Тилявет седждеси Куран-ы Керимнинъ он дёрт еринде кечкен седжде аетлеринден бирини окъугъандан я да эшиткенден сонъ япылмасы керек седждедир. Пейгъамберимиз седжде аети олгъан бир суре окъугъанда, седжде эте эди, сахабелер де онен берабер седждеге баргъанлары ривает этиле.
Бу мевзунен алякъалы оларакъ Пейгъамберимиз бойле бильдирген: «Адем огълу седжде аетини окъуп, седжде эткенде, шейтан агълай ве: «Вай, меним алыма! Адем огълу седжде этмеге эмир алды ве аман седжде этти, дженнет онынъдыр. Мен исе, седжде этмекнен эмир этильдим, амма седжде этмектен къачындым, бундан себеп джеэннем менимдир», – деп о ерден къача» (Муслим, «Иман», 35).
Тилявет седждеси – Аллахкъа сайгъы косьтермектир. О, бойле япыла:
Башта бир тилявет седждесини япаджакъ инсан абдестли, устю-башы темиз ве аврет ерлери ортюли олмасы шарттыр. О, – «Ниет эттим Аллах ризасы ичюн тилявет седждесини япмагъа», – деп, абдестли шекильде къыблагъа ёнеле ве, эллерини котермеден эвель, «Аллаху экбер», – деп, седждеге бара. Учь кере «Субхане раббие’ль-аля» айткъан сонъ, кене «Аллаху экбер» деп, аякъкъа тура. Седждеде бет ерге къоюлмакъ керек. Седжденинъ кечерли олмасы ичюн манълай ве бурун ерге тиймелидир. Седждеге кеткенде ве тургъанда «Аллаху экбер» айтмакъ, седждеде «Субхане раббийе’ль-аля» айтмакъ суннеттир. Айны шекильде, седжденинъ отургъан ерден дегиль де, аякъ устюнде турып, ерге барылып япылмасы, седжде япып, отурмакъ ерине, аякъкъа турмакъ ве, седждеден тургъанда, «Семина ве этана гъуфранеке Раббена ве илейке’ль-месыр» айтмакъ керек.
Седжде аетлерининъ маналарына бакъылгъанда, шу аетлерни окъугъан я да эшиткен кимсенинъ седжде япмасы, эм Аллахнынъ седжде эмирине итаат этмек, эм де седжде этмектен къачынгъанларгъа къаршылыкъ косьтермек манасына келе. Шу бакъымдан, тилявет седждесинен юкюмли ола бильмек ичюн эр шейден эвель ишбу аетнинъ седжде аети олгъаныны бильмек керек.
Динлеген аетлер арасында седжде аети олгъаныны бильмеген муминнинъ седжде этмеси керекмей. Меселя, магнитофон, радио ве телевизордан окъулгъан Къуранны динлегенде, арада седжде аети кечсе, ве динлеген киши онынъ седжде аети олгъаныны бильмесе, онъа седжде этмек керекмей. Лякин окъулгъан Къураннынъ манасы анълатылса, ве оны динълеген киши седжде этмекнинъ уйгъун оладжагъыны тюшюнсе, онъа седжде этмек керек. Чюнки я бутюн махлюкъатнынъ Аллахны тесбих ве тазим эткенини, эйи къулларынынъ Аллахкъа седжде эткенлерини анълатыладыр, я да мушриклернинъ седжде этмектен къачынгъаны сёз мевзусыдыр.
Тилявет седждесини япмакъ – ханефийлерге коре ваджип, башкъа учь мезхебке коре исе, – суннеттир.
Намаз къылгъан муминнинъ намазда седжде аетини окъумасы алында, седжде аетинден сонъ учь аеттен даа чокъ окъулмайып, рукугъа кетиледжек олса, япылгъан шу руку, айны заманда, тилявет седждеси ерине де кече. Лякин учь аеттен даа зияде окулса, тилявет седждеси ниетинен догърудан седждеге барылыр, ве, бир кере седжде япылгъан сонъ, аякъкъа турылып, къалгъан ерден къырааткъа девам этиле.
Тилявет седждесини япмагъа керек эткен аетлерни эшиткен муминнинъ, аман седжде япамагъа фырсат тапып оламаса, «Семина ве этана гъуфранеке Раббена ве илейке’ль-месыр» демеси мустехаптыр. О ан ичинде япамагъаны седждени даа сонъра япар.
Айны меджлисте (бир ерде) айны седжде аети бир къач кере окъулса, эм окъугъаннынъ, эм динълегенлернинъ бир кере седжде япмалары етер. Амма айны седжде аети айры-айры меджлислерде окъулса, я да айны меджлисте айры-айры седжде аетлери окъулса, эр бири ичюн айры бир тилявет седждеси япмакъ керек.
Къуранда 14 ерде седжде аети кече. Сырасынен, шу сурелер ве аетлер ашагъыдакилердир:
1. «Араф» суреси, 206 ает;
2. «Рад» суреси, 15 ает;
3. «Нахль» суреси, 49 ает;
4. «Исра» суреси, 107 ает;
5. «Мерьем» суреси, 58 ает;
6. «Хадж» суреси, 18 ает;
7. «Фуркъан» суреси, 60 ает;
8. «Немль» суреси, 25 ает;
9. «Седжде» суреси, 15 ает;
10. «Сад» суреси, 24 ает;
11. «Фуссилет» суреси, 37 ает;
12. «Неджм» суреси, 62 ает;
13. «Иншикак» суреси, 21 ает;
14. «Алякъ» суреси, 19 ает.
Тилявет седждесини керек эткен аетлернинъ манасыны окъугъанларгъа тилявет седждесини япмакъ керекми, ёкъса, керекмейми, – тартышылгъан бир меселедир. Лякин маналарында да седжде этмек керек олгъаны анълашылгъаны ичюн алимлернинъ чокъусы тилявет седжделери шу такъдирде де япылмакъ кереклиги тюшюнджесинделер.
Раим Гафаров