Аллахнынъ барлыгъыны[1] бильдирген делиллер[2] ве аляметлер пек чокътыр. Оларнынъ эписини мында язмакъ имкянсыздыр, чюнки барлыкъларнынъ сайысы къадар делиль бардыр. Биз мында садедже бир къачыны мисаль олсун, деп кетиреджекмиз.
Раббимиз Аллаху Теаля акъкъында, бир къач усулнен фикир юрютмек мумкюндир.
Биринджи усул: «Барлыкъларда корюнген Раббимизнинъ аляметлери»
Ер, кок, айванлар ве осюмликлер, дагълар ве денъизлер, ель ве ягъмур, кунеш ве ай, кундюз ве гедженинъ денъишмеси, ве башкъа бутюн варлыкълар, Аллахнынъ барлыгъына ве бирлигине делильдир.
Аллаху Теаля, Къуран-ы Керимде шойле буюра:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
«Эй, инсанлар! Сизни ве сизден эвель яшагъан инсанларны яраткъан Раббинъизге къуллыкъ этинъиз. Умют этилир ки, Онъа къаршы кельмектен сакъынырсынъыз»[3].
Башкъа бир аетте Аллаху Теаля:
إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنزَلَ اللّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن مَّاء فَأَحْيَا بِهِ الأرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَآبَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخِّرِ بَيْنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ لآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ
«Коклернинъ ве ернинъ яратылмасында, гедженен кундюзнинъ бири-бирининъ аркъасындан кельмесинде, денъизде ялдагъан ве инсанларгъа файда кетирген гемилерде, Аллахнынъ коклерден эндиргени ве олю ерни тирильткени сувда, эр тюрлю джанлы варлыкъны ер устюнде яймасында, ельни сурьмесинде ве булутларны кокнен ер арасында эмиринен юрсетмесинде, тюшюнген инсанлар ичюн делиллер бардыр»[4].
Даа башкъа бир аетте:
أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَاداً (6)وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاء ثَجَّاجاً (14) لِنُخْرِجَ بِهِ حَبّاً وَنَبَاتاً (15) وَجَنَّاتٍ أَلْفَافاً (16)
«Биз ер устюни бешик япмадыкъмы?»[5] ве «Биз, булутлардан бол ягъмур ягъдырдыкъ. Ондан богъдай данелерини, осюмликлерни ве бири-бирине сыкъ сачылгъан багъчаларны чыкъардыкъ»[6], деп буюра.
Къуран-ы Керимде орьнек олып кетирильген бу мисаллер пек чокътыр ве эписи, Аллахнынъ барлыгъына ве бирлигине делильдир.
سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ
«Аллахнынъ керчектен бар олгъаны белли олгъандже, оларгъа тышта ве озьлеринде, бар олгъанымызнынъ делиллерини косьтереджекмиз. Раббининъ эр шейге шаат олмасы етмезми?»[7]. Бу аетте, Аллаху Теаля, эр бир шейде делиль бар олгъаныны бильдире. Дюньяда, инсанда, хаятнынъ эр бир къысмында, эр алда, Аллах, барлыгъыны бильдире.
Инсан аджайип бир шекильде яратылды. Ильк инсан топракътан, онынъ несли исе бир атылгъан тамчыдан яратылды!
Аллаху Теаля шойле буюра:
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِينٍ {12} ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَّكِينٍ {13} ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَاماً فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْماً ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ {14}
«Керчектен Биз, инсанны сюзюльген чамурдан яраттыкъ. Сонъ оны сагълам бир ерде нутфе алына кетирдик. Сонъ нутфени алякъа (ашлангъан йымырта) яптыкъ. Артындан алякъаны бир парчачыкъ эт алына кетирдик. Бу бир парчачыкъ этни кемиклерге (скелетке) чевирдик. Бу кемиклерни этнен къапладыкъ. Сонъ оны, башкъа бир яратышнен, инсан алына кетирдик. Япып-яраткъанларнынъ энъ гузели Аллах пек юджедир»[8].
