Февральнинъ 1- де Бутюндюнь халкъара хиджаб куню къайд этиле. Мезкюр аньане 2013 сенеси, бангладешли Назмы Кхан генч ханымнынъ тешеббюси иле кирсетильди. Бу аньане мусульман къадынлары тарафындан эйи къабул этильди ве тез заман ичинде бутюн дюньгъа яйылды. Кунюмизде бир чокъ ватандашларымызны, хиджабнынъ, къырымтатар къадын-къызлары ичюн олгъан эмиети ве онынъ миллий кийим услюбимизге не къадар тесир эткени я да этмегени киби суаллер меракъландыра. Бу мевзуны айдынлатмакъ ниетинен мутехассысаргъа мураджаат эттик. В. И. Вернадский адына Къырым Федераль Университетининъ диний илимлер кафедрасынынъ доценти Зарема Хайрединова бойле тарихий делиллерни кетирди:
«Къырым ичюн бу гъает нормаль бир адиседир. Эскиден бу топракъларда мусульман девлети олгъан ве бу себептен, айрыджа, Ханлыкъ девирини алсакъ, къырымтатар къадынлары баш орьтюсиз эвден чыкъмай эдилер. Лякин буны бизге хас бир шекильде япа эдилер, яни фес ве марама иле. 14 яшына къадар къызлар тек фес такъа эди, эвли ханымлар исе башларыны марама иле къапата эдилер».
Аслына бакъаджакъ олсакъ, къырымтатарларны халкъ шеклине кетирген ве оларны бирлештирген эсас дирек — Ислям дини олды. Онынъ ичюн миллий къадын эльбисеси динимизнинъ къанунларына риает этмегени — акъылымызнынъ уджуна биле кельмемели. Меселя, къадын кийимининъ шалвар киби унсурыны (къысымыны) алсакъ, олар гъает кенъиш шекильде олып, тобукъларны къатапа эдилер. Кольмекнинъ тюбюнден корюнип тургъан шалварларнынъ алт къысымы балакъ киби адландырыла.
Къырымтатар медений-тарихий мирас музейининъ ильмий хадими Зуре Пинка миллий къадын урбамыз акъкъында бойле малюматнен пайлашты: «Къырымтатар къадын урбасынынъ эсас макъсады – боюнны, бутюнлей эллерни къапатмакътыр, антернинъ озю узун, башларында мытлакъа фес, я да феске ошагъан насылдыр къалпакъ ве явлукъ къапала эди. Демек, хиджаб дегенде, явлукъны козьде тутамыз, яни башны къапаткъан шей. Базы рессамлар къалдыргъан ресимлерде коремиз ки, бойле бир сарылгъан, бетлери корюнмеген къадынлар юре, ве базы инсанлар –къырымтатар къадынлары мына бойле юре эдилер деп, буны исбатламагъа тырышалар. Шу ерде айтмакъ керек ки, о девирде Къырым сынъырлары ачыкъ эди, Къырым Ханлыгъы девиринде чешит дин саиплери, миллет саиплери, шу сырада Ислямны дюньягъа даркъаткъан инсанлар Къырымгъа келе эди, эм де аилелери иле келе эдилер. Ве айта билемиз, шу шекильде кийинген ханымлар, оларнынъ апайлары эди. Чюнки Къырымда эсас медениет бир шекильде эди. XX асырнынъ башында япылгъан ве бу куньге къадар сакъланылгъан экспонатларда коре билемиз ки, бизим къадынларымыз фес кие эдилер, устюне де марама ташлай эдилер. Урбалары тамам Ислям талапларына коре, къапалы эди. Айны бойле урбалар бизим къартаналарымызнынъ акъылында къалды ве бизге де олар акъкъында айны бойле шекильде тариф эте эдилер».
