Акъяр джамиси

Акъяр дживары асырлар девамында чешит миллет ве фаркълы дин менсюплери яшагъан бир мекян эди. Шу ерде мусульманлар, христианларнынъ чешит акъымлары, яхудийлер яшагъанлар. Эскиден Акъяр денъиз ялысында бир кой олгъан, сонъра исе, койнинъ янында къурулгъан шеэрнинъ ады олды. Къырым Русие императорлыгъы теркибине кергенден сонъ, шу ерде Русие къараденъиз донанмасы ичюн къурулаяткъан шеэрге Севатополь ады берильди. Къырымтатарлар исе, шу шеэрге эп Акъяр айтмагъа девам эткенлер. 1900 сенеси кечирильген эалини эсапкъа алув джедвелине коре, Акъярда мусульманларнынъ сайысы бинъден зияде эди. Иште, буны козь огюне аларакъ, 1907 сенеси шеэр мемуриети джами къурулышы ичюн топракъ айыргъан.
Къуруджылыкъ беш йыл девам эткен ве маддий сермиялар эм шеэр эалиси, эм де меценатлар тарафындан берильген. Шуны да къайд этмелимиз ки, озь маддий дестеклерини шахсен император II Николай ве Бухара эмири бергенлер. Император бойле арекет иле Акъярны сыкъ зиярет эткен бабасы III Александрнынъ хатырасыны анъмакъ ниетленген эди.
Джамининъ ильк ташы 1909 сенеси июньнинъ 28-инде къоюлгъан, тедбир шеэр башлыгъы, контр-адмирал Сергей Кульстрем, дин эрбаплары, мусульман забитлер ве давет этильген бир чокъ мусафир иштиракинен тантаналы шекильде кечирильген. Джамининъ ресмий ачылышы исе, 1914 сенеси, апрельнинъ 20-синде олып кечкен. Джами эм арбийлер, эм де сырадан ватандашлар ичюн ачыкъ эди.
Меракълы малюмат: хадж ибадетини ерине кетирмек ичюн Русиеден Саудие Арабистанына кеткен хаджылар Акъярдан ёлгъа чыкъа эдилер ве мытлакъа Акъяр джамисинде намаз къылып, сонъра ёлларыны девам эте эдилер.
Белли олгъаны киби, Советлер укюметинде динсизлик мефкуреси себебинден джамилер, дигер диний биналар киби я къапатыла, я да башкъа макъсатнен къулланылып башлай эди. Акъяр джамиси ибадетхане оларакъ 1938 сенесине къадар къулланылды, сонъра исе, бинаны башта анбар, сонъра кинотеатр, даа сонъра Къараденъиз донанмасынынъ архиви оларакъ къуллангъанлар. Экинджи Джихан дженки вакъытында авиабомба патлавы себебинден джамининъ дамы ве къуббеси йыкъылгъан, шу вакъиа нетиджесинде янгъын юзь берди ве бина ичиндеки агъач япылары янып кеткен. Бир тек минаре о заман зарар корьмеген, лякин оны 1948 сенеси танкларны къулланып йыкътырдылар.
Совет укюмети ёкъ олгъан сонъ ве къырымтатарлар топлу шекильде ватангъа авдет этип башлагъан сонъ, 1992 сенесинден башлап, Акъяр дин джемиети Къараденъиз донанмасынынъ къоманданлыгъынен келишип, джамининъ экинджи къатында джума намазларыны кечирип башлагъан. Даа эки сене сонъра исе, джами бинасы тамамен мусульманларгъа къайтарылгъан.
Акъяр джамиси Къырым джамилеринден Мысыр мамлюк услюбинде къурулгъан екяне джамидир. Къурулышынынъ хусусиетлеринде Сурие ве Мысыр мимарий инджеликлерини коре билемиз. Бина тыш тарафтан оймалы ташларнен сюслендирильген, шималий ве дженюбий тарафтан нештер шекилли пенджерелер ерлеше, диварлар исе, Балыкълава ве Кефеде имал этильген мермер керпичнен къаплы. Эсас киришнинъ кемери астында бойле языны корьмемиз мумкюн: «III Александрнынъ хатырасына».
Джами ичини сюслендирген дёрткоше чинилер, эсасен, мавы ве беяз ренклерде, оларны Тюркиенинъ Изник шеэрининъ усталары имал эткенлер. Узерлеринде фаркълы геометрик ве осюмлик орьнеклерини коре билемиз. Ондан да гъайры, базы чинили диварларда мукъаддес Къуран-ы Керимден арапча аетлер иле хатлар де бар.
Акъяр джума джамининъ минареси секиз кошели сютюн корюнишинде тегиз коник устю ве оймалы бир шерефели олып, 40 метрге юкселе. Эсас бинанынъ юксеклиги исе – 26 метрдир, узеринде исе, ай шекилинде алем бар.
Джума джами Акъярнынъ Ленин районында, Кулаков сокъагъы, 31 адреси боюнджа ерлеше.