Къуранда инсан яратылышынен багълы пек чокъ бильги ер ала. Къан дамарларынынъ тюрлю-тюрлю олмасы, пармакъ излерининъ фаркълы олмасы, ашагъанымыз шейлернинъ бутюн беденимизге яйылмасы киби пек чокъ бильгиге растламакъ мумкюндир. Инсан башкъа джанлы варлыкълар киби ашай, иче, юре, чапа, ялдай, ала, берер, коре, эшите ве даа нелер-нелер япа. Сайып битирмек ичюн йыллар керек олабилир. Амма инсанны айванлардан айыргъан, оны фаркълы япкъан шей – акъылдыр. Иште, бутюн бу азаларны ери — ерине ерлештирген бири бар, о да – Аллаху Теалядыр.
Инсангъа бакъкъан сонъ, даа буюк барлыкъларгъа бакъмакъ керектир. Буюктен де буюк йылдызлар, эписи Аллахнынъ истегени ерде, истегени шекильде вазифелерини япалар. Инсаннынъ, оларны эписини козьнен корьмеси биле мумкюн дегильдир. Аллах оларны яратты, Аллахтан башкъасы да яратып олмаз. Бу къадар сонъсыз кучьке дюньяда ич бир барлыкъ саип оламаз. Аллаху Теаля шойле буюрды:
أَأَنتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّمَاء بَنَاهَا {27} رَفَعَ سَمْكَهَا فَسَوَّاهَا {28} وَأَغْطَشَ لَيْلَهَا وَأَخْرَجَ ضُحَاهَا {29} وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِكَ دَحَاهَا {30} أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءهَا وَمَرْعَاهَا {31} وَالْجِبَالَ أَرْسَاهَا
«Сизни яратмакъ даа кучьми, ёкъса кок юзюни яратмакъмы ки, оны Аллах бина этти, оны юксельтип низамгъа къойды. Геджени къарартты. Куньдюзни агъартты. Ондан сонъ да ер устюни тёшеди. Озюнъиз ве айванларынъыз ичюн бир файдаланув олмакъ узьре ерден сувны ве осюмликлерни чыкъарды ве дагъларны къавий бир шекильде ерлештирди»[9]
لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ
«Эльбетте, коклернинъ ве ернинъ яратылувы, инсанларнынъ яратылувындан даа буюк бир шейдир, факъат инсанларнынъ чокъусы бильмез»[10].
Аллаху Теаля бутюн варлыкъларны ёкътан бар этти. Бутюн эр шей я арекет алында я да сукюнет алындадыр. Бу васыфлар тек яратылгъан варлыкъларда олыр. Яратыджы бойле оламаз. Чюнки ёкълукътан бир шейни бар этеджек, барлыкътан да бир шейни ёкъ этеджек бири – Эбедий олмасы борджлудыр. Денъишкен бири – яратыджы оламаз. Ибрахим (алейхисселям) айткъаны киби:
فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَى كَوْكَباً قَالَ هَـذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لا أُحِبُّ الآفِلِينَ {76} فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بَازِغاً قَالَ هَـذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَئِن لَّمْ يَهْدِنِي رَبِّي لأكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّينَ {77} فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَـذَا رَبِّي هَـذَا أَكْبَرُ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ يَا قَوْمِ إِنِّي بَرِيءٌ مِّمَّا تُشْرِكُونَ {78} إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ حَنِيفاً وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ {79}
«Гедженинъ къаранлыгъы оны къаплагъанынен, бир йылдыз корьди, Раббим будыр, деди. Йылдыз баткъанынен, баткъанларны севмем, деди. 77. Айны догъгъанда корьгенинен, Раббим будыр, деди. О да баткъанынен, Раббим манъа догъру ёлны косьтермесе, эльбетте, ёлдан сапкъан топлулыкълардан олурым, деди. 78. Кунешни догъаяткъанында корьгенинен де, Раббим будыр, зира бу даа буюк, деди. О да, баткъанынен, деди ки: «Эй, къавмым! Мен сизинъ (Аллахкъа) ортакъ къошкъан шейлеринъизден узакъым. 79. Мен ханиф оларакъ, юзюмни коклерни ве ерни ёкътан яраткъан Аллахкъа чевирдим ве мен мушриклерден дегилим». (Хазрети Ибрахимнинъ бу давранышындан макъсат, кок джысымларына табынгъанларны тенкъит этмектир, чюнки, 74-нджи аетте путларгъа табынгъанлары ичюн бабасыны ве къавмыны аджджы тильнен тенкъит эте)»[11].
