Осман Топуз: «Гъайрет – бизден, мукяфат – Аллахтан!» | ЦРО ДУМК

Четверг

25

апреля

16
Шевваль
1445 | 2024
Утр.4:02
Вос.5:30
Обед.12:46
Пол.16:34
Веч.19:51
Ноч.21:20
Времена намазов
Календарь 2024

Намаз

Осман Топуз: «Гъайрет – бизден, мукяфат – Аллахтан!»

Опубликовано:

Ялта больгесининъ баш имамы хаджы Топуз Осман Шукри огълунынъ сёзлерине коре, сюргюнликтен эвель Ялта уездинде 84 джами бар эди. Бугунь исе, о, Къырым Муфтилиги эркянында чалышып, джамилерни миллетимизге къайтармагъа, оларны гъайрыдан тиклемеге гъайрет эте. Осман бейнинъ фикириндже, – «Гъайрет – бизден, мукяфат – Аллахтан. Мен япмасам, сен япмасан, биз япмасах, ким япаджакъ?»
Осман бейнен интервью язгъанда, о, тувгъан ялыбою шивесини сакъламагъа риджа этти. Риджасыны ерине кетирдик.

Осман эфенди, озюнъиз акъкъында тариф этинъиз.
Мен гъурбетликте, Самарканд районында, Табаксовхоз коюнде дюньяя кельдим. Бабам Айвасыллы Топуз Шукри 1928 сенесининъ баласы. Анам Дерекойлю Мандраджы Веля 1929 сенеси догъду. Секизинджи сыныфтан башлап, сербест курешнен огърашмая башладым. 12 йыл огъраштым. Мана куреш чох ярдым этти. 1981 сенеси Самарканд Девлет Университетине четэль тиллери факультетине, инглиз тили болюгине охумая гирдим. Ону 1986 сенеси битирдим. Сонъра 4 йыл девамында Ургут шеэринде мектебе чалыштым. Инглиз тили ве сербест куреш боюнджа дерс вердим.

«Бизе хорху деген шей ёх.
Тек Аллахтан хорхарых»

Къырымгъа не вакъыт авдет олдынъыз? Авдет ёлунъыз насыл эди?
1990 сенеси, бутюн халхымызнен берабер, Ана-Ветана хайттых. Биз ялыбойлю олдугъумуз ичюн, догъру Ялтая вардым. Горисполкома язылмая керек, амма хабул этмейлер. У вахыт Горисполкомын харшысына чадырлар вар эди. Мен де хошулдум халхымыза ве эвлеримизи, топрахларымызы, Ветанымызы талап этмее башладых. Мектебе вардым, ише алмадылар. Ялта интуристине вардым, алмадылар. Сонъ хуруджулугъа вардых. Бизе хорху деген шей ёх. Тек Аллахтан хорхарых.
Ялта хусусий бир больге. Анда яшагъан къырымтатарларнынъ сайысы аз. Бу сизинъ ишинъизге тесир этеми?
Ялта пектен-пек хусусий бир шеэр ве больге. Чюнки о, дюньяя белли олан бир курорт еридир. Амма биз ичюн бу ильк эвель баба ве хартбабаларымыз, эдждатларымызын топрахлары – Ветанымыздыр. Бугунь де бугунь, отуз йыл ичинде, бизим сайымыз аз, эбет, эписи олуп, 5 бине яхын. 3 бучух бин яшай, 1 бучух бини язылмыш, яни пропискасы вар, амма чешит тюрлю себеплерден яшамайлар. Эбет, ишимизе тесир эте. Бир ерде яшаянлар аз.
Район имамы вазифесини насыл не вакъыт беджермеге башладынъыз?
Моллалыгъы 1993 сенеси Ай-Васыл джамисинден башладым. 1999 сенеси, март айында Мухаддес ерлере, Меккее аджылыгъа вармая хысмет олду. Эки бининджи сенеси Дерекой джамисине имам оларах тайинлендим, алты йыл чалыштым. Сон, имамлых ишини бырахтым. Секиз йыл Тюркиее, Анталья шеэрине хатнап, терджиман оларах чалыштым. 2014 сенеси Ялта больгесинин имамы оларах, ениден тайинлендим. Кадрларымыз аз, етишмей. Имам, моллалар ёх. Хартлар Белялов Расим ака, Кадыров Усеин ака, Чакал Шамиль ака, Консул Энвер ака, Усеинов Рефат ака вефат эттилер, Аллах рахмет эйлесин.