Гузель динимиз бизлерни эр анги хайырсызлыкъ ве яманлыкътан къорчаламакъ ичюн, кийинме хусусында биле гъает мантыкълы талапларны огюмизге къоя. Эдждатларымыз да шариат къаиделерине риает этип, марама, феджер, дастар иле баш ве устьлерини орьте эдилер. Иляхиятчы, психолог Зейнеб Баирова баш орьтмек ве беден къапатмакъ киби миллий адетлеримизни шойле анълата:
«Эдеп, намус, тербие, утанчлыкъ киби хасусиетлери олгъан бир джемиетте аилелер даа къуветли ола ве аилелер къуветли олгъан бир миллетнинъ келеджеги де даа кучьлю олур. Онынъ ичюн, эр не къадар четтеки бир мевзу, хусусан, садедже бир къыяфет оларакъ корюнген киби бир мевзу, эр бир мусульманны бутюнлей алякъадар эткен, онынъ бутюн сааларына тесир эткен бир намус абидесидир».
Земаневий хаятымызда миллий менлигимизни четте къалдырмайып, Ислям шартлары боюнджа кийинмек истегенлерге мутехассысларымыз бойле тевсиелер бердилер:
Зуре Пинка: «Эгер миллийликни сакъламакъ истеселер, ич бир къыйынлыкъ ёкъ, 19 асыргъа аит олгъан моделлерни земаневий кунюмизге келиштирип, бу урбаларны кийселер, бир проблем олмаз. Бизим гузель ханымларымыз анги миллетке менсюп олгъанларны косьтермек истеселер, ве келеджек несиллерге къырымтатарларны миллет оларакъ сакълап къалдырмагъа истеселер, бугунь бунынъ ичюн бир чокъ фырсатлар бар», деп къайд этти.
Диний илимлер оджасы Зарема Хайретдинова: «Бу меселенинъ чезильмеси мода эвлери ве дизайнерлеримизнинъ фаалиетлеринен багълы. Къырымтатар миллий урба унсурларыны ташыгъан эльбиселерни тиктирмеге къыйын дегиль. Земаневий аятта да, олсун орьнеги, олсун шекили, нагъышы иле миллий къыяфетимизни яшатмакъ мумкюн», киби фикирини бильдирди.
Халкъымыз арасында медениетине первасыз къалмагъан ве онынъ илеримесини истеген истидатлар бу саада чалышылар – кечкен сене тата-къардашлар Эсма Акъмоллаева ве Зейнеб Баирова тарафындан ишлеп чыкъарылгъан «Джевхер» феслер коллекциясыны къайд этмек керектир. Коллекция насыл этип ортагъа чыкъкъаны акъкъында Зейнеп Баирова бойле изаат берди: «Джевхер» коллекциясынынъ мейдангъа чыкъув себеби – эр бир феснинъ давет эткени белли бир табиат чизгиси мевджут: намус, сабыр, шукюр ве иляхре».
Генч къырымтатар дизайнеримиз Низе Эмиршах, динимизнинъ талапларына риает эткен ве миллий унсурлар иле урба киймеге истегенлерге бойле тевсиеде булунды: «Къырымтатар къадын къыяфетининъ эсас алямети «икс» эндамлыкъ, яни бельдеки къушакъ — урбамызнынъ айырылмаз парчасыдыр. Эдждатларымыз ренкли урба кийген: ешиль, пемпе, мор, къырмызы. Эльбетте, къырымтатар къадын-къызны фессиз тасавур этмек зордыр. Фесни бираз манълайгъа тюшюрип такъмакъ даа догърудыр».
Мукъаддес Къуран-и Керимде «Ахзаб» суресининъ 59 аетинде Юдже Аллах шойле буюра: «Эй, Пейгъамбер! Эшлерине, къызларына ве бутюн мусульман къадынларына сёйле: бир ихтиядж ичюн тышары чыкъкъан заманында, тыш къыяфетлерини баштан аякъларгъа къадар къапатсынлар. Бу орьтюнме шекли оларнынъ иффетли, озюни къорчалангъан, темиз къадынлар оларакъ танытыр ве раатсыз этильмемелерини темин этер». Ве унутмайыкъ ки, Аллаху Теаля бизлерни къырымтатарлар оларакъ яратты, демек, устюмизге тюшкен даа бир вазифе – эдждатларымыздан бизге мирас олып къалгъан нарин медениетимизни сакъламакъ, яшатмакъ ве келеджек несиллеримизге еткиздирмектир.
Алие Сеферша