Биз, инсанлар, озюмизнинъ ве бутюн инсанларнынъ ёкълукътан бар олгъанымызны билемиз. Аллаху Теаля бу керчекни шойле ачыкълай:
هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنسَانِ حِينٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُن شَيْئاً مَّذْكُوراً {1}
«Инсаннынъ узеринден, онынъ анъылмагъа ляйыкъ олмагъаны (ёкълукъ деври киби), бир девир кечмедими?»[12]
Йылдыз ёкъ эди, Аллах бар этти. Кунеш ёкъ эди, Аллах бар этти. Ай ёкъ эди, Аллах бар этти. Инсан да, кяинат та, терек, айван, дагълар ве денъизлер де ёкъ эди, эписини Аллах бар этти. Чюнки О, эр вакъыт бар эди, ве эбедий оларакъ бар къаладжакъ. Мезарларнынъ устюне язарлар «Эль Бакъы хувель Бакъы» деп, керчектен де ойледир. Тек бир Бакъы, ич де ёкъ олмагъан ве олмайджакъ бири бар, О да – Аллахтыр.
Аллаху Теаля айта:
قَالَ كَذَلِكَ قَالَ رَبُّكَ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَقَدْ خَلَقْتُكَ مِن قَبْلُ وَلَمْ تَكُ شَيْئاً {9}
«Раббинъ деди: «Ойледир, о Манъа къолайдыр. Даа эвель сен ич бир шей олмагъанынъда, Мен сени яраттым»[13].
Чечеклер ве осюмликлер де, ёкълукътан чыкъып бар олдылар:
…. وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاء اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنبَتَتْ مِن كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ {5}
«Сен ер юзюни де къуп-къуру ве олю бир алда корерсинъ; факъат биз, узерине ягъмур ягъдыргъанымызда, о, къыбырданыр, къабарыр ве эр чешиттен (я да чифттен) гонъюль хошлайыджы экинлер берир»[14].
Дюньяда бар олгъан бутюн эр шей тек Бир ве Екяне олгъан, Аллахнынъ мулькюдир! Озю-озюне бир шейнинъ яратылмасы тюшюнилемез. Чюнки озю пейда олгъан бир барлыкъ, башкъа бир шейге хаят берип олмаз. Аллаху Теаля шойле буюрды:
أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ {35}
«Аджеба, олар ич бир яратыджы олмадан яратылдылармы? Ёкъса, озьлери яратыджымы?»[15].
Эр кес озюне бакъса, буны анълар. Биз ёкъ олгъанымызда, озюмизни яратмамыз насыл мумкюн олур эди?
مَا أَشْهَدتُّهُمْ خَلْقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَا خَلْقَ أَنفُسِهِمْ وَمَا كُنتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُداً {51}
«Мен оларнынъ не коклернинъ ве ернинъ яратылувына, не де шахсен озьлерининъ яратылувына шаат эттим. Мен ёлдан чыкъарыджыларны ярдымджы тутаджакъ дегилим»[16].
Инсангъа нисбетен эки тюрлю яратылыш бардыр:
- инсаннынъ табиий оларакъ япкъаны ишлер, китап язмакъ, маса япмакъ киби.
б) инсангъа таби олмагъан ишлер, башкъа бирисининъ яратылувы, мевсимлернинъ денъишюви, кунешнинъ догъувы киби.
Шубе ёкъ ки, биринджи шекиль ишлер, яратыджыгъа мухтадждыр. Меселя, Китап бар исе, мытлакъ онынъ муэллифи бардыр. Кольмек бар исе, оны тиккен тикиджиси бардыр. Инсангъа таби олмагъан ишлерде де ал бойледир, чюнки бу барлыкълар даа буюк ве даа да низамнен яратылгъандыр.
Аллаху Теаля Къуран-ы Керимде шойле буюрды:
الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقاً مَّا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِن تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِن فُطُورٍ {3} ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِأً وَهُوَ حَسِيرٌ {4}
«О ки, бири-биринен тенъ, еди кокни яраткъан. Рахман олгъан Аллахнынъ яратмасында ич бир уйгъунсызлыкъ коралмазсынъ. Козюнъни чевир де, бир бакъ, бир бозукълыкъ коре билесинъми? 4. Cонъра козюнъни текрар-текрар чевирип бакъ, козь (къыдыргъан бозукълыкъны тапмакътан) аджиз ве перишан алда санъа къайтаджакъ»[17].
