Инсаннынъ омюри – сайылы куньлердир. Кечкен эр кунь омюримизден омюр ала ве базы вакъыт муддетлери бизге аятымызнынъ чагъларыны косьтере. Сабах вакъты, санки, балалыкъ чагъы, уйле, санки яшлыгъымыз, акъшам – къартлыкъ, гедже де – олюм кибидир. Амма эр геджеден сонъ, сабанынъ кельмеси киби, акъикъий олюмимизден сонъра да саба оладжакъ. О куньге яхшы азырланмакъ керекмиз, ве бу ялан дюньядаки эр аньни, эр дакъикъаны Аллах ризасы ичюн, миллетимиз ичюн, ватанымыз ичюн файдалы бир шекильде кечирмек керекмиз. Лякин, арамызда даркъалгъан базы меселелер бар, олар заманнынъ денъишмесинен къыйметини, манасыны джойгъан ве земаневий яшайышта бизге аякъ чалып, энди хурафе деп адландыра биледжегимиз дереджеге кельген. Шу сырада акъшам вакъытынен алякъалы базы адетлеримизни къайд этмелимиз.
Меселя, миллетимизнинъ чокъусы акъшам устю тырнакъ кесмек олмай дейлер. Динимизге коре, тырнакъ кесмек анджакъ хадж я да умре ихрамы девамында ясакътыр. Бунынъ тышында эр заман кесиле биле. Акъшам ве гедже тырнакъ кесмек олмагъанына инанмакъ янълыштыр. Электрик олмагъан заманларда, кесильген тырнакъ къайда сычрагъаны корюнмегени ичюн, къартларымыз бойледже бунынъ тедбирини алгъанлар. Лякин бугунь, электрик ышыгъы эр эвде олгъанына коре, гедже тырнакъ кесмекнинъ ич бир сакъынджасы ёкъ. Айны шекильде, гедже азбарны я да эвни сипирмек, бир шейнынъ тозуны къакъмакъ ве саире. Ислямнынъ бойле ясакълары ёкъ. Ислям там терсине темизлик динидир. Амма, бу – эскиден берли аталарымыздан кельген бир шейдир, яни олар къаранлыкъта сипиргенде, бельки бир шей тюшер я да даа эвель тюшюрильген шей сипирилип кетмесин деп, миллетни сакъындыргъанлар.
Къартларымыз къаранлыкъта тырнакъ кескенде я да бир шей тиккенде бир янълышлыкъ япылмасынынъ, я да бир къаза чыкъмасынынъ ихтимали даа буюк олгъаныны анълай эди ве, шу себептен, бойле ишлерни куньдюз, ярыкъта япмагъа тырыша эдилер. Бойле тедбир ве арекетлернинъ динимиздеки укюмлернен бир де бир алякъасы ёкъ. Къаранлыкъта, анълашылмамазлыкъ олмасын деп, бири-бирлерине акъча да берильмей эди. Узакътан кельгенлернинъ къайтмасыны ве чыракълар астында дуа кечирильмеси къыйын олгъаныны тюшюнип, «дуа мерасимлери акъшам япылмаз», – деп айткъанлар. Амма, кунюмизде бу да янълыш, онынъ ичюн, хусусан, Рамазан айында, дуаларымызны ифтар софраларында япамыз. Дин боюджа кунеш батаяткъаны вакъыт намаз къылмакъ мекрухтыр. Башкъа эр шей япмакъ мюмкюн. Меселя, халкъымызнынъ чокъусы кунеш баткъандан сонъ, олю дефин этильмез дейлер. Эбет, къаранлыкъта адамларны джыймакъ ве башкъа ишлерни япмакъ къыйын, амма ясакъ дегиль. Хазрет-и Пейгъамберимизнинъ (с.а.с.) ве бир талай якъынларынынъ дефини гедже олды.
Меселя, эски фыкъых менбаларымызда, умумий олып, байрам куньлеринде акъшам намазындан сонъ къурбан чалынмасы мекрух деп сайыла. Бугунь алимлеримиз гедже къурбан чалмакънынъ мекрух сайылмасында бир къач эмиетли себеп бар олгъаныны бильдирелер. Булар:
— Гедже вакъытында, къурбан кесмеси эснасында, къаранлыкъ себебинден, телюке, хата ве зорлукълар пейда олмасы мумкюндир;
— Гедже вакъытында къурбан кесильген ерде темизлик шартларынынъ ерине кетирильмеси къыйын оладжагъындан себеп, къурбан этининъ неджасетке булашмасы мюмкюн.
