İbadet – bir musulmannıñ Yüce Allahnıñ varlığını, birligini ve büyükligini tasdıq etmesi, Onıñ qulu olğanını bilmesi ve Oña itaat etmesidir. Buña köre, ibadet insannıñ asıl vazifesidir. İnsanğa yaraşqan şey de, bu vazifeni yerine ketirmek.
Çünki insannıñ yaratılış ğayesi Allahqa qulluq etmektir. Bu sebepten, Yüce Allah Quranda böyle buyura: “Men insanlarnı ve cinlerni ancaq maña qulluq etsinler dep yarattım” (“Zariyat” suresi, 56-ncı ayet), bir başqa ayette de “O (Allah), qaysıñız daa güzel amel işleycegini sınamaq içün, ölümni ve ayatnı yarattı. O, üstündir, çoq bağışlayıcıdır” (“Mülk” suresi, 2-nci ayet). Böylece de, qulnıñ işlegen amellerinen imtianğa tabi tutulğanı bildirile. İbadetler yalıñız Allah rizası içün yapılmaq kerek. Çünki Allahnıñ emri olğan ibadetler ancaq samimiyetnen ve ihlâsnen yapılğanı vaqıt qabul etilir ve ibadet etken kişini yamanlıqlardan uzaqlaştırır. Beş vaqıt namaz qılğan adam bir künde eñ az qırq kere “Fatiha” suresini oquy. Bu surede ise, ibadetler kimge yapılacağı açıqtan bildirile: “Biz ancaq Saña ibadet etemiz ve yalıñız Senden yardım isteymiz”, – dep, Allahqa yalvaramız.
Buna köre, insanlar ibadetke lâyıq olğan tek Allah olğanını bilip, Oña nisbeten vazifelerini yerine ketirmek kerekler. Ne yazıq ki, pek çoq insan çeşit toplaşuvlarda, dualarda, merasimlerde “Fatiha” suresini devamlı oquylar, amma o surede añlatılğan şeylerniñ keregini yapmaylar. İnsan yaşap olmaq içün Allah ihsan etken sayısız nimetlerden faydalana. Allahnıñ nimetlerinden faydalanmayıp yaşağan iç bir canlı yoq. Bu nimetlerge şükür etmek kerek. Allah bergen nimetlerge qarşılıq yapılğan eñ büyük şükür de – yapqan ibadetlerimizdir. İbadetniñ saası pek keñiştir. Allah rizası diqqatqa alınıp yapılğan er bir iş bir ibadettir. Eger bir işke ya da ibadetke riya, kösteriş qarışsa, o işniñ Allah qatında iç bir qıymeti olmaz. Peyğamberimiz Azret-i Muhammed (s.a.v.): “Riya (yani bir işni kösteriş içün yapmaq) gizli şirktir”, – dep buyurğan edi. Şirk ise, İslâm dininde eñ büyük günahtır. Ciddiyge alınmayıp, samimiyetnen qılınmağan ibadetlerni Allah Taalâ qabul etmez. Quranda böyle buyurıla: “Yazıqlar olsun o namaz qılğanlarğa. Olar namazlarını ciddiyge almaylar. Olar kösteriş yapalar” (“Maun” suresi, 4-6-ncı ayetler).
Peyğamberimiz de bu mevzuda böyle buyurğan: “Nice namaz qılğanlar bar ki, namızlarından olarğa yalıñız egilipturmaq qala. Nice oraza tutqanlar bar ki, orazalarından olarğa yalıñız aç qalmaq qala”. İslâm dini, riya ve kösteriş olmağance, elâl ve insanlıqqa faydalı olğan er türlü içtimaiy çalışuvnı ibadetten sayğan. Ancaq bu güzel fil ve areketler namaz, oraza, zekât ve hac kibi temel ibadetlerniñ yerine asla keçmez ve olarnıñ mesülietini bizden tüşürmez. Çünki Ahiret künü Allah qarşısında insan eñ başta bu şeylerden esapqa çekilecek. Eger bularnı yerine ketirgen olsa, başqa amelleri de qolaylıknen keçecek. İbadet qalpteki imannıñ bir alâmeti ve tışqa aks olğan bir köstericisidir. İbadet imannıñ ğıdası, qalpnıñ temizleyicisi, ahlâq ve faziletniñ menbasıdır. Buna köre, bir insannıñ yüregi temiz olması içün, o insan Allahqa ibadet etmek kerek, Quran oqup, onen amel etmek kerek.