Корьгенимиз ве корьмегенимиз бутюн барлыкълар – мумкинуль вуджуттыр (бар олмасынен олмамасы тенъдир, эм олабилир эди, эм де олмаябилир эди). Биз бар олгъанымызгъа коре, бири бизнинъ бар олмамызны истеген ве бизни яраткъандыр.
Аллаху Теаля шойле буюрды:
وَرَبُّكَ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَيَخْتَارُ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ {68}
«Раббинъ истегенини яратыр ве сечер. Оларнынъ сечюв акъкъы ёкътыр. Аллах, оларнынъ ортакъ къошкъанларындан узакътыр ве шаны юджедир»[18].
Шуны къабул этмек керек ки, инсан киби бир барлыкъны, ялынъыз ондан даа кучьлю, даа акъыллы, даа бильгили бири яратабилир. Бу дюньяда махлюкъат учь тюрлюдир:
- джанлы ве акъыллы – инсан
б) джанлы акъылы олмагъан – айванлар
с) джанлы олмагъан шейлер – дерек, дагъ, денъиз, кунеш ве ай, табиат
Джанлы ве акъыллы инсанны, инсан яратып олмагъанына коре, ондан даа ашагъы дереджеде олгъан айванлар ве джансыз шейлер ич де яратып олмазлар. Бизлерни яраткъан – бизни бизден даа яхшы бильген, эр шейге кучю еткен Аллаху Теалядыр.
Эгер бутюн эр кес ве эр шей бир ерге кельсе ве берабер тек бир чибинни яратмагъа истеселер – яратып олмазлар. Аллаху Теаля шойле буюрды:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَن يَخْلُقُوا ذُبَاباً وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِن يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئاً لَّا يَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ {73} مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ {74}
«Эй, инсанлар! (Сизге) бир мисаль берильди; шимди оны динъленъиз: Аллахны быракъып да, ялваргъанларынъыз (табынгъанларынъыз) путлар, бунынъ ичюн бир ерге топлансалар биле, бир синекни биле яраталмазлар. Синек олардан бир шей къапса, буны ондан къайтарып да алалмазлар. Истеген де аджиз, озюнден истенильген де! Олар, (бу аджиз путларны Аллахкъа ортакъ къошмакънен) Аллахнынъ къадрини хакъкъы иле билалмадылар. Ич шубесиз, Аллах чокъ къуветлидир, чокъ устюндир»[19].
Аллаху Теаля шойле буюрды:
أَفَرَأَيْتُم مَّا تُمْنُونَ {58} أَأَنتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخَالِقُونَ {59} نَحْنُ قَدَّرْنَا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ {60} عَلَى أَن نُّبَدِّلَ أَمْثَالَكُمْ وَنُنشِئَكُمْ فِي مَا لَا تَعْلَمُونَ {61} وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولَى فَلَوْلَا تَذكَّرُونَ {62} أَفَرَأَيْتُم مَّا تَحْرُثُونَ {63} أَأَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ {64} لَوْ نَشَاء لَجَعَلْنَاهُ حُطَاماً فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ {65} إِنَّا لَمُغْرَمُونَ {66} بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ {67} أَفَرَأَيْتُمُ الْمَاء الَّذِي تَشْرَبُونَ {68} أَأَنتُمْ أَنزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنزِلُونَ {69} لَوْ نَشَاء جَعَلْنَاهُ أُجَاجاً فَلَوْلَا تَشْكُرُونَ {70} أَفَرَأَيْتُمُ النَّارَ الَّتِي تُورُونَ {71} أَأَنتُمْ أَنشَأْتُمْ شَجَرَتَهَا أَمْ نَحْنُ الْمُنشِؤُونَ {72} نَحْنُ جَعَلْنَاهَا تَذْكِرَةً وَمَتَاعاً لِّلْمُقْوِينَ {73} فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ {74}