«Иманын, истегин олса,
эр шейи огренирсин»

Диний бильгилерни кимден алдынъыз?
Диний бильгилери, эпимиз киби, балалыхтан ана-бабамыздан, боюканаларымыздан огрендик. Хартбабаларымызы горемедик, сюргюнликте эляк олдулар. «Ихляс», «Фелякъ», «Нас», «Фатиха» сурелери балалыхтан огрендик, сагъ олсунлар. Диний бильгилер ашламая тырыштылар, нетиджеде, Ялта больгесинин баш имамы олдум. Иманын, истегин олса, эр шейи огренирсин. Эр киши ичюн 40 унер аз олур, дейлер. Огрен, ште.

«Дюшюнюп бахын, 84 джами олгъан ерде,
ялы боюнда нахадар халкъымыз вар эди»

Больгедеки дин джемиетинъизге не къадар кой бакъа?
Больгемиздеки дин джемиетимизе 13 кой бахайыр. Койлер чох, амма халхымыз аз. Архив справкасына бахсан, 1864 сенеси Ялта уездинде 84 джами вар эди. Дюшюнюп бахын, 84 джами олгъан ерде, ялы боюнда нахадар халкъымыз вар эди.

Бугуньки куньде Ялта шеэринде бир эсас джами чалыша. Джами бинасынынъ тарихы акъкъында тариф этинъиз. Къачынджы сене ве насыл арекетлер иле бу бина къайтарылды?
Дерекое 1780 сенесинде хурулмуш джами вар эди, о, бозулуп, таштан дизилип, буюк меркез, эсас джами япылды. 1760-1790 сенелери халхын ярдымынен хурулды, эсас ярдымны хаджы Эбубекир огълу косьтерди. Амма бугунь джами ичинде башкъа миллетлер, 5-6 хоранта яшайыр. Оны хайтармая огърашырых, амма бу зор меселе. Адреси, – Куйбышева сохагъы, онун янында клуб ве 8-йыллых медресе вар эди. Анда анам охугъан эди. Бу эписи бир балабан комплекс эди. Клубу приватизация яптылар, медресейи да алып, гостиница япмая истедилер. Биз уну 1992 сенеси уруп алдых ве ибадет эви яптых. Ойле де адыны джами хойдулар, амма бу джами дигиль, бу – мектеп, медресе. Эски ресими да вар. Бугунь джами деп, хулланырых.

«Джами хурмая керек, спонсор араныйыр,
документлер эписи азыр»

Бугуньки куньде сакъланып къалгъан джами биналарнынъ сайысы не къадар? Оларнынъ эписи мусульман джемиетине къайтарылдымы?
Бугуньки куньде, бильдигиме хадар, он алты джами хайтарылмах керек, джедвели вар, уларын бири – мектеп, бири – бала багъчасы, бири – клуб ве иляхре. Буларнынъ эписи Муфтиятын адына гечмек керек. Украина вахтында хайтарылгъан джамилер чалышыйыр. Булар: Ялтадаки Дерекой медресеси, шимди ибадет эви, Ай-Васыл джамиси, Симеиз джамиси, Алупка шеэринде вахтынджа вагон ичинде намазлар хылыныйыр. Джами хурмая керек, спонсор араныйыр, документлер эписи азыр. Кореизде месджиде намазлар, ибадетлер гечирилийир, амма весихалары даа азыр дигиль.