İbadetler qalplerge Allah sevgisini yerleştirmek, bütün yaramay tüşünce ve areketlerden temizlenmek ceetinden pek müimdir. Bu sebepten Allah Taalâ Quranda: “Şübesiz, namaz ayasızlıqtan ve yamanlıqtan qorçalay. Allahnı añmaq, elbette, (ibadetlerniñ) eñ büyügidir. Allah yapqanlarıñıznı bile” buyurıp, ibadetniñ insannı yamanlıqlardan uzaqlaştırğanını bildirdi (“Ankebut” suresi, 45-inci ayet). Meselâ, künde beş vaqıt namaz qılıp, Allahnıñ huzurunda turğan bir insan Rabbini hatırlağanını ve esap kününi (Ahiret kününi) unutmağanını köstergen olur. Allah içün malınıñ bir qısmını fuqarege zekât olaraq bergen bir insan, muhtacnıñ sıqıntısını ketkizgen olıp, onı közetken olur ve, böyleliknen, içtimaiy yardımlaşuvnı teminlegen olur. Oraza tutqan kimse de, nefsini temizlep, yoqsullarnıñ vaziyetinden haberdar olur. Az. Peyğamber samimiyetniñ emiyetini diger bir hadis-i şerifinde şu şekilde añlatqan. Temim Dariyden rivayet etilgenine köre, Az. Peyğamber: “Din samimiyettir”, – buyurğan. (Rivayet etken dey ki:) “Biz, “Kimge nisbeten”, – diye soradıq. O da: “Allahqa, Kitabına, Resuline, musulmanlarnıñ idarecilerine ve bütün musulmanlarğa nisbeten”, – buyurğan (Müslim, “İman”, 95).
Kerçekten de sayılğanlarnıñ episine nisbeten samimiy olmaq kerek. Çünki Allahqa nisbeten, Kitabına nisbeten, Resuline nisbeten, müminlerniñ başlıqlarına ya da qaysı bir müminge nisbeten samimiy olmağan insan mümin vasfını taşımaz. İnanğanını söylegeni alda bularğa nisbeten samimiy olmağan kişiniñ musulmanlığı laftan ibarettir. Samimiyetniñ nasıl olmaq kerekligi Taberaniyniñ Cerir bin Abdullahtan rivayet etkeni aşağıdaki adiseden çoq güzel añlaşıla. Söz kelimi, rivayetke köre, Cerir, oña bir at satın alması içün quluna emir etken. O da 300 dirhemge bir at satın alıp, parasınıñ ödenmesi içün atnen beraber saibini de Cerirge ketirgen. Cerir atnı begengen ve saibine: “Seniñ atıñ 300 dirhemden daa çoq eter, onı 400 dirhemge satarsıñmı?” – degen. At saibi: “Bu saña qalğan bir şeydir, ey, Ebu Abdillâh!” – degen. Cerir: “Seniñ atıñ bundan daa çoq eter. Onı 500 dirhemge satarsıñmı?” – degen, ve “Seniñ atıñ bundan daa çaq eter” dep, yüzer-yüzer arttırıp, ayvannıñ fiyatını 800 dirhemge kötergen, soñra da onı satın alğan. Neden böyle yapqanı soralğanda, – “Çünki men Resulüllahqa er musulmanğa nisbeten samimiy, dürüst olmam aqqında biat ettim”, – degen” (Ahmed Davud oğlu, “Sahih-i Müslim tercimesi ve şerhi”, 1/301, Sönmez, İstanbul, 1977).
Elbette, İslâm insanlarnıñ bu samimiyetnen mümin olmalarını ve bu imannıñ keregi olğan Allahqa, Quranğa, Resulüllahqa, musulmanlarğa ve olarnıñ rehberlerine nisbeten dürüst olmalarını istey. Müminlerni bu samimiyet ve şuur üzre yetiştire. İnsanlar İslâmnı qabul etkende, Allahqa, Kitabına, Resuline, müminlerge ve olarnıñ rehberlerine nisbeten samimiy olacaqları ve öyle yaşaycaqları añlayışında olıp, bunı qabul etken ve öyle yaşamağa söz bergen olalar. Sayılğanlarnıñ birine, yahut da episine nisbeten samimiyetni bozmaq Allahqa kulluq tışına çıqmaq manasına kelir. İnsan içün eñ büyük tehlüke de budır. Onıñ içün “inanam” degen kişilerniñ nege inanğanını ve degerini nasıl yerine ketirecegini ögrenmesi ve yerine ketirmesi kerek. Çünki imannıñ da, amelniñ de belkemigi, asılı ve esası samimiyettir. Aysa, yaratılışımıznıñ ğayesine uyğun olaraq areket eteyik, berilgen nimetlerge nisbeten eñ büyük şükür olğan ibadetlerimizni ihlâsnen yerine ketireyik. Yapqan er işimizni Allah rizası içün yapayıq, haqtan, adaletten, doğrulıq ve samimiyetten ayırılmayıq ki, böyleliknen, eki dünyada da bahtlılıqnıñ dadını alayıq. İbadetlerimizniñ günahlarımıznıñ bağışlanmasına sebep olğanını da unutmayıq.