Ает-и керимеде къыссанынъ девамы бойле анълатыла:
«Мелик (фиравун) айтты: «Мен (тюшюмде) еди семиз сыгъыр корьдим, олар еди арыкъ арыкъ сыгъырны ашай эдилер. Бир де, еди ешиль башакънен еди къуру башакъ корьдим. Эй, илери кельгенлер! Сиз тюшлерни табир эткен олсанъыз, меним тюшюмни да манъа анълатынъыз. (Чевресиндеки кяхинлер:) «Бу корьгенлеринъиз къарышыкъ тюшлердир. Бир бойле къарышыкъ тюшлернинъ табирини бильмеймиз», – дедилер. (Зиндандаки) эки адамдан къуртулгъан сою, узун бир замандан сонъ, (Юсуфны) хатырлап, деди: «Онынъ (тюшнинъ) табирини сизге мен бильдиририм, сиз мени бир ёлланъыз (джевабыны огренип келейим». Зиндангъа, Юсуфнынъ янына келип, деди:) «Эй, Юсуф! Эй, догъру сёзлю адам! (Фиравуннынъ шу мушкуль тюшюни табирле:) Еди семиз сыгъырны ашагъан еди арыкъ сыгъырнен еди ешиль башакъ ве еди къуру башакънынъ манасы недир? Умют этем ки, инсанларгъа (догъру табиринънен) къайтарым, ве олар, бельки де, догъруны огренирлер» («Юсуф» суреси, 43-46 аетлер).
Юсуф (а.с.) Аллаху Таалянынъ онъа багъышлагъан илиминен тюшни бойле табир этти:
«(Юсуф) деди: «Еди йыл адетинъиз узьре экин экерсинъиз. Амма, ашайджакъларынъыз аз бир микъдардан гъайры, топлагъанларынъызны башагъында къалдырып сакъларсынъыз. Сонъра, бунынъ артындан еди къуракълыкъ йыл келеджек, (урлыкъ ичюн) сакълайджагъынъыз аз бир микъдар тышында эвель топлагъанларынъызны ашап битирирсинъиз. Сонъра, бунынъ артындан бир йыл келеджек ки, инсанлар бол ягъмургъа къавушаджакълар ве (сыкъынтыдан къуртулып,) бол-бол мейва сувы сыкъаджакълар» («Юсуф» суреси, 47-49 аетлер).
Хазрет-и Юсуфнынъ табирини эшитерек, раатлап севинген фиравун оны мукяфатландырмагъа истеди:
«Укюмдар деди: «Оны манъа кетиринъ!» (Онынъ) эльчиси, (Юсуфкъа) кельген вакъытта, (Юсуф) деди: «Эфендинъе къайт да, ондан: «Эллерини кескен о къадынларнынъ меселеси не эди?» – деп сора. Шубесиз, меним Раббим оларнынъ ийлесини чокъ яхшы биле!» («Юсуф» суреси, 50 ает).
Хазрет-и Юсуф бу ерде Зулейханынъ адыны эдепке уйып, айтмады. Бир де онъа душманлыкъ япаджагъыны тюшюнгени ичюн янъы бир ийле япмасындан сакъынды.
Укюмдар о къадынларны топлап:
«Деди: «Юсуфны эльде этмеге тырышкъанынъыз вакъыт истегинъиз не эди? (Олар): «Асла! Аллах ичюн (айтыладжакъ олса,) биз oндан ич бир феналыкъ корьмедик!» – дедилер. Азизнинъ къарысы (исе,) деди: «Шимди акъикъат ортагъа чыкъты. Онынъ нефисинден файдаланмакъ истеген мен эдим. О исе, шубесиз, догъру айткъанлардандыр» («Юсуф» суреси, 51 ает). Бойледже, о, Юсуфкъа ифтира аткъаныны итираф этти.
Юсуф (а.с.) бу арекетининъ себебини изаатламакъ ичюн бойле буюрды:
«Бу (япкъанымны) – ёкълугъында онъа хаинлик этмегенимни ве Аллах хаинлернинъ ийлесине мувафакъиет къазандырмайджыгъыны (азиз) бильсин дие (яптым)» («Юсуф» суреси, 52 ает).
Юдже Аллах ийлекяр, бир шейлер уйдырып, дигерлерни алдаткъан хаинлерни севмегенини бильдире: «Шубесиз, Аллах хаинлерни севмей» («Энфаль» суреси, 58 ает).
Энъ буюк хыянетлик исе, Аллах ве пейгъамберине къаршы япылгъан хыянетликтир. Раббимиз бу хусуста бизлерни, Онынъ къулларыны бойле тенбиелей: «Эй, иман эткенлер! Аллахкъа ве Ресулине хаинлик япманъыз, (ёкъса) биле-биле озь эманетлеринъизге хаинлик япкъан олурсынъыз!» («Энфаль» суреси, 27 ает).
Къулларынынъ акъкъыны чекип алмакънен Аллах Таалянынъ эмир ве ясакъларына хаинлик этип, нетиджеде озь эманетлерине хыянетлик эткенини фаркъ эткен Дарван асхабынынъ ибретли къыссасы хаинликтен кельген зарарнынъ садедже хаинлерге къайтып келеджегини чокъ ачыкъ бир шекильде анълата.