Кунюмизде, къурбан чалынгъан ерлерде лампа, прожектор киби айдынлатма васталарны къулланып, керекли ярыкънынъ ве темизлик шартларынынъ теминленмеси вазиетте мекрухлыкъ себеплери ёкъ ола.
Бунъа коре, ихтиядж вакъытларында, гедже олса да, къурбан чалмакъ джаиздир.
Бу мисальден де корюнгени киби, юкъарыда къайд эткенимиз тедбирлерни аталарымыз даа зияде къаранлыкъ себебинден япкъанлар, амма бириси эгер акъшам устю савут ювсам, берекетим кетер, сипирсем, фукъарелик келир ве саире деп инанса, бу – хурафе олур, гунах олур. Мевзумызнен багълы Хазрет-и Пейгъамберимизнинъ (с.а.с.) тевсиеси ве дуасынен битирмеге истейим.
Хазрет-и Джабир анълата: Пейгъамберимиз (с.а.с.) бу шекильде буюрды: «Кунеш батып, гедже къаранлыгъы баскъанда, я да акъшам кельгени заман, балаларынъызны тышарыгъа чыкъартманъыз. Чюнки о сырада шейтанлар этрафкъа дагъылып, фаалиетке кече. Гедже тюшмеден бир саат эвель балаларынызнынъ эвге кельмелерини теминленъиз ве къапыларны къапатынъыз, килитленъиз ве Аллахнынъ адыны анъынъыз. Чюнки шейтан къапалы бир къапыны ачмаз. Сув савутыны къапатынъыз ве Аллахнынъ адыны анъынъыз. Ашларынъызны – кичик бир орьтюнен де олса, орьтюнъиз ве Аллахнынъ адыны зикир этинъиз. Ве чыракъларынъызны, лампаларынъызны сёндюринъиз» (Бухарий, «Эшрибе», 22).
Бу хадисте гедже вакъытында алынмасы керек тедбирлерден сёз юрьсетиле.
Къаранлыкъта эр тарафта зарарлы ашерат, микроб ве боджеклернинъ олмасы мумкюн, бунынъ ичюн геджелери тышарыда булунгъан бала эр анги вакъытта зарар корьмеси мумкюндюр. Аш ве сув савутларыны къапатмакъ ве къапыларнынъ килитленмеси эр заман ичюн кечерли бир тедбирдир.
Аслында, бугунь де бугунь балаларнынъ геджелери аджетсиз кезмелери муим меселелерден бири. Чюнки зарар кетиреджи боджеклерден гъайры, даа бетер вазиетке тюше билелер, меселя, инсан сыфатындаки шейтанлардан зарар корьмелернинъ ихтималы бар.
Ибн Месъуддан анълатыла: «Ресулюллах (с.а.с.), акъшам олгъанда, бу дуаны окъур эди: «Эльхамду лиллях, геджеге ириштик. Мульк де, Аллах ичюн геджеге иришти. Аллахтан башкъа Илях ёкътыр. О, Тектир, ортагъы ёкътыр. Мульк Онынъдыр, хамд Онъадыр. О, эр шейге къадирдир. Раббим! Бу геджеде оладжакъ хайырны, бундан сонъ оладжакъ хайырны Сенден истейим. Бу геджеде оладжакъ яманлыкътан ве бундан сонъ оладжакъ яманлыкълардан Санъа сыгъынам. Раббим! Тембелликтен, ярамайлыкъларындан Санъа сыгъынам. Раббим! Джеэннем азабындан, къабир азабындан Санъа сыгъынам!» Ибн Месъуд (р.а) девамында Ресулюллахнынъ (с.а.с.), саба олгъанда, шу дуаны окъугъаныны бильдирген: «Эльхамду лиллях, сабагъа ириштик. Мульк де, Аллах ичюн сабагъа иришти» (Муслим, «Зикир», 75, (2723); Тирмизий, «Даават», 13, (3387); Эбу Давуд, «Эдеб», 110, (5071)).
Раим Гъафаров