03.01.2020 — ИНСАННЫНЪ КЕМАЛАТ ЁЛДЖУЛЫГЪЫ: ИСЛЯМ, ИМАН ВЕ ИХСАН
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَأَخْبَتُوا إِلَى رَبِّهِمْ أُوْلٰئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ
[Инне’ллезине амену ве амилю’с-салихати ве эхбету иля Раббихим. Уляике эсхабу’ль-дженнех. Хум фиха халидун].
Мухтерем мусульманлар! Бир кунь, Пейгъамберимиз (с.а.в.) сахабелеринен сухбет эткени вакъыт, янларына бир адам кельген. Кимсе оны танымай эди. Узакътан кельген олса керек. Амма ёлджу олгъанына бир ишарет ёкъ эди. Устю-башы тоз-топракъ дегиль эди. Урбасы бем-беяз, сачлары къап-къара эди. О, Пейгъамбернинъ янына отургъан ве: «Я, Мухаммед! Манъа Ислямны анълат», – деген. Пейгъамбер (с.а.в.) буюргъан: «Ислям – Аллахтан башкъа илях олмагъанына ве Мухаммед Аллахнынъ эльчиси олгъанына шаатлыкъ этмек, намаз къылмакъ, зекят бермек, Рамазан оразасыны тутмакъ ве, эгер кучюнъ этсе, хаджылыкъны ерине кетирмектир». Кельген киши: «Догъру айттынъ», – деген. Сахабелер адамнынъ эм суаль сорагъанына, эм де, джевапны алгъандан сонъ, «Догъру айттынъ» демесине шашыргъанлар. Сонъра бу адам: «Манъа иманны анълат», – деген. Пейгъамбер (с.а.в.): «Иман – Аллахкъа, Онынъ мелеклерине, китапларына, пейгъамберлерине, Ахирет кунюне, къадерге, яхшылыкъ ве яманлыкъ Аллахтан олгъанына инанмакътыр», – деп, джевап берген. Шу адам кене «Догъру айттынъ», – деп, оны догърулагъан. Сонъра исе, «Манъа ихсанны анълат», – деген. Пейгъамберимиз (с.а.в.) ихсанны бойле тариф эткен: «Ихсан – Аллахны корьгенинъ киби Онъа къуллукъ этмектир. Чюнки сен Оны корьмесенъ де, О, сени даима коре». Кельген киши кене Пейгъамберимизни догърулагъандан сонъ, къыяметнен алякъалы базы суаллер сорагъан ве, джевапларыны алып, кеткен. Пейгъамберимиз (с.а.в.) о ерде олып, эр шейни корьген Хазрет-и Умерге бойле деген: «Бу кельген – Джебраиль (а.с.) эди. О, сизге дининъизни огретмек ичюн кельген эди» (Бухарий, «Иман», 37.)
Урьметли муминлер! Иман – Аллахнынъ бар олувыны ве бирлигини, Пейгъамберимизнинъ Юдже Аллахтан кетиргенини тиль иле икърар, къальп иле тасдыкъ этмектир. Яни юрегимизнен инанып, тилимизнен буны айтмакътыр. Иман – къулнен Аллах арасындаки севги ве ишанч багъыдыр. Иман – яратылыш гъаесини бильген инсаннынъ Раббине берген садакъат ве самимиет сёзюдир. Муминге тюшкен вазифе берген бу сёзюнинъ аркъасында турмакъ ве вазифелерини ерине кетирмектир.
Ислям исе, – инангъаны киби яшамакъ, иманны аятта акс эттирмектир. Там бир теслимиетнен Аллахкъа ибадет этмек, маддий ве маневий барлыгъыны Онынъ ёлуна адамакъ, эмирлерине уймакъ, ясакъларындан сакъынмакътыр. Ислям – ялынъыз Аллахкъа къул олмагъа ве Онъа ич бир шейни ортакъ къошмамагъа сёз берген мусульманнынъ лафлары ве арекетлеринен бу сёзюне садыкъ къалмасыдыр.
Хадисте анъылгъан ихсан исе, – къуллукъ шуурынынъ ве гузель ахлякънынъ энъ юксек дереджесидир. Ихсан – Раббимизнинъ бар олувыны аятнынъ эр анында ис этмектир. Аллах Тааля Къуранда: «Биз инсангъа шах дамарындан даа якъынмыз» ве «Къайда олсанъыз-олунъыз, О, сизнен берабердир. Аллах япкъанларынъызны коре» – деп, буюра («Къаф», 50/16; «Хадид», 57/4). Бунъа коре, эр ан Раббимизнинъ икрам ве ихсанына мухтадж олгъанымыз шуурынен яшамалы.
Азиз муминлер! Иман этмек, Ислямнынъ эмри олгъан ибадетлерни ерине кетирмек ве ихсан шуурынен арекет этмек бири-бирини тамамлагъан басамакълар кибидир. Аллахкъа ве Онынъ бильдирген акъикъатларына иман эткен инсан, эльбетте, ибадетлерини акъсатмайып, самимий бир мусульман олмакъ ичюн гъайрет этеджек. Иманнынъ ве ибадетнинъ вазгечильмез кереги исе, гузель ахлякълы олмакътыр. Инангъан, амма буны ибадет ве ахлякънен кемалгъа ириштирмеген киши зияндадыр. Ахлякъы иман ве ибадетлернен берабер олмаса, инсан, Аллахнынъ разылыгъындан махрум къалыр. Ибадет эткени алда, ахлякий джеэттен зайыфлыкълары олгъан кимсе исе, озюни эсапкъа чекмели ве ибадетинде хушугъа дикъкъат этип, бу тюрлю янълышлыкълардан узакъ къалмалы. Демек ки, къул оларакъ Раббине иман эткен, дин оларакъ Ислямгъа бойсунгъан, пейгъамбер оларакъ да Хазрет-и Мухаммед (с.а.в)-ге таби олгъан эр инсан, иманыны, ибадетини ве ахлякъыны бир арада гузеллештирмели. Иште, о заман мумин «Худ» суресиндеки 23-юнджи аетнинъ шу муждесине наиль оладжакътыр: «Иман этип, салих амеллер ишлеген ве Раблерине гонъюльден багълангъанларгъа кельгенде, иште, олар дженнетликтир. Олар анда эбедий къаладжакълар» («Худ», 11/23).
Мухтерем мусульманлар! Къальбимизни, иман киби бир ниметтен, ибадет киби бир гъыдадан, ихсан киби бир шуурдан махрум къалдырмайыкъ. Чюнки дюнья ве ахиретимизге аит эр тюрлю эйиликнинъ, хайырнынъ ве акъикъатнынъ темели, инсан олмакънынъ манасы ве къул олмакънынъ дегери бу учь джевхерде сакълыдыр. Бунынъ ичюн къуллукъ ёлунда самимий ве гъайретли олайыкъ. Тилимизден тёкюльген эр сёзнинъ, элимизнен япкъан эр ишимизнинъ, козюмизден сюзюльген эр бакъышнынъ, аткъанымыз эр адымнынъ Аллах Тааля къатында бир къаршылыгъы олгъаныны акълымыздан чыкъармайыкъ. Хутбени Севимли Пейгъамберимиз (с.а.в)-нинъ шу дуасынен битирем: «Аллахым! Мени амеллернинъ ве ахлякънынъ энъ гузелине ириштир. Оларнынъ энъ гузелине анджакъ Сен ириштире билесинъ. Мени ярамай ишлерден ве ярамай ахлякътан къорчала. Булардан анджакъ Сен къорчалап олурсынъ» (Несаий, «Ифтитах», 16).