Дарван къыссасы
Риваетке коре, Йеменде яшагъан джумерт бир кишининъ Сана шеэри якъынларында юзюм багъы, хурмалыкъ багъчасы ве экин тарласы бар эди. Бу джумерт инсан берекет топлангъан вакъытта фукъарелерге, мухтаджларгъа ушюр пайыны зиядесинен бере экен. Вефатына якъын, балаларыны топлап, оларгъа да мухтаджларгъа ярдым этмелерини васиет эте. Лякин, шу салих киши вефат эткенден сонъ, балаларынынъ козюни мал-мульк хырсы къаплай. Озь араларында:
– Къорантамыз байгъы къалабалыкъ, малымыз исе, аз. Артыкъ фукъарелерге бир шей бермейик! Айды, олар кельмеден, берекетни топлайыкъ, – деп, анълашалар.
Аллах оларнынъ бу ярамай ниетлеринден къыскъа бир вакъыт сонъра багъ-багъчаны якъып, харабе алына кетире ве къап-къара япа. О буюк семерели топракълар танылмаз алгъа келе. Буны корип, шашыргъан саран эвлятлар козьлерине инанмай къалалар:
– Аджеба, биз янълыш ерге кельдикми? – дейлер.
Бабаларынынъ ушюр зекятыны джумертче таркъатып, мухтаджларнынъ дуасыны алмасы багъ-багъчагъа зиядесинен берекет кетире эди. Бутюн фукъаре ве ёкъсуллар о багъчалардан файда коре эди. Анджакъ эвлятларынынъ козюнде бабалары берген ушюр ве садакъалары пек буюк корюнип, барлыкъларынынъ азалмасына кетире эди. Бунъа коре, оны озьлери ичюн сакълап, бермеге истемей эдилер. Олар Аллахнынъ бу багъчаларгъа берген берекети къайдан кельгенини анъламай эдилер, фаркъында дегиль эдилер. Чюнки гъафлет оларнынъ къальплерини кёр эткен эди.
Бунъа коре, Юдже Тааля: «Гъафиллерден олма!» – деп буюра («Араф» суреси, 205 ает).
Дарван асхабы, яни Дарванда яшагъанларнынъ къыссасы оларакъ билинген шу адисени Аллах Тааля Къуран-ы Керимде бойле анълата:
«Биз (вакъытында) багъча саиплерини сынагъанымыз киби, оларны (Хазрет-и Пейгъамберге къаршы чыкъкъан мушриклерни) де сынайджакъмыз. Олар (багъча саиплери) саба-саба (кимсе корьмеден) оны (махсулатны) топлап аладжакъларына сёз бердилер. (Мухтаджларгъа ярдым этмек ичюн) бир истисна да япмай эдилер. Амма, олар юкълагъанда, Раббинъден этрафны саргъан бир афет (атеш, багъчаларыны) сарып алды, ве олар къап-къара олды. Саба чыкъкъанда, олар: «Эгер де топлайджакъ олсанъыз, эртеден махсулатнынъ янына барынъыз», – дие, бир-бирине сеслендилер. Ве: «(Аман,) бугунь анда ич бир мискин (ёкъсул) сизге сокъулмасын», – дие, бир-бирине фысылдап, ёлгъа чыкътылар. (Эбет, фукъарелерге ярдым этмек ичюн) кучь-такъатлары еткени алда, (бир шей бермемек ичюн) къарарлы оларакъ сабадан ёлгъа чыкътылар» («Къалем» суреси, 17-25 аетлер).
Багъ-багъчаларына барып, къаршыларындан саранлыкъларынынъ ве ийлекярлыкъларынынъ акъибетини коререк, пешманлыкъ атешине тутулдылар. Аллах Тааля оларнынъ шашмалагъанларыны ве пешманлыкъ дуйгъанларыны бойле анълата:
«Лякин, багъчаны корьгенде: «Биз мытлакъа ёлумызны шашырдыкъ!» – дедилер. (Сонъра, догъру ерге кельгенлерини анълап, дедилер:) «Ёкъ, ёкъ, догърусы, биз фелякетке огърадыкъ!» Энъ инсафлылары исе: «Мен сизге Аллахны тесбих этменъизни айтмагъан эдимми?» Олар: «Биз Раббимизни тесбих этемиз; догърусы, биз (озь-озюмизге) языкъ эттик», – дедилер. Артындан, бир-бирини къабаатламагъа башладылар. (Ниает, бойле) дедилер: «Языкълар олсун бизге! Керчектен биз яманлыкъ япкъан кишилермиз! Бельки Раббимиз бизге бунынъ ерине даа гузелини берер. Шубесиз, биз (артыкъ) Раббимизге (онынъ разылыгъына) гъайрет этемиз» («Къалем» суреси, 26-32 аетлер).
Юдже Раббимиз шу аетлерде фукъаренинъ, гъарип кимсенинъ ушюр акъкъыны бермемек ичюн оларгъа ийлекярлыкъ япкъан мераметсиз багъча саиплерининъ кедер бериджи сонъуны, бир ибрет оларакъ, не гузель анълата. Юректеки бутюн ниетлер Аллах Тааля ичюн ачыкътыр. Онынъ буюклиги эр шейни къаврамакъта.
Юдже Аллах шу къыссаны бойле муим тенбиелевнен битире:
«Иште, азап бойледир. Ахирет азабы исе, эльбетте, даа буюктир. Эгер де бильсе эдилер!» («Къалем» суреси, 33 ает).
Девамы оладжакъ…
Лейля Умерова