«Ай-Васыл джамисине даа абдестхане хурмая керек ве азбары абаданлаштырмая керек,
ярдым этеджек оланлар олса, буюрсунлар»
Якъында къадимий Ай-Васыл джамининъ реконструкциясы битирильди. Бу джамининъ тарихы, онынъ къайтарылувы акъкъкында тариф этинъиз.
Бизим малюматларымыза горе, Ай-Васылда 3 джами вар эди. Юхары я да Сырт мааледе джамийи боздулар, топрагъы исе, халды. Ресими вар. Орта мааледе шимди башкъа миллетлер яшай, даа хайтармайырлар. Ве Ашагъы маале джамиси, ону 1993 сенеси хайтарып олдух, ундан клуб япхан эдилер. Онун ичюн, у, сахланды, ресими вар. У вахытлери пара олмадыгъы себебинден джами япамадых, проблемалар чох эди, шимди де аз дигиль. Амма 2013 сенеси айвасыллы койдешлеримиз, Сарылар хорандасы, «Тумба» Ибраим аканынъ балалары: Сары Халил ака гечинди, Аллах рахмет эйлесин, ери дженнет олсун, хардашы Сары Абдюль ака хорандасынен, хардашлары Зарема апа, Эльмира апа хорандаларынен, Ялта джемаатынен, койдешлернен бу иши беджердик, тамир яптых, эписинден Аллах разы олсун, сагъ олсунлар. Эписининъ адлары вар ве ресимлер де вар, кими капикнен ярдым этти, кими материалнен, кими келип ярдым этти, кими аш пиширди, чокъ буюк иш япылды. Бугунь де бугунь намазлар хылыныйыр, ибадетлер япылыйыр, дуалар оларнынъ севабына язылсын, сагъ олсунлар. Ве бу тамири алып варгъан ишчие – Танкозь Эдеме ве онынъ достларына айырыджа сагъ олунуз демее истейирим. 3-4 йылын ичинде яптых, минарейи япмая да керек эди. Буны да 2019 сенеси Ауткалы Софу-Мандраджы Джайде анамын 92 яшына хардашы Иффет аканын эманетинен хурулду. Минаремиз 33 метр олду. Экисине де Аллах рахмет эйлесин, ерлери дженнетте олсун, иншаллах. Эписи олуп, иш парасы, мальземелер ярдымындан гъайры, 32 бин доллар тутту. Иншаллах, Ай-Васыл джамисине даа абдестхане хурмая керек ве азбары абаданлаштырмая керек, ярдым этеджек оланлар олса, буюрсунлар. Айрыджа, мен айвасыллы деп махтангъан зенгин адамлара мураджаат этейирим, джанлары агъырмасын. Бу Ялта ичине биринджи минаре ве джами. Бир минаремиз Симеиз джамисине вар. Тимур деген иш адамы тарафындан япылгъан, сагъ олсунлар. Аллах разы олсун.

Аиленъиз акъкъында тариф этинъиз.
Меним эки огълум вар. 30 яшында Алим ве 21 яшында Сеит-Бекир ве бир хызым Эмине-шерфе, 24 яшында. Хызым эвли, куевим Осман. Яхында торунум олду. Харым Ленара. Аллах сагълыхларыны версин!
Келеджекке насыл планларынъыз бар?
Аллахын ярдымынен Ялтая ана ёлу янында, Ай-Васыла бурулгъанда, 2014 сенесинден берли огърашып, 1 гектар ве 7,5 сотка топрах алынды. Муфтиятын адына гечирильди. Иншаллах, буюк бир меркез джамисини хурмая ниетимиз вар, ишлер алып варылыйыр. Ундан гъайры, джами, медресе, абдестхане, стоянкалар, шадырван ве даа чох шейлер япмая керек. Яз татиллери вахтында Ветанымызын башха больгелеринден талебелери топлап, эм Хуран курслары охутмах, эм спортнен огъраштырмах, эм денизе ялдатмах, эм ялы боюнун дюльбер ерлерини зиярет этмек, тарихыны тариф этмек истейирик. Ветанымызы, динимизи, урф-адетлеримизи огретмек. Балаларымыз, несилимиз сагълам ве бильгили олсун. Эбет, холай дигиль, амма тырышмая керек. Гъайрет – бизден, мукяфат – Аллахтан. Мен япмасам, сен япмасан, биз япмасах, ким япаджах? Ялтая медениет меркезимиз вар, ону тиклемек керек, япмах керек.
Халкъымызгъа тилеклеринъиз недир?
Халхымыз, эпимизин ниетимиз бирдир. Ильк эвель, Аллах бутюн халхыма сагълых версин, иман, бирлик версин. Хурандан, имандан айырмасын. Хасталарымыза шифа версин. Гечиненлере Аллах рахмет эйлесин. Вахыт тез келип гечейир, осюп келен несиллер сагълам олсунлар, спортнен огърашсынлар, бильгили олсунлар! Эллерине кельгенине хадар бир-бирине ярдым этсинлер, буюклери хурьмет этсинлер. Ветаным, миллетим, диним, деп, огърашхан эдждатларымызы утандырмайых. Адалетли олайых, эр кес элинден кельгенини япса, иншаллах, ниетлеримизе етерик. Аллахын ярдымы иле. Дуа этейик, муминнин силяхы дуадыр. Ич олмаса, коклер султаны Аметхан Султана азчых ошамая тырышайых. Айвасыллы, лагъабы «Мишка-татарин» Умер Ахмолла Адаманов киби курешейик. Ветанымызы себепсиз бырахып китмен! Ве, айрыджа, ялыбойлюлара, айвасыллы ве дерекойлюлере мураджаатым – Аллаха шукюрлер олсун, эр шей вар, келип, бу ишлеримизи япайых. Аллах разы олсун!