Девамы. Башлангъычы эвельки санда.
Юдже Аллах бизим ичюн сайлап бегенген дининде зорлукъ, эксиклик ве къусур олур мы?
«Аллах ич кимсеге кучю етмейджек шейни юклемез». Иляхий эмирлернинъ ве ясакъларнынъ эписи инсаннынъ кучюне, такъатына коре эмир этильген, кучюмизнинъ устюнде дегиль. Чюнки Аллах бизден япалмайджагъымыз шейлерни истемез. Бизим ичюн къолай олгъан шейни истер, бизлерге къыйынлыкъ тилемез («Бакъара» суреси, 2/185 ает).
Пейгъамберимиз, ким олса-олсун, апайы да олса, кучю етмейджек къадар ибадет этювни ясакъ этти. Хазрет-и Айше анамыз ривает эткенине коре, Пейгъамберимиз бойле айтты: «Биринъиз намаз къылгъанда, юкъусы пек кельсе, юкъусы кечкенине къадар ятсын юкъласын. Чюнки бири юкъусырап, намаз къылса, ойле олмакъ мумкюн ки, багъышлав сорамакъ ерине, бильмейип, озюни сёгер» (Бухарий).
Сахабелерден Эбу Абдуллах ривает эткенине коре, о, бойле айткъан эди: «Намазларны, Пейгъамберимизнен берабер къыла эдим. Онынъ намазы да, хутбеси де орта къарарлы эди» (Муслим).
Мевзунынъ даа яхшы анълашылмасы ичюн, Пейгъамберимиз вакъытында Мединеде эки мубарек сахабе арасында кечкен бир адисени анълатайыкъ. Пейгъамбер Эфендимиз Мединеге хиджрет эткен сонъ, энсар ве мухаджирлер арасында къардашлыкъ илян этти ве мухаджирлерден Сельман Фарисийнен энсардан Эбу Дерданы бир-бирине агъа-къардаш этти. Эбу Дерда мусульман олгъан сонъ, ибадеттен четлештире деп, тиджаретнен огърашмакъны биле быракъып, озюни ибадетке берген эди. Бир кунь Сельман къардашы Эбу Дерданы зиярет этти ве онынъ апайыны устю-башы дагъыныкъ, йыртыкъ-пыртыкъ урбаларнен корип шашты ве: «Бу недир?» – деп, вазиетни сорады. Апайы, къоджасы онъа бакъмагъаныны ве оны ихмал эткенини анълатмакъ ичюн: «Къардашынъ Эбу Дерданынъ дюньягъа (ве омюр аркъадашына) ихтияджы къалмады ки?» – джевабыны берди. Бу арада Эбу Дерда келип, Сельмангъа аш икрам этти. Сельман Эбу Дерданынъ де онен берабер аш ашамасыны истегенде, Эбу Дерда: «Мен оразалым», – деди. Анджакъ, Сельман: «Сен ашамасанъ, мен де ашамайджам!», – деген сонъ, Эбу Дерда нафиле туткъан оразасыны бозып, онен берабер аш ашамагъа башлады.
Сельман о гедже Эбу Дерданынъ мусафири олды. Эбу Дерда гедженинъ ярысында намаз къылмакъ ичюн турды. Бу вазиетни фаркъ эткен Сельман, Эбу Дерданынъ ятып юкъламасыны истеди. Бир вакъыттан сонъ, Эбу Дерда кене намаз къылмакъ ичюн тургъанда, Сельман кене онынъ ятып юкъламасыны истеди. Гедженинъ сонъуна якъын Сельман Эбу Дерданы: «Айды, шимди тур», – деп, уяндырды, ве экиси берабер намаз къылдылар. Намаздан сонъ, Сельман Эбу Дерданы къаршысына алып, онъа къардашлыкъ акъкъы олгъан мына бу самимий насиатны берди: «Раббинънинъ сенинъ устюнде акъкъы бар. Нефисинънинъ сенинъ устюнде акъкъы бар. Къорантанънынъ сенинъ устюнде акъкъы бар. Бойле алда эр акъ саибине акъкъыны бер».
Бу вакъиадан сонъ Эбу Дерда Пейгъамберимизге келип, Сельман иле арасында олып кечкен бу адисени анълатты. Вазиетни динълеген Пейгъамберимиз «Сельман догъру айткъан», – деп буюргъан, Сельманнынъ къардашына япкъан бу насиат ве тевсиелерни пек бегенген эди (Бухарий).
Сёзде, арекетлерде ве ибадетлерде ашыры кетип, дюнья ишлерини ихмал этмек динимизде ёкътыр.
Пейгъамберимиз: «Сёз ве арекетлерде ашыры кеткенлер эляк олды», – буюргъан, ве бу сёзни учь кере текрар эткен эди (Муслим). Башкъа бир хадисте де «Ашыры кетменъиз, орта ёлны тутунъыз да, макъсаткъа ириширсинъиз», – деген (Бухарий).
Бу мевзуда Аллах Къуранда бойле буюра: «Аллах къойгъан сынъырларны кечменъиз. Чюнки Аллах сынъырларны кечкенлерни севмей» («Маиде» суреси, 5/87 ает).
Бу аетнинъ энишине себеп олгъан вакъиалардан бир данеси будыр: «Бир кереси учь яш сахабе Пейгъамберимизнинъ апайларына келип, Пейгъамберимизнинъ ибадети акъкъында бильги алмакъ истедилер. Оларгъа анълатылгъан сонъ, олар япкъан ибадетлерини аз корип: «Биз ким, Аллах Эльчиси ким! Аллах онынъ кельген ве кечкен гунахларыны багъышлады», – дедилер. Сонъра озь араларында анълашып, бири гедже боюнджа девамлы намаз къылмагъа, экинджиси – куньдюзлери даима ораза тутмагъа, учюнджиси де къадынлардан узакъ турып, эвленмемеге къарар бердилер. Шу арада янларына келип, сёйлегенлерини эшиткен Пейгъамберимиз о учь яшкъа: «Бойле-бойле деген сизлерсизми?» – деген сонъ, оларгъа бойле буюргъан: «Буны яхшы билинъиз ки, валлахи, аранъызда Аллахтан энъ чокъ къоркъкъан Меним. Бунен берабер мен базы вакъытларда ораза тутам, базы вакъытта тутмайым. Эм намаз къылам, эм де юкълайым. Къадынларнен де эвленем. Ким меним суннетимден юзь чевирсе, менден дегильдир» (Бухарий).
Абдуллах бин Амр Пейгъамберимиз иле арасында кечкен бир къонушманы бойле анълаткъан: «Бир кунь Пейгъамберимиз манъа: «Эй, Абдуллах! Эшиткениме коре, куньдюзлери ораза тутасынъ, геджелери де ибадетнен мешгъуль оласынъ, керчектен де, ойле япасынъмы?» – деп сорады. Мен: «Эльбет, эй, Аллахнынъ Ресули!», – деп джевап бердим. Пейгъамберимиз: «Бойле япма! Ораза тут, тутмагъан вакъытларынъ да олсун; гедже намаз да къыл, юкъла да! Чюнки беденнинъ акъкъы бар, ханымынънынъ сенде акъкъы бар, мусафирнинъ сенде акъкъы бар. Эр ай учь кунь ораза тутмакъ етерлидир. Чюнки эр эйилик ичюн он къат савап бар. Бу да йылнынъ эписини оразалы кечирмек манасына келе», – деп буюрды. Анджакъ мен айткъанымдан къайтмайып: «Эй, Аллахнынъ Ресули! Меним кучюм ве къуветим еринде, мен даа чокъуны япа билем», – дедим. Бундан сонъ Пейгъамберимиз: «Айса, Аллахнынъ пейгъамбери, Давуднынъ оразасыны тут. Бундан даа чокъуны япма!», – деди. Мен: «Давуднынъ оразасы насыл эди?», – деп сорадым. Пейгъамберимиз: «Бир кунь ораза тут, бир кунь тутма. Бойлеликнен, йылнынъ ярысыны оразалы кечирерсинъ», – деп джевап берди (Бухарий).
Бу ерде муим бир меселе даа бар. Динимизде «къолайлаштырмакъ» не демектир? Къолайлаштырынъ дегенде, сизге къыйын олгъан ибадетлерни япманъыз, оларны истегенинъиз киби денъиштиринъиз демек дегильдир. Меселя, динни къолайлаштырайым деп, «сархош олмайджакъ къадар ичмек мумкюн» демек гунахтыр. Чюнки ичкининъ, сархош этмесе де, дамласы биле харам. Меселя, бир инсан, фукъарени тоюрмакънен, ифтар бермекнен, ярдымлар япмакънен намаз къылгъан сайылмаз.
Аллах Тааля замангъа, ерге ве инсанларнынъ вазиетине коре, базы рухсатлар берди. Динимиз не ерде насыл къолайлыкъ олгъаныны косьтерди. Бунъа бир къач мисаль берейик:
Сув олмаса я да оны къулланмакъ зарарлы олса (хасталыкъ я да сувукъ себебинден), тееммум этиле.
Мусульман хаста ве кучьсюз олып, отурып оламаса, намазны ятып, има иле къыла.
Рамазан айында, мусульманларгъа ораза тутмакъ фарздыр. Амма, эгер бир инсан хаста олса, я да 90 километрден узакъ ёлджулыкъкъа чыкъса, о инсаннынъ устюнден ораза тутмакъ фарзы вакъытынджа кете. Даа сонъра, мумкюн олгъан вакъытта, тутамагъан оразаларыны къаза этер.
Бир инсан 90 км ве ондан узакъ ерге ёлджулыкъкъа чыкъса, дёрт рекятлы фарз намазларыны эки рекят оларакъ къыла, в.с.
Аллаху Таалянынъ къулларына берген эмирлери ве ихсанлары эр кеске бир дереджеде дегиль. Меселя, Раббимиз базы муминлерге зенгинлик бере, ве онъа хаджылыкъ япмасыны эмир эте. Базыларына да фукъарелик бере, онъа хаджылыкъ япмасыны эмир этмей. Зенгинге зекятны эмир этти, амма фукъареге эмир этмеди. Кучю, къувети, сагълыгъы еринде олгъан адамгъа ораза тутмасыны эмир этти, амма сагълыгъы еринде олмагъан адамгъа оразасыны даа сонърагъа (сагълыгъы оладжакъ вакъыткъа къадар) кечирмесине рухсет берди. Мевлямыз эр шахыскъа шу шахыснынъ кучю еткени къадар эмир бере. Бир хадисте Пейгъамберимиз бойле буюргъан: «Аллаху Тааля ич кимсеге кучюнден чокъ шей эмир этмей» (Несаий).
Инсан кучюне коре ибадет этмели, ери кельгенде де, рухсатларнен файдаланып, зорлукъ чыкъартмамакъ, ич кимсени динден сувутмамакъ керек.
Иса Велиев