Риваетлерге коре, Кябе, ильк оларакъ Аллахнынъ эмири иле мелеклер тарафындан Меккенинъ ортасында бир ер оларакъ тайин этильгендир. Кябе, ер юзюнде къурулгъан ильк месджиддир. Аллаху Теаля буюра: «Инсанлар ичюн ер юзюнде къурулгъан ильк эв Меккеде булунгъан мубарек ве алемлер ичюн бир хидает къайнагъы олгъан Кябедир» («Ал-и Имран» суреси, 3/96 ает).
Кябе исми Къуранда эки ерде кече. Амма кене Къуранда кечкени киби, Бейт, Бейтуллах, Бейту-ль Харам, Месджид-уль Харам киби исимлернен анъыла.
Хазрети Адем (а.с.) ер юзюне кельген вакъытта, Раббимиз онъа, эм озю ичюн, эм де зурриети ичюн, топланып афу ве магъфирет тилееджеклери бир бина япмакъны эмир этти. Бу бинанынъ янында япыладжакъ ибадетлернинъ къабул этиледжеги вахий этильди. Бунынъ устюне Хазрети Адем (а.с.) Кябени инша этти. Анджакъ Адем пейгъамбернинъ япкъан бу бина кунюмизге къадар къорчаланмады. Нух (а.с.) туфанындан сонъра, Кябе бозулгъан эди ве Кябенинъ устю къумларнен къапалгъан эди.
Билингени киби, даа сонъра Аллах Теаля, Хазрети Ибрахимге (а.с.) инсанларны этрафында топлап, бирликте ибадет этмек ичюн бир эв япмасыны эмир этти ве ерининъ де Земзем къуюсынынъ якъынында бир ер олгъаныны бильдирди. Ривает этильгенине коре, Ибрахим (а.с.) ве Исмаил (а.с.) Кябени Адемнинъ (а.с.) темели устюнде къурдылар. Бу мевзуда Аллах бойле буюра: «Бир вакъытларда Ибрахим Исмаилнен берабер Бейтуллахнынъ темеллерини юксельтип (бойле дуа эте эдилер): «Эй, Раббимиз! Бизден буны къабул эт; шубесиз, сен эшитиджи, билиджисинъ» («Бакъара» суреси, 2/ 127 ает).
Ибрахим (а.с.) Кябени инша эткенде, дуварлары юксельген сайын бир мердивенге ихтиядж бар эди. Бир таш тапып, онынъ устюне чыкъып дувар орьмеге девам этти. Дуварлар юксельген сайын, бу таш да юкселе, Ибрахим (а.с.) тюшмек истегенде, бу таш да ашагъы тюше. Бу таш шимди Хаджылар тарафындан Макъам-ы Ибрахим оларакъ билинген ерде, демир бир къафеснинъ ичинде тура. Ташнынъ устюнде Ибрахим пейгъамбернинъ аякъ изи бар. Аллах Теаля бу ер акъкъында бойле буюра: «Бу Бейтни (Кябени) инсанларгъа бир топланув ери ве эмин бир ер къылдыкъ. Сиз де Ибрахимнинъ макъамында бир ер эдининъ (о ерде намаз къылынъ)» («Бакъара» суреси, 2/ 125 ает).
Кябенинъ иншааты биткен сонъ, Ибрахим (а.с.) бойле дуа этти: «Эй, Раббим! Бу ерни эмин бир шеэр яп, халкъындан Аллахкъа ве ахирет кунюне инангъанларны чешитли мейвелернен бесле» («Бакъара» суреси, 2/126 ает); «Раббимиз! Бизни санъа боюн эгген къулларынъдан эйле! Неслимизден де санъа итаат эткен бир уммет чыкъар. Бизге ибадет усулларыны косьтер; тёвбелеримизни къабул эт» («Бакъара» суреси, 2/ 128 ает).
Бу месджиднинъ фазилети акъкъында Пейгъамберимиз бойле буюрды: «Месджид-и Харамда къылынгъан бир намаз, дигерлеринде къылынгъан юз бинъ намаздан даа да фазилетли» (Теджрид-и Сарих).