«Сёйленъиз ойле исе, (рахимлерге) тёккен нутфелеринъиз недир? 59. Оны сиз яратмакъатсынъызмы? Ёкъса, яраткъан бизми? 60. Аранъызда олюмни такъдир эткен бизмиз. Ве биз огюне кечиле биледжеклерден дегильмиз. 61. Бойледже, сизинъ еринъизге, сизге бенъзегенлерни, кетирейик ве сизни бильмеген бир алеминъизде текрар бар этейик, дие (олюмни такъдир эттик). 62. Ант олсун, ильк яратылышны бильдинъиз. Тюшюнип, ибрет алувынъыз керекмезми? 63. Шимди манъа сачкъанынъызны хабер беринъиз. 64. Оны сиз чыкъармакътасынъызмы, ёкъса, чыкъаргъан бизми? 65. Истесе эдик, оны къуру бир чёп япар эдик де, шашар къалыр эдинъиз. 66. «Догърусы, бордж астына кирьдик. 67. Даа догърусы, биз ёкъсул къалдыкъ» (дер эдинъиз). 68. Я ичкен сувунъызгъа не дерсинъиз? 69. Булуттан оны сиз эндирдинъизми, ёкъса, эндирген бизми? 70. Истесе эдик, оны тузлы япар эдик. Шукюр этювинъиз керекмезми? 71. Сёйленъиз шимди манъа, туташтырмакъта олгъан атешинъизни, 72. Онынъ агъачыны сиз яраттынъызмы, ёкъса, яраткъан бизми? 73. Биз оны бир ибрет ве чёльден келип-кечкенлернинъ файдаланувы ичюн яраттыкъ. 74. Ойле исе, улу Раббинънинъ адыны тесбих эт. (Юкъарыдаки аетлерде солдакилернинъ джеэннемдеки аяты анълатылыр экен, инкярджылыкътаки сачмалыкъ, делиллернен чюрютильгендир. Меселя, яраткъаннынъ тирильтмеге де кучю етеджеги, мытлакъа къабул этилюви керек олгъан энъ табиий алдыр. Нутфеден яратылув, олюмнинъ такъдири, сачылгъанларнынъ чыкъарылувы, ягъмурнынъ ягъдырылувы иляхий къудретнинъ белли делиллеридир. Айрыджа, эки ешиль терекнинъ бири-бирине ышкъаланувынен асыл олгъан атеш де, ибрет мисаллеринден бири сайылгъан)»[20].
قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ {59} أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنزَلَ لَكُم مِّنَ السَّمَاءِ مَاء فَأَنبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَّا كَانَ لَكُمْ أَن تُنبِتُوا شَجَرَهَا أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَ {60} أَمَّن جَعَلَ الْأَرْضَ قَرَاراً وَجَعَلَ خِلَالَهَا أَنْهَاراً وَجَعَلَ لَهَا رَوَاسِيَ وَجَعَلَ بَيْنَ الْبَحْرَيْنِ حَاجِزاً أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ {61} أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاء الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِيلاً مَّا تَذَكَّرُونَ {62} أَمَّن يَهْدِيكُمْ فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَن يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ {63} أَمَّن يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَمَن يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {64}
«(Ресулим!) Де ки: Хамд олсун Аллахкъа, селям олсун устюн къылгъан къулларына. Аллах даа хайырлымы, ёкъса, Онъа къошкъан ортакъларымы? 60. (Олар хайырлымы) ёкъса, коклерни ве ерни яраткъан, коктен сизге сув эндиргенми? О сувнен, бир терегини биле осьтюрмеге кучинъиз етмеген гузель багъчалар осьтюрдик. Аллахтан башкъа бир танъры бар мы! Догърусы, олар сапыкълыкъта девам эткен бир топлулыкътыр. 61. (Олар хайырлымы) ёкъса, ер юзюни отурмагъа эльверишли япкъан, араларындан (ер алтындан ве усьтюнден) озенлер акъызгъан, эки денъиз арасына маниа къойгъанмы? Аллахтан башкъа бир танъры бармы! Догърусы, оларнынъ чокъусы (акъикъатларны) бильмейлер. 62. (Олар хайырлымы) ёкъса, тарлыкъкъа къалгъангъа, Онъа ялваргъан вакътынъда, къаршылыкъ берген ве (башынъдаки) сыкъынтыны кеткизген, сизни ер юзюнинъ акимлери къылгъанмы? Аллахтан башкъа бир танъры бармы! Не къадар да ярамай тюшюнмектесинъиз! 63. (Олар хайырлымы) ёкъса, къаранынъ ве денъизнинъ къаранлыкълары ичинде сизге ёл таптыргъан, рахметининъ (ягъмурынынъ) огюнде рузгярларны муждеджи оларакъ ёллагъанмы? Аллахтан башкъа бир танъры бармы! Аллах, оларнынъ къошкъан ортакъларындан чокