде «Мерхаметлик лялеси» акциясы башланды. Бундан да гъайры, Къырым Муфтилиги КЪДЖ ДБОЮ «Ёлочка» бала эвине, Акъмесджит ш. Демирёл районынынъ ихтиярлар ве сакъат ватандашлар ичюн ичтимаий ярдымлашув меркези», КЪДЖ ДБИ физикий ве акъыл имкянлары сынъырлы олгъан балалар ве осьмюрлер ичюн ичтимаий реабилитация болюгине, «Къартлар эвине» ярдым косьтермекте. Элял сертификациясы 2008 сенесинден башлап, Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идареси эркянында «Элял» махсулатларынынъ сертификациясы ве стандартлашма меркези чалыша. 2020 сенеси сертификатны «Ряба Крымская» АПХ «Дружба народов», колбасларны чыкъаргъан «Мевлид» ширкети, «Крымский султан», «Шербет», «Халяль» Багъчасарай маллары», ТД «Эльса Эмиз», дондурмаларны азырлагъан ООО «Крымские традиции» Сакъ ширкети сертификатларны гъайрыдан тасдыкъладылар. Бундан да гъайры, сертификатларны алгъан ширкетлернинъ сырасына «Дом вкуса» ве «HAN DONER» тез ашайт мекянлары, «Мясная лавка» эт тюкяны, «Крымский гурман» ТМ хашлангъан эт азырлагъан ширкет ве къуш, кичик баш иле буюк баш кесимини япкъан учь ширкет кирди. Къырым Джумхуриетинде Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идаресининъ «Элял» сертификациясы ве стандартлаштырув меркезининъ «Элял» сертификатларыны алгъан ширкетлернинъ бутюн махсуллары КъМДИ логотипининъ ишарети иле чыкъа. Диний тедбирлер 2020 сенесининъ баариндеки карантин тедбирлери вакъытында джума намазлары, джамилерде теравих намазларынынъ къылынышы, кутьлевий ифтарларнынъ кечирилиши токътатылды. Пандемия себебинден Ораза байрамында байрам намазы къылынмады. Сынъырланув лягъу этильген сонъ Къурбан байрамында, аньаневий оларакъ, имамлар, КъМДИ оджалары, мухтадж ве чокъ балалы къоранталар арасында къурбан эти даркъатылды. Диний байрамлар вакъытында Къырым Муфтилиги Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэрининъ УФСИН-и иле бирликте Акъмесджит ве Акъяр шеэрининъ тюзельтюв колониясына, бундан да гъайры, Акъмесджит СИЗО-сына ашайт махсулатларыны такъдим этти. Майыснынъ 18-нде Акъмесджитнинъ меркезий Кебир джамисинде 1944 сенеси Сталиннинъ сюргюнлиги къурбанларынынъ хатырасына дуа кечирильди. Дуа «Миллет» миллий телеканалынынъ джанлы яйынында косьтерильди. Къырым Муфтилиги тарафындан тешкиль этильген V Бутюнкъырым «Къырымда Ислям тарихы ве Къырым ханларынынъ тарихы» ярышы черчивесинде мусабакъалар Джанкой, Акъмесджит ве Къурман районларынынъ мектеплеринде олып кечти. Хаджылыкъ Пандемия ве девлет сынъырларынынъ къапатылувы себебинден Къырым мусульманлары ичюн хаджылыкъ олмады ве 2021 сенесине кечирильди. Планлар Къырым Муфтилиги бу сене чалышып башлагъан лейхаларны, тахсиль системасыны, бу йыл ишленип ишке кирсетильген тахсиль стандартларыны мукеммеллештирмеге, янъы хадимлерни азырламагъа, имамларнынъ ихтисасыны юксельтмеге, диний биналарны къурмагъа ве къайтармагъа планлаштыра. Муфтиликнинъ эсас макъсатлары – мусульманларгъа темель диний бильгилерни бермек, эалининъ диний бильги севиесини юксельтмек, мусульманларнынъ диний ихтияджларыны ерине кетирмек, Эхль-и суннет вель-джемаат акъидесини фаркълы янълыш анълавлардан къорчаламакъ экстремизм профилактикасыны япмакъ, къырымтатар миллетининъ диний аньанелерини сакъламакътыр. Айры дикъкъат миллетнинъ сагълам келеджегининъ темели олгъан яш несильнинъ догъру тербиесине айырыладжакъ.