Хаджер-уль Эсвед
Кябе бир кере де Пейгамберимиз вакътында даа Пейгъамберлик берильмеден эвель инша этильген эди. Къурейш къабилелерининъ энъ буюклери тарафындан дуварлары котерильген сонъ, сыра Хаджер-уль Эсведни ерине къоймакъ кельди. Бу мевзуда эр кес Пейгъамберимиз (с.а.в.) ишанчлы инсан олгъаны ичюн, онынъ къарар бергенини истедилер. Пейгъамберимиз (с.а.в.) де ерге бир шей тёшеди. Бу шейнинъ дёрт кошесинден бу къабиле реислери тутып котерген сонъ, Пейгъамберимиз озь эллеринен ташны ерине къойды. Бу мубарек таш акъкъында Пейгъамберимиз бойле буюра: «Хаджер-уль Эсвед, Дженнеттен энди. О, энгенде, сюттен даа да беяз эди. Адем огъулларынынъ хаталары (гунахлары) оны къарартты» (Несаи).
Таваф
Хаджер-уль Эсведнинъ изасындан башлап, Кябени солгъа алып, еди кере Кябе этрафына айлянмакъ айтыла. Эр бир айлянувгъа «Шавт», – деп, айтыла. Таваф акъкъында Пейгъамберимиз бойле буюргъан: «Ким Кябени Таваф этсе ве Тавафтан сонъ эки рекят намаз къылса, бир ракъабе (коле я да джарие) азат эткен киби севап къазаныр». Таваф сырасында дуалар этиле, зикирлер япыла, саляватлар кетириле.
Сафа ве Мерва
Ибрахим (а.с.) апайы Хаджерни ве огълы Исмаилны Аллахнынъ эмринен Меккеге чёльде быракъып кеткен эди. Хаджернинъ янындаки сув биткен эди. Даа къундакъта олгъан Исмаил (а.с.) сувсыз къалгъан эди. Хаджер анамыз сув къыдырмакъ ичюн чыкъты ве якъынындаки тёпелерге чапмагъа башлады. О ер дере — тепе олгъаны ичюн, огълумы корип оламам, деп раатсызлана эди. Бу себептен башта Сафа тепесине чыкъты, о ерден огълуна бакъты, о ерден бир даа вадиге энъди. Сув арады, амма тапамады. Ондан сонъ Мерва тёпесине чыкъты. Огълуна бакъты. Буны еди кере текрарлады. Хаджыларнынъ Сафа иле Мерва арасында чапмалары о куннинъ хатырасына бир суннеттир. Къуран-ы Керимде Аллах Сафа иле Мерва акъкъында бойле буюра: «Сафа иле Мерва Аллахнынъ къойгъан аляметлеринден. Ким де ким хадж я да умре ниетинен Кябени зиярет этсе, бу экиси арасында Сай этмесинде бир гунах ёкъ. Ким ичинден келип бир эйилик япса, Аллах онынъ къаршылыгъыны берир, о эр шейни билир» («Бакъара» суреси, 2/158 ает).
Сафа иле Мерва арасы якълашыкъ 400 метрдир. 1922 сенеси бу эки тёпенинъ арасы толдурылды ве хаджыларгъа къолай олмасы ичюн, дере-тепе олгъан ер догъурланды.
Земзем Сувы
Хаджер Сафа иле Мерва арасында чапып сув арагъанда, Раббине ялварып дуа эте эди. О, Аллахтан ич умютини кесмейип, Аллахкъа тевеккюль эткен эди. Ве о сырада муджизе керчеклешти. Исмаил (а.с.) агълагъанда, аякъларыны ургъан ерден сув фышкъырды. Иште, юзйыллардыр инсанларгъа шифа менбасы олгъан Земземнинъ икяеси будыр. Пейгъамберимиз бу мубарек сув акъкъында: «Земзем не ичюн ичильсе, онынъ ичюндир» (Яни не ниетнен ичильсе, она яхшы келе).
Арафат
Арафат – Меккеге 20 км узакълыкъта, саасы 14 км2 дживарында олгъан бир вадининъ адыдыр. «Арафат» – «бильмек, анъламакъ, танышмакъ, бири-бирини тапмакъ» маналырына келе. Бу саанынъ гъарбында Хазрети Пейгъамберимизнинъ Веда Хаджында къонакълагъан еринде япылгъан Немире месджиди бар. Шаркъында исе Рахмет тёпеси бар. Риваетлерге коре, Хазрети Джебраиль бу ерде Хазрети Ибрахимге Хаджнен багълы бильги берди, насыл япыладжагъыны огретти. Кене риваетлерге коре, дженнеттен дюньягъа ёлланылгъан Адемнен Хава бу ерде тапыштылар. Хаджыгъа баргъан инсанлар бу ерде дуалар, тёвбелер этелер. Арафат акъкъында Аллах бойле айта: «Вакъфенъизни тамамлап, Арафаттан Музделифеге тараф джошкъунен кеткенинъизде, Мешариль Харамда Аллахны зикир этинъ» («Бакъара» суреси, 2/198 ает).
