Дюньягъа багъланып къалмасынынъ нетиджесинде инсан, Аллахны, ахиретни ве динини унута. Бойле олгъанынынъ себеби — инсаннынъ, озюни ве Яратыджысыны унутып, кибирге тюшкени ве «ич кимсеге мухтадж дегилим», деп тюшюнгенидир. Дуньявилейлешюв – Аллахтан узакълашув, киббарланув, Аллахнынъ ниметлерини ве аетлерини унутув ве инкяр этюв манасына келе. Аллахнынъ сонъсуз ниметлерини инкяр эткенлернинъ вазиетлери Къуран-ы Керимде чешит мисаллернен анълатыла.
Къуранда инсаннынъ Аллахнен мунасебетинде «Унутув» меселеси учь болюмде кече:
1)Инсаннынъ Аллахны унуткъаны…
2)Аллахнынъ инсанны унуткъаны…
3)Аллахнынъ инсангъа озь озюни унуттыргъаны
Бу мевзуда бу эки аетке бакъайыкъ: «Аллахны унуткъан ве бу себептен Аллах да оларгъа озь озьлерини унуттыргъан инсанлар киби олманъыз. Олар ёлдан чыкъкъан (Фасыкъ) кишилердир» («Хашр» суреси, 59/19 ает), «Мунафыкъ эркеклернен мунафыкъ къадынлар (сизден дегиль) бири-бирилериндендир. Яманлыкъны эмир этип, эйиликни ясакъларлар ве эллерини къапатырлар (къызгъанчлыкъ япарлар). Олар Аллахны унуттылар, Аллах да оларны унутты. Шубесиз, мунафыкълар олар фасыкълардыр» («Тёвбе» суреси, 9/67 ает).
Къуран джеэтинден бакъкъанымыз заман проблеманынъ «Инсаннынъ Аллахны унутмасындан» чыкъкъаны ачыкътан корюне: инсан Аллахны унутса, Аллах да инсанны «унута» я да Аллах инсангъа озь озюни унуттыра.
Бундан да гъайры, Къуран джеэтинден бакъсакъ, «Аллахны унуткъан адамларнынъ, «мунафыкълар» я да «фасыкълар» олгъаныны анълаймыз.
Къуранда, инсаннен багълы унутув меселесининъ бир де «Эсап кунюни унутув» шекилинде анъылгъаныны коремиз. «Джасие» суресининъ 34-нджи аетинде айтыла ки: «О кунь бойле айтылыр: «Сиз дюньяда олгъанда, бу куньге къавушаджагъынъызны насыл унуткъан олсанъыз, Биз де сизни ойле унутаджакъмыз. Еринъиз атештир ве сизинъ ичюн ярдымджыларынъыздан ич кимсе ёкъ» («Джасие» суреси, 45/34 ает).
Асылында «Эсап куню»ни унутмакъ, демек, дюньяда япкъанларындан «бир кунь» Аллахкъа эсап береджегини унумакътыр. Нетиджеде, коремиз ки, бу да Аллахны унутмакънынъ нетиджесидир.
Асыл суаль бу: Инсаннынъ Аллахны унутмасы не демек? Джевабы исе бойледир:
Инсаннынъ Аллахнен мунасебетини ёкъ саймасы, корьмемесидир. Аллахнынъ инсаннен мунасебети дегенимиз вакъытта, инсаннынъ яратылувы, бар олгъаны, аятыны девам эткени, яшагъаны – бир тек Аллахнынъ истегинен олгъаныны унутмакътыр.
Я «Унутмакъ» не ичюн бу къадар, яни Аллахнынъ разылыгъыны ёкъ этеджек къадар муимдир?
Чюнки бу мунасебеттен долайы, инсаннен Аллах арасында бир акъ-укъукъ пейда ола. Инсан, унуткъанда, бу акъ-укъукъкъа дикъкъат этмесем де олур, деп тюшюне.
Инсанны яраткъан Аллах, онъа вазифелер берген. Бундан да гъайры, инсаннынъ дигер варлыкъларгъа нисбетен вазифелерини де бильдирген. Бунъа коре, эгер инсан Аллахны унутса, Аллахнынъ къойгъан сынъырларыны да унута, демек.
«Аллахны унутмакъ» дегенде, не анъламакъ керекмиз?