Ольгеннинъ борджлары не япылмакъ керек?
Опубликовано:
Эбу Муса (Аллах ондан разы олсун) бойле анълаткъан эди: «Ресулюллах (алейхи’с-саляту вес-селям) буюргъан эди: «Аллаху Таалянынъ назарында бир къулнынъ Аллах тарафындан ясакъ этильген буюк гунахлардан сонъ, озюнен кетире бильген энъ буюк гунахлардан бири – инсаннынъ тёленеджек бир шей къалдырмайып, устюнде борджу олгъаны алда ольмесидир» (Эбу Давуд, «Бую», 9). Онынъ ичюн не ольгенге борджлу къалмакъ керек, не де борджларны къапатмадан, бу дюньядан кетмек керек. Эбу Хурейре (Аллах ондан разы олсун) бойле деген: «Ресулюллахкъа (с.а.с.) баштаки вакъытларда борджлу олгъан бир мевта кетирильгенде: «Борджуны тёлемек ичюн бир шейлер къалдырдымы?», – деп сорай эди. Эгер борджуны къапатаджакъ бир мал къалдыргъан олса, намазыны къылдыра эди. Эгер борджуны тёлейджек бир шей къалдырмагъан олса, намазыны къылдырмай эди ве: «Аркъадашынъызнынъ намазыны сиз къылынъыз», – дей эди. Юдже Аллах онъа фетихлерини насип эткенден сонъ, Аллаху Тааля Къуран-ы Керимде: «Небий муминлерге озь джанларындан даа якъындыр» («Ахзаб» суреси, 6 ает), – буюргъандан сонъ, – «Бундан сонъ ким борджлу олгъаны алда вефат этсе ве борджуны тёлемек ичюн бир шей къалдырмаса, оны тёлемекни мен устюме алам. Ким де озюнден сонъ бир мал къалдыргъан олса, о да мирасчыларына аиттир», – деп буюргъан» (Бухарий, 376, 425; Муслим, 62; Несаий, 379; Ибн Мадже, 77; Таялисий, 2338; Ахмед, 290, 399, 453). Онынъ ичюн дженазеде имам джемааттан мевтанынъ борджуны ким алыр деп сорай, якъынларындан бири бу вазифени устюне алгъан сонъ, дженазе намазы къылына. Бунынъ янында ольген ичюн: – «Оны насыл биле эдинъиз?», – «Пек яхшы адам эди», – «Акъкъынъызны элял этинъиз», – «Элял олсун», демек, шубе ёкъ ки, гузель бир шей. Амма бир тек булар оны къуртармаз, акълар тёленген олмаз. Ольгеннинъ кимге борджу олса, кимнинъ акъкъы олса, тёленмек керек, кечиктирмемеге тырышмакъ керек. Бордж мевта комюльмеден эвель тёленсе, энъ азындан, якъыны борджуны боюнына алса, медфун къабир азабыны чекмез, иншаллах. Пейгъамберимиз: «Муминнинъ руху, борджу тёленмегендже, онъа багълы къалыр», – деген («Риязу’с-салихин», 2/947). Ольгеннинъ борджлары мевзусында васиети олса, динге уйгъун исе, ерине кетириле. Къулгъа олгъан борджны тёлемек мумкюндир ве даа къолайдыр. Амма Аллахкъа нисбетен терк этильген, ихмал этильген я да япыламагъан ибадетлернинъ тёленмеси даа зордыр. Къулгъа олгъан бордж насыл, тёленгенде, ёкъ олса, Аллахкъа олгъан бордж да къапатыла, Аллах да къабул этсе, бордж тюше. Къапатылмагъаны вакъыт, ольген о киши онынъ джезасыны чекеджек. Емин кеффарети, ораза борджлары ичюн фидье берильмеси мумкюн, Аллах: «Шубесиз, яхшылыкълар яманлыкъларны ёкъ эте», – деп буюра («Худ» суреси, 114 ает). Бунъа коре, фидье берилип, Дженаб-ы Аллахнынъ афу этмеси умютинен дуа этиле. Бу фидьелер мытлакъ ихтиядж саиплерине берильмеси керек. Эр намаз борджу ичюн бир ораза фидьеси бергенлер де бар. Асылында, Къуранда ве Суннетте бойле бир шей ёкъ. Буюклеримиз, иншаллах, афу олур умютинен хош корьгенлер ве намазны оразагъа ошаткъанлар. Амма, намаз къасдлы шекильде, биле-биле терк этильген олса, фидье берильмез. Лякин хасталыкъ себебинден къылынмагъан намазлар ичюн фидье бериле биле. Емин, намаз, ораза, адакъ киби борджлар ичюн бир микъдар акъчанынъ эльден эльге «къабельту ве хебту» («къабул эттим ве башкъасына багъышладым»), деп инсанлар арасында искъат адынен берильмеси янълыштыр. Аз бир паранен чокъ бордж тёленмей. Аллахны алдатып оламазмыз, бир тек озюмизни алдаткъан олурмыз. Бир кимсе къасдлы, биле-биле кучю, имкяны бар олгъанда, намаз къылмаса, ораза тутмаса, акъчасына ишанып, «тёлерлер, къуртарырлар», деп тюшюнсе, бу – яман бир ниеттир, Аллах афу этмез. Япылгъаны да къабул олмаз. Олюм тёшегинде олгъан кимсеге къулгъа ве Аллахкъа олгъан борджлары акъкъында суаль берильсе, чокъ уйгун олур. Я да бу меселеде васиети бар исе, онъа коре арекет этилир. Шуны унутмайыкъ ки, кимсе кимсенинъ ерине ораза тутып, намаз къыламаз. Лякин япамагъаны хадж ерине хаджгъа кетип, къурбан чалып, намаз къылып, ораза тутып, зекят берип, савабы ольгенге багъышлана биле. О саваптан олюге файда тиер. Бир кересинде бири Пейгъамберден: «Анамнынъ ерине ораза тутсам олурмы?», – деп сорагъанда, Хазрет-и Пейгъамбернинъ: «Ананънынъ адына бордж олса, оны тёлемез эдинъми?» – дегени, яни «Аллахнынъ борджу тёленмеге даа ляйыкътыр» дегени анълатыла (Бухарий, «Савм», 742). Борджларнынъ тёленмеси кечиктирильмемек керек. Чюнки ольген киши эсап берип тургъанда, 7, 40, 52 кунюни беклемек олмаз, кунь саймакъ олмаз. Къалдыргъан малындан борджлары къайтарылмакъ керек. Эвлятларынынъ я да якъынларынынъ тёлемек кучю ве истеги бар исе: – Адакъ борджу ичюн, адакъ не исе, о ерине кетириле; – Емин борджу ичюн он фукъаре тойдурыла (Бакъ: «Маиде» суреси, 89 ает); – Ораза борджу ичюн куньлюк саба-акъшам бир фукъаре адам тойдурыла (Бакъ: «Бакъара» суреси, 84 ает). Табиий ки, Аллах ихляслы амеллерни тилесе, къабул эте. Эр борджуны тёледик деп, кескин лаф этмек олмаз, къабул олунмасы ичюн Аллахкъа дуа этилир. Бордж меселесинде муим олгъан – яшагъанымыз маальде оларны къайтармакътыр, эгер апансыздан кельген олюм къайтармагъа чаре къалдырмагъан олса, балаларымызгъа буны бильдирмек, бордж бергенде, алгъанда язмакъ – ишимизни къолайлаштыра. Дженаземизде балаларымыз о борджларны я къайтарыр, я да кефиль олур, устьленирлер. Бунынъ янында бельгилемек керек ки, бир кимсе борджлу ольсе, ве ич бир кимсе онынъ борджуны боюнына алмаса биле, о мусульманнынъ дженазеси къылыныр! Борджлу деп, дженазе ортада къалмаз, лякин о адам борджларынынъ эсапларыны энди Аллах къатында тёлер. Аллаху Тааля борджлуларгъа борджларыны къайтармагъа насип эйлесин, джумлемизге де энъ башта Аллахкъа олгъан борджларымызны энъ гузель шекильде къайтармагъа насип эйлесин! Раим Гафаров
Несибе (радыяллаху анха)
Опубликовано:
Хазрет-и Несибенинъ бабасынынъ ады Каб, анасы исе, – Рабабтыр. Мединедеки мусульманлар Пейгъамберимизнинъ шеэрлерине кельмесини пек истей эдилер. Араларындан 75 кишиден ибарет бир эйет Пейгъамберимизни давет этмек ичюн Мекке дживарындаки Акъабе деген ерге кельдилер. Бу ерде Пейгъамберимизнен корюшип, оны Мединеге чагъыраджакъ эдилер. Араларында эки ханым да бар эди. Олардан бири – бугуньки къахраманымыз Несибе эди. Бир йыл эвельси Севгили Пейгъамберимиз (с.а.с.) Мусаб бин Умейрни (р.а.) Мединеге Ислямны огретмек ичюн ёллагъан эди. Несибе (р.а.) онынъ вастасынен мусульман олды. Пек кучьлю бир иманнынъ саиби эди. Бу иманы огърунда эр шейини феда этмеге азыр эди. Умму Саид онынъ икяесини бойле анълата: «Бир кунь Несибенинъ янына бардым ве «Манъа Ухуд кунюни анълатып олурсынъмы? – дедим. Бойле анълатты: «Ухуд дженкинде иштирак эттим. Янымда бир савутта да сув бар эди. Расулюллахкъа якъынджа бардым, сахабелер де янында бар эди. Мусульманлар дженкте гъалебе къазандылар. Амма бираздан мушриклер янъы къуветнен уджюм эттилер. Пейгъамберимизнинъ янындаки сахабелер я шеит ола, я да къача эди. Янында пек аз адам къалгъан эди. Онъа бир зарар тиеджегинден къоркътым. Мен де къылычымны алып, онынъ янына кельдим. Акъайым ве огълум да янымда эдилер. Берабер Пейгъамберимизни къорчаладыкъ». Несибе Пейгъамберимизнинъ этрафында бир кобелек киби учып тура эди. Пейгъамберимиз исе, онъа: «Эй, Умму Умаре! Сенинъ даянгъанынъ шейге Хабешистан биле даянмаз! Хабешистан биле даянмаз!» – деп, оны макътады. Энъ ярамаз мушриклерден бири, Ибн Камра, Пейгъамберимизге буюк бир таш атты. Бу таш Пейгъамберимизнинъ эки тишини къырды ве бетини яралады. Пейгъамберимизни бу алда корьген Несибе (р.а.) шу адамгъа уджум этти. Амма омузындан яраланды. Буны корьген Пейгъамберимиз (с.а.с.) огълу Абдуллахкъа: «Ананънынъ ярасыны сар», – деди, ве – «Аллахнынъ берекети сизнен олсун! Ананънынъ дженнеттеки ери фелянчелернинъ еринден устюндир. Бабанънынъ дженнеттеки ери фелянчелернинъ еринден устюндир. Сенинъ еринъ исе, фелянчелернинъ еринден устюндир», – дие къошты. Несибе (р.а.) бу сёзлерни дуйгъанынен, аман: «Эй, Аллахнынъ Пейгъамбери! Манъа дуа эт де, дженнетте санъа къомшу олайым!», – деп риджа этти. Пейгъамберимиз (с.а.с.) эллерини ачып, дуа этти: «Аллахым! Оларны манъа дженнетте къомшу ве аркъадаш эт!» Бу сёзлерден сонъ, Несибе (р.а.) буюк севинч ичинде: «Эльхамду лиллях! Бундан сонъ башыма не кедер кельсе, алдырмам», – деди. Арадан чокъ йыллыр кечти, амма Пейгъамберимиз (с.а.с.): «Ухуд дженки куню сагъымда, солумда ве бакъкъаным эр тарафта, этрафымда Умму Умарени коре эдим», – деп, бу ханым сахабенинъ косьтерген къахраманлыгъыны макътай эди. Бу джесюр, арслан юрекли ханым Ухуд дженкинде он эки яра алды. Пейгъамберимизнинъ (с.а.с.) пек къыймет кескени ве даима зиярет эткени Несибе (р.а.), бундан гъайры, Хайбер ве Хунейн дженклеринде де иштирак этти. Ве умреге биле барып кельди. Пейгъамберимизнинъ вефатындан сонъра, Мусейлеме деген яланджы бир адам чыкъып, озюни пейгъамбер деп илян этти. Эбу Бекир (р.а.) онъа къаршы ордунен чыкъты. Бу ордуда Несибе (р.а.) да бар эди. Несибенинъ (р.а.) къайда ве насыл вефат эткени белли дегиль. Аллах ондан разы олсун! Эмине Асанова
Коккозь джамиси
Опубликовано:
Ислям дини Къырымгъа кельгенден берли ярымадамызнынъ фаркълы кошелеринде джамилер къурула. Меракълысы шу ки, джамилер тек мусульманлар я да тек Къырымда яшагъан сакинлер дегиль де, башкъа дин менсюплери тарафындан да къурула эди. Бойле джамилерден бири – Багъчасарай районынынъ Коккозь коюнде ерлеше. Князь Феликс Феликсович Юсупов Коккозь эалиси ичюн джамини эдие оларакъ къурды. Князь тамырлары ногъайлардан келип чыкъкъан Юсуповлар сюлялесиненден олып, Русие императорлыгъынынъ генерал-лейтенант рутбесинде бир задекяны эди. Сюляленинъ эдждатлары, ногъай мырзалары, даа XVI асырда христиан динине кечтилер. Юсуповлар энди чокътан мусульман олмагъанына бакъмадан, эм Коккозьде джами, эм де янында чешме къурып, ерли сакинлер ичюн эйилик япмагъа истедилер. Айрыджа, шу койде Юсуповларнынъ сарайы ерлеше эди. Эм сарайынынъ, эм де Коккозь джамисининъ мимары Николай Краснов олды. Югославия тамырлы мимар олгъан Краснов Къырымда гъает белли биналарнынъ муэллифидир. Оларнынъ арасында Ливадия чар сарайы, бу куньгедже сакъ-ланып къалмагъан Гъурзуф джамиси, Кореиздеки Юсуповлар ве Дюльбер сарайлары ве дигерлери. Мимарий абиде оларакъ белли олгъан Коккозь джамиси 1910 сенеси койнинъ меркезинде, Коккозь озенининъ сол тарафында къурулгъан. О, XX асырнынъ башында койдеки беш джамиден бири эди. Джами Юсуповлар сарайына якъын къурулды ве ёлнынъ къаршы тарафында айны девирде чешме де къурулгъан эди. Джами Къырым мусульман мимарджылыгъынынъ энъ гузель аньанелери узьре къурулгъан. Бинанынъ узунлыгъы – 15 метр, кенълиги – 12 метрни тешкиль эте. Минареси джами бинасындан айры тура. Еди метрлик диварларында арап языларыны корьмек мумкюн. Базы малюматларгъа бинаэн, дивардаки языларны 1881 сенеси Коккозьде догъгъан белли шаиримиз, оджа ве мутефеккир Усеин Шамиль Тохтаргъазы язгъан. Джамининъ ренкли джамлардан япылгъан пенджерелери бинаны хош ве гонъюльге сыджакъ ярыкънен толдура. Таванда секизкошели балабан авизе де бу муитни тамамландыра. Совет укюмети девиринде джами клуб оларакъ къулланылгъан, минарени исе, бутюн джамилердеки киби, алып ташламагъа арекет эттилер, лякин, шаатларнынъ сёзлерине эсасен, трактор минарени тюшюрип оламады. Шимдики куньде исе, джами озь асыл вазифесини эда эте. Эм балалар, эм де уйкенлер ичюн дин дерслери, семинарлар кечириле, ве бир асырдан эвель князь Юсупов япкъан эйиликнинъ хайырыны коккозьлюлер аля даа коре. Алие Сеферша
Эвлилик акъкъында хадислер
Опубликовано:
«Эвлилик – меним ёлумдыр, ондан юзь чевиргенлер, менден юзь чевирген киби олур» (Бухарий, Муслим); «Дёрт шей бу дюньяда ве келеджек дюньяда берильген энъ гузель ниметтир: 1) миннетдарлыкъ дуйгъан юрек, 2) Аллахны анъгъан тиль, 3) беляларгъа даянгъан вуджут, 4) омюр аркъадашына бедени ве малы джеэтинден хаинлик этмеген къадын» (Бухарий, Муслим); «Юдже Раббимиз намуслы къадынны берген инсангъа иманнынъ да ярысыны берди. Экинджи ярысы джеэтинден де иманлы олсун» (Хаким); «Бу дёрт шей Аллах Пейгъамберининъ суннетиндендир: алчакъгонъюллилик, гузель къокъунынъ къулланылувы, эвлилик ве тишлерни темизлемек» (Тирмизий); «Къорантада олгъан джынсий мунасебетлернинъ гизли тутулмасы – акъайнынъ апай огюндеки борджу, ве, аксине, мунасебетлернинъ белли этильмеси – буюк гунахлардан биридир» (Муслим); «Шубесиз, къадын къабургъагъа бенъзей! Оны тюзельтмеге истесенъ, къырарсынъ, олгъаны киби къалдырсанъ, онынъ къыйышлыгъыны козь огюне алып, къоранта аяты бахтлылыгъынынъ дадыны алырсынъ» (Бухарий, Муслим); «Бу дюньяны терк эткен ве акъайы разы олгъан эр бир къадын дженнетке кирер» (Тирмизий); «Фукъареликтен къоркъып эвленмегенлер бизден дегильдир» (Эбу Мансур).