Дюньянынъ эр тарафындан кельген мусульманлар, Хадж ибадетининъ энъ муим фарзы олгъан «Арафат вакъфеси» ичюн Зульхидждже айынынъ 9-джы куны (Арефе куню) бу мейданда топланалар ве кунеш баткангъа къадар бу ерде ибадет алында олалар. Арафат акъкъында Севимли Пейгъамберимиз Арафатнынъ эмиетини: «Хадж Арафаттыр ве Арафатнынъ эр тарафы вакъфе еридир», – сёзлеринен бильдирген (Тирмизи, Муслим).
Музделифе вакъфеси
Мина иле Арафат арасында олгъан 12 км2 кенъишлигинде олгъан вадиге Музделифе, деп айтылгъан. Музделифе, арапча «зелефе» тамырындан келе ве «якъынлашмакъ», демектир. Юдже Аллах бу ерде бол-бол ибадет этмекни эмир эткен. Хаджнынъ ваджиплеринден бири олгъан Музделифе вакъфеси бу мейданда гедже къалып япылыр. Акъшам вакъты Арафаттан ёлгъа чыкъкъан хаджылар Музделифеде акъшам намазынен ятсы намазыны бирлештирип къылалар. Шейтан ташламакъ ичюн ташлар бу мейданда топлана. Байрамнынъ биринджи куню сабах намазындан сонъ, Музделифеден Минагъа кетиле. Хаджылар Музделифеде ибадет, зикр ве дуанен кечирелер. Мешар-иль Харам бу ерде олгъан «Кузах» денильген тёпенинъ адыдыр. Къуранда, «… Арафаттан акъын эткенинъизде Мешариль Харамда (Музделифеде) Аллахны зикр этинъ…», деп айтыла («Бакъара» суреси, 2/198 ает).
Севимли Пейгъамберимиз (с.а.в.) хаджылыкъ сырасында Музделифеге кельгенде, Мешар-иль Харам денильген бу тепенинъ янында сабахкъа къадар ибадет ве дуа эткен.
Мина
Мина, Музделифе иле Мекке арасында къалгъан кенъиш бир ердир. Джемарат адынен билинген шейтан ташлама ерлери бу ердедир. Хадж къурбанларынынъ союлгъан ерлери бу ердедир. Пейгъаберимизнинъ Мина куньлерини кечирген мекянгъа япылгъан «Месджидуль Хайф» бу ердедир. Музделифе вакъфесинден сонъра хаджылар Минагъа келип, Хаджнынъ ваджиплеринден бириси олгъан ве учь кунь девам эткен шейтан ташлама вазифесини ерине кетирирлер. Бундан да башкъа бу куньлернинъ геджелерини Минада кечирмек суннеттир. Алимлернинъ айткъанына коре, «къан акъытмакъ» манасына кельген «Мина» келимеси, арапча «имна» келимесинден келе.
Шейтан ташлама ерлери
Бунъа Джамарат, деп айтыла. Хаджылар Минада шейтан ташлаган учь ер. Ибрахим (а.с.) онъа мани олмакъ истеген шейтанны бу ерде ташлады.
Къурбан
Ибрахим (а.с.), къурбан этмек ичюн огълуны Хазрети Исмаилны Минагъа алып кете, сонъра Хазрети Ибрахимге Аллах тарафындан бир къурбанлыкъ бериле. Къуран-ы Керимде бу акъта Аллах бойле буюра: «Ве фидье оларакъ онъа буюк бир къурбанлыкъ бердик» («Саффат» суреси, 37/107 ает).
Къурбан байрамынынъ биринджи куню бу ерде къурбанлар союла. Къурбан соймакъ Аллахнынъ ниметлерине шукурдир. Аллах ёлунда япылгъан федакярлыкътыр. Асылында Хадж ибадетининъ эписи бир федакярлыкътыр. Аллах ёлунда эр шейини бермектир.
Хадж ибадети ойле бир ибадет ки, онынъ ичинде бутюн ибадетлер бар. Хаджда инсан санки ахирет манзарасыны корген киби ола, ве омюрининъ къалгъан къысмыны онъа коре кечирмеге тырышмалы.
Раббим джумле хаджыларнынъ хаджыны къабул этсин!
Иса ВЕЛИЕВ