Инсанларны къарардан зияде макътамакъ, хусусан, юзьлерине къаршы макътамакъ догъру дегильдир. Бу давранув эм макътагъангъа, эм де макътанылгъангъа зарар бере. Чюнки инсаннынъ энъ буюк меселеси менлик, гъурур, кибир, озюни бир шей беллемек киби дуйгуларны тербие этмесидир. Инсанны макътамакъ исе бу дуйгуларны арекетке кечире.
Ресулюллах (салляллаху алейхи ве селлем) Эфендимизнинъ янында бир кишиден лаф этильген ве анда олгъан бир киши о кишини ашыры дереджеде макътагъандыр. Бу акъта Пейгъамбер Эфендимиз: «Языкълар олсун санъа! Аркъадашынынъ бойнуны къопардынъ», – деп буюрды ве бу сёзюни дефаларджа текрарлады. Сонъра да: «Эгер биринъиз мытлакъа аркъадашыны макътайджакъ исе, эгер айткъаны киби олгъанына да, керчектен, инана исе, «Беллегениме коре, о, бу шекиль эйидир, бойле эйидир», деп айтсын. Эсасен, оны эсаба чекеджек олгъан Аллахтыр ве кимсе Аллахнынъ огюнде озюнинъ гунахсыз олгъаныны тюшюнемез», – деп буюрды. (Бухарий, Шехадет 16, Эдеб 54; Муслим, Зюхд 65).
Башкъа тарафтан ашыры макътавларда догърудан узакълашма пейда ола.
Осман бин Мазун (р.а), Мединеде Энсарий къардашынынъ эвинде вефат эткен эди. Эвнинъ ханымы Уммюль-Аля (р.а):
«Эй, Осман, шехадет этем ки, шу анда Аллах Теаля санъа икрам этмектедир», – деди. Ресулюллах къырышып:
«Аллахнынъ онъа икрам эткенини къайдан билесинъ?», – деп, буюрды. Къадын: «Бильмейим, валлахи!», – деди. Аллах Ресулю (салляллаху алейхи ве селлем) бойле буюрды:
«Бакъын, Осман вефат эткендир. Мен шахсен онынъ ичюн Аллахтан хайыр умют этмектейим. Факъат, мен пейгъамбер олгъаным алда, манъа ве сизге не япыладжагъыны (яни башымыздан не киби аллар кечеджегини) бильмейим».
Уммюль-Аля дей ки: «Валлахи, бу адиседен сонъ, ич кимсе акъкъында бир шей айтмадым, (садедже Раббимден хайыр умют эттим)» (Бухарий, Табир, 27).
Ает-и керимеде шойле буюрыла: «Рахманнынъ къуллары, ер юзюнде алчакъ гоньюлли ве башына котермейип юрелер…» («Фуркъан» суреси, 25/63 ает).
Меккенинъ фетх этильген кунь Ресулюллах Эфендимизнинъ узерине бир адам кельген эди. Адам, Аллах Ресулюнинъ маддий ве маневий турушындан къоркъуп титремеге башлады. Онынъ бу алыны корьген Ресулюллах пек йымшакъ ве татлы бир тильнен: «Раат ол, сыкъылма! Мен бир укюмдар дегилим. Мен Къурейш къабилесинден, къурутылгъан эт ашагъан бир къадыннынъ огълум!», – деп, буюрды (Ибн-и Мадже, Этъиме, 30; Хаким, III, 50/4366; Бейхакий, Деляилюн-Нубювве, V, 69).
Раим ГЪАФАРОВ