Мусафирлик адабы
Опубликовано:
Ислям динимизде ве бизим къырымтатар адетлеримизде мусафирлерге буюк урьмет косьтериле. Келинъиз, бу макъалемизде биз Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.с.) мусафирлернинъ икрамында къайсы хусусларгъа дикъкъат эткенине бир назар ташлайыкъ. Мусафирге икрам этмек, оны сыйламакъ – динимизнинъ эмиридир. Ресулюллах (с.а.с.) бойле буюргъан эди: «Аллахкъа ве Ахирет кунюне инангъан кимсе мусафирлерине икрам этсин» (Бухарий). Пейгъамберимиз (с.а.с.) мусафирлерини шахсен озю икрам эте эди. Бир кунь Пейгъамберимиз (с.а.с.) сахабелерине бойле буюргъан: «Аллахкъа ве Ахирет кунюне иман эткен кимсе мусафирлерине акъкъыны берсин!». Сахабелер: «Я, Расулюллах! Мусафирнинъ акъкъы недир?», – деп сорагъанлар. Пейгъамберимиз (с.а.с.) деген: «Оны бир кунь ве бир гедже къаршыламакътыр. Мусафирлик 3 куньдир. Мусафирни 3 куньден зияде къаршыламакъ исе, садакъадыр» (Бухарий). Бундан эвельки макъалелеримизде ашамакъ ве ичмек адабында исрафтан къачынмакънынъ муимлигини ачыкълагъан эдик. Амма мусафир икрамында ве мусафир ашагъан ашта исраф ёкъ. Бу икрамнынъ ниети – Аллахнынъ ризасыны къазанмакътыр! Динимизде мусафирлерине икрамда булунмакънынъ буюк бир эмиети бар. Бунынъ айдын нумюнесини сахабелернинъ икрам мисалинде коремиз. Меккели мусульманлар – мухаджирлер, – Мединеге хиджрет эткен сонъ, чокъусы чаресиз, эвсиз ве парасыз эди. Ве мединелилер – энсар, – тарихта энъ буюк мусафирперверликни косьтердилер. Оларгъа эвлерини ачтылар, озь хурма багъчаларынен пайлаштылар. Атта, мусафирлерини къаршыламакъта бир-биринен ярыштылар (Бухарий). Шимди де, Къуран-ы Керимде кечкен мусафирнинъ вазифелерини огренейик. «Нур» суресининъ 27-28 аетлеринде бойле буюрыла: «Эй, иман эткенлер! Озь эвинъизден башкъа эвлерге кельгенинъизни бильдирип (изин алып), эв халкъына селям бермегендже, кирменъиз. Бу сизлер ичюн даа хайырлыдыр. Эр алда, буны тюшюнип анъларсыныз. Анда ич кимсени тапмасанъыз, сизге изин берильмегендже, кирменъиз. Эгер сизге «Арткъа къайтынъ!» – айтсалар, аман къайтынъ». Мында, корьгенимиз киби, Аллаху Тааля эв саиплерининъ акъларыны къорчалай. Эбет, мусафир чокъ урьметлидир, онъа буюк сайгъы косьтериле. Амма, мусафир да базы къаиделерге риает этмели. Ильк эвеля, кельмеден эвель, хабер бермек, эвге киргенде, инсанлар ким олгъаныны бильсин деп, такъырдамакъ ве адыны айтмакъ. Бойледже, бир онъайтсыз вазиетке тюшмемектир. Бир кимсенинъ эвине изинсиз кирмек – харамдыр, гунахтыр. Ислямгъа коре, ана-бабалар я да мукеллеф яшына еткен балаларнынъ одасына кирмеден эвель де такъырдатмакъ керек. Ислям – адалет динидир. Динимиз эм мусафирлерни, эм де оларны къабул эткен саиплернинъ акъларыны къорчалай. Айше Дуран