«Аллахны унутмакъ» – «Аллах – ёкъ», демек дегильдир. Амма Аллахны акъылнынъ энъ аркъасына къоймакъ, кунь тертибинде тутмамакъ, Оны ёкъ сайып, бир дюнья къурмакъ манасына келе. Озь башыма догъам, озь башыма нефес алам, несилимни озь башыма девам эттирем ве бутюн буларнынъ нетиджесинде де, озь къанунымны озюм къоям. Насыл истесем, ойле де яшарым, демеге башлай.
Инсан Аллахны унутса, дюньяда, Аллахнынъ ольчюлерине коре дегиль де, башкъа ольчю ве къаиделерге коре яшамагъа башлай.
Башкъаджа айтаджакъ олсакъ, «инсан озь арзу ве истеклерини иляхлаштырмасы» алыдыр.
Аетнинъ девамында, «Аллах оларгъа озь озьлерини унуттырды…», – деп айтыла. Нетидже оларакъ айтмакъ мумкюн ки, олар къыямет куню ойле бир къоркъунчлы алгъа къалырлар.
Аллаху Теаля инсангъа дюнья ве ахиретнинъ манасыны, дюньягъа не ичюн кельгенини, онъа бу къыскъа омюрнинъ ве бу къадар чокъ ниметлернинъ не ичюн берильгенини ве месулиети не олгъаныны хатырлата. Онъа терен ве тесирли бир къуллукъ шуурыны ашлай. Бунъа къаршылыкъ Аллаху Теаляны унутмакъ исе, инсанны юдже алемлерден къопарып бутюн варлыгъынен дюньягъа сарылмасына себеп ола. Дюнья севгиси оны, хайырлы ишлерден узакълаштырып, гунахлар чукъурына итеклей. Гъафлетнен дюнья пешинде чапмакъ, ахирет ичюн ич бир азырлыкъ япмамакъ, нефисни ибадет ве такъванен темизлемеге тырышмамакъ, бундан да гъайры, гунахлар батагъына тюшмек – инсаннынъ озь озюни унутмасы манасына келе. Бойлеликнен, Аллахны унуткъангъа, Аллах кендисини унуттыра, яни дюньяда ве ахиретте асыл файдалы оладжакъ шейлерни япмасыны унуттыра. Чюнки инсаннынъ, керчектен, озь нефсини тюшюнмеси – оны темизлемеси, тербие этмеси, демектир. О алда Аллахны унуткъан, озь джаныны да унуткъан ве ихмал эткен ола. Инсан, озь джаныны ихмал эткени ве унуткъанынынъ нетиджеси азапкъа махкюм эте. Шубесиз, озьлерини унутып, къуллыкъ вазифелерини ихмал этип, джанларыны атешке аткъанлар, оны къуртарып дженнет багъчаларына ириштиргенлер бир олмаз. Керчек къуртулыш ве мувафакъиетке иришкенлер, шубесиз, Аллахны унутмагъан, даима Аллахны зикир эткен, Аллахкъа итаат ве ибадет этип, нефислерини темизлеген дженнетли инсанлардыр. Аллаху Теаля бойле буюра: «Эр бир инсан олюмнинъ дадыны аладжакъ. Япкъанларынъызнынъ къаршылыгъы анджакъ Къыямет куню тамамынен бериледжек. Ким джеэннемден узакълаштырылып, дженнетке къоюлса, керчектен, о къуртулышкъа иришкендир. (Яхшы билинъиз ки,) бу дюнья аяты алдатыджы шейлерден ибарет» («Ал-и Имран» суреси, 3/185 ает).
Я Аллаху Теаля «унутмакъ»тан узакъ олгъанына коре, «Аллахнынъ инсанны унутмасы» насыл ола?
Энъ къоркъунчлысы шу ки, ким Аллахны унутса, Аллах да онъа айнысынен къаршылыкъ берип, О да, о инсанны унута. Эгер Аллах бир инсанны ёкъ сайса, бу не къадар да къоркъунчлы бир шей, буны тюшюнмек биле къоркъунчлыдыр. Аллахнынъ Рахмети, мерхамети, берекети, лютфи, селяметининъ кесильмеси не къадар да аджджыдыр. Аллахнынъ унутмасы, къулуны азапкъа терк этмеси ве рахмет этмейип, азаптан къорчаламамасы. Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.с.) буюрды ки: «Къыямет куню къул (эсап бермек ичюн) кетирилир. Аллах онъа: «Мен санъа къулакъ, козь, мал ве эвляд бермедимми? Санъа айван ве экинлерни бермедимми? Сени буларгъа баш олмакъ, оларнен файдаланмакъ ичюн сербест быракъмадыммы? Аджеба, Менимнен бугуньки бу къаршылашувны ич тюшюндинъми?», – деп сорайджакъ. Къул да: «Ёкъ», деп айтаджакъ. Аллаху Теаля: «Ойле исе бугунь мен де сени унутаджам, тыпкъы сен (дюньяда) мени унуткъанынъ киби!» буюраджакъ» (Тирмизи).
Къуранда «унутмакъ» меселесинен багълы башкъа бир сёз де «гъафлет»тир. Яни Аллахнен мунасебети фаркъында олмагъан инсанны анълаткъан «гъафиль» сыфатынен багълы. Иште, о «гъафиллерни» анълаткъанда, Къуран, бакъынъыз, насыл этип буюра: «Оларнынъ къальплери бар, оларнен тюшюнмезлер, козьлери бар, оларнен корьмезлер, къулакълары бар, оларнен эшитмезлер. Иште, олар айванлар киби, атта даа шашкъындырлар. Иште, гъафиллер олардыр» («Араф» суреси, 7/179 ает). Демек ки, Къурангъа коре, гъафлет чукъурына тюшкен инсаннынъ къальби анъламакъ, козьлери корьмек, къулакълары эшитмек хусусиетини джоя.
Гъафлет сёзюнинъ терси «Аллахнен берабер олмакъ», демектир. Бунъа, Къуран ифадесинен «Зикруллах», деп айтамыз. «Зикруллахтан узакъ», яни «Гъафиль» ве «Аллахны унуткъан» инсанны Къуран бойле анълата: «Рахман олгъан Аллахны анъмакътан узакъ яшагъангъа, янындан ич бир вакъыт айырылмайджакъ бир шейтанны аркъадаш оларакъ берирмиз. Энди о шейтан даима онынънен берабердир» («Зухруф» суреси, 43/ 36 ает).
Бу аеттен анълагъанымызгъа коре, Аллахны унуткъаннынъ янына шейтан къоюла ве онынъ аяты энди шейтаннынъ аркъадашлыгъынен олып кече. Къуран джеэтинден бакъкъанымыз вакъыт исе, шейтаннынъ инсан ичюн «ачыкъ бир душман» олгъаныны коремиз. Къуран бизни: «Шейтаннынъ ёлундан кетменъиз», деп тенбиелей («Бакъара» суреси, 2/168 ает).
Демек ки, бойле нетидже чыкъармакъ мумкюн: «Аллахны унутмакъ – Ондан гъафлетте олмакъ» киби, Аллахнынъ сакъындыргъаны яман хусусиетлернинъ эписи, «Инсаннынъ ап-ачыкъ душманы олгъан Шейтаннынъ ёлундан кетюв» нетиджесинде пейда ола. Аллахны унуткъан инсаннынъ ери – шейтаннынъ янындадыр.
Бир тюшюнип бакъайыкъ. Аллахны унуткъанымыз вакъыт инсанлыгъымыз не ола? Инсанлыкъ сыфаты къайда къаладжакъ? Къайсы къанун ве къаиделерге коре яшайджакъмыз?
Эгер бугунь дюнья боюнджа инсанлыкънынъ бозулгъанына шаат олсакъ, инсаннынъ инсангъа нисбетен месулиети сыфыр олса, Аллахнынъ адыны адамлар тек озь менфааты ичюн къулланса, буларнынъ эписининъ темелинде «Аллахны унутув ве Ондан гъафлет къалув бар».
Аллах инсангъа бойле буюра: «Сиз Мени анынъыз, мен де сизни анъайым. Манъа шукюр этинъиз, нанкёрлыкъ этменъиз» («Бакъара» суреси, 2/152 ает), «Унуткъанынъ вакъыт Аллахны зикир эт!» («Кехф» суреси, 18/24 ает).
Унутмайыкъ ки, Аллах бир аетте де бойле айта: «Олар Оны (Аллахны) унутса биле, Аллах ич бир шейни унутмай, эр шейни бир китапкъа яза. Аллах эр шейге шааттыр» («Муджаделе» суреси 58/6 ает).