Мукъаддес Китабымыз Къуран-ы Керимде эр джанлынынъ олюмнинъ дадыны аладжагъы бильдириле («Энбийя» суреси, 35 ает). Эр биримиз кочип кеткен о кервангъа эрте я да кеч къошуладжакъ. Эджель къапымызны чалгъанда, бу аетнинъ мухатаплары олып, онъа буюр айтаджакъмыз. Джумагъа джамиге баргъаным заман, биринджи сырада отургъан къартбабаларнынъ бетлерине бакъкъанымда, араларында бир талай даа тюневин келип тургъан инсанларнынъ энди янымызда олмагъаныны корем. Арамыздан инсанларнынъ бу дюньядан кетмеси бизге олюмни хатырлата.
«Раббинъе къайт!» («Феджр» суреси, 28 ает) эмирини эшиткенджеге къадар озюне такъдир этильген заманны яшагъан бизлернинъ эн буюк дерди – сонъ нефес олмакъ керек. Буны унутмагъа тырышмакъ, олюмден къачмакъ, эльбетте, бош ерге болдурмакътыр. Дженаб-ы Аллах «Къаф» суресининъ 19-ынджы аетинде бойле буюра:
«Олюм сархошлугу керчектен келир де, – «Эй, инсан! Иште, бу – сенинъ баштан берли къачкъанынъ шейдир», – айтылыр».
Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.с.) олюмни тюшюнмек дюнья ве ахирет аятымыз ичюн не къадар файдалы олгъаныны бойле ачыкълагъан: «Олюмни чокъча хатырланъыз! Чюнки олюмни хатырламакъ (инсанны) гунахлардан темизлей, дюнья севгисинден къуртара. Эгер зенгин олгъанынъызда олюмни тюшюнсенъиз, бу сизни байлыкънынъ беляларындан къорчалар. Фукъаре олгъанынъызда олюмни тефеккюр этсениз, аятынъыздан мемнун олманъызны теминлер» (Суютий, «Джамиу’с-сагъыр», I, 47).
Кене Ресулюмиз (с.а.с.) бойле буюргъан: «Бутюн зевкъларны тамырындан ёкъ эткен олюмни чокъча хатырланъыз!» (Тирмизий, «Къыямет», 26).
Дюньягъа бу къадар багълы олгъанымызда, о багъны текаран чезмек, бираз да олса, юзюмизни ахиретке чевирмек, аятымызнынъ манасыны даа теринден анъламакъ, яхшы бир мусульман олмакъ ичюн олюмни тефеккюр этмек, тюшюнмек макъсадынен къабирлерни зиярет этмек мумкюн.
Пейгъамбер Эфендимиз бшойле буюргъан: «Къабирлерни зиярет этмегек истеген зиярет этсин. Чюнки къабир зиярети бизге ахиретни хатырлата» (Тирмизий, «Дженаиз», 60; Эбу Давуд, «Дженаиз», 77).
Къабристан зияретлери инсан къальбининъ йымшамасына, дюнья севгисинден къуртулмасына весиле ола. Нефистеки арзу ве истеклернинъ не къадар бош олгъаныны, дюньянынъ аркъасындан чапкъалагъанымыз арада сонъумызнынъ насыл оладжагъыны, къыскъаджасы, унуткъанларымызны хатырлата. Бизим де, анда яткъанлар киби ятаджагъымызны, оларнынъ янына кетеджегимизни бизге эслете.
Хазрет-и Пейгъамбер (с.а.с.) сахабелерине къабристангъа баргъанлары заман бойле айтмаларыны огрете эди: «Селям сизге, эй, бу диярнынъ мумин ве муслим халкъы! Иншаллах, якъында биз де аранъызга къошуладжакъмыз. Аллахтан бизни де, сизни де багъышламасыны тилейим» (Муслим, «Дженаиз», 104).
Керчек шу ки, биз де бизден эвелькилер къайткъанлары киби къайтаджакъмыз. Белли ки, юзь йыл сонъра ич биримиз бу дюньяда энди олмайджакъмыз. Амма къышнынъ келеджегини бильген инсан къыш ичюн азырлана. Комюр ала, одун джыя. Не ичюн инсанлар олюмни унуталар? Не ичюн динимизни огренип, онъа азырланмайлар?
Хадис-и шерифте: «Инсан яшагъаны ал узьре оле ве ольгени ал узьре о бир дюньягъа бара», – буюрылгъан (Мунавий, «Фейзу’ль-къадир», V, 663).
Бунынъ янында, башкъа хадис-и шерифте бойле буйрулгъан: «Бир кимсе сонъ нефесте (темиз бир къальп иле) келиме-и тевхид айтса, дженнетке кирер» (Хаким, «Мустедрек», I, 503).
Сонъ нефес меселесинде пейгъамберлер тышында ич кимсе эмин дегильдир. Атта, Юсуфнынъ (а.с.) Аллаху Таалягъа «(Аллахым!) Джанымны мусульман оларакъ ал, ве мени салихлернен берабер эйле!» шекилинде дуа этмеси бизлер ичюн буюк ибреттир (Бакъ: «Юсуф» суреси, 101 ает).
Бундан себеп, мумин хавф ве раджа (къоркъу ве умют) дуйгъулары арасында сонъ нефес имтианына азырланмагъа гъайрет этмек керек.
Невбеттеки ает-и керимеде бойле буюрыла: «(Инсанлар!) Сакъын дюнья аяты сизни алдатмасын ве шейтан, Аллахнынъ багъышлавыны ишандырып, сизни къандырмасын» («Лукъман» суреси, 33 ает).
Хадис-и шерифте де бойле буюрылгъан: «Бир кимсе узун заман дженнетликлернинъ амелини ишлер, амма сонъ амели джеэннемликлернинъ амелинен нетиджелендирилир. Бир кимсе де узун заман джеэннемликлернинъ амелини ишлер, амма сонъ амели дженнетликлернинъ амелинен нетиджелендирилир» (Муслим, «Къадер», 11).
Дженаб-ы Аллах джумлемизге шуларны унутмайып, сонъуны тюшюнген ве сонъ нефесине азырлангъан къулларындан олмагъа насип эйлесин. Сонъ нефеслерини кемал иман узьре берген къулларындан олайыкъ.
Раим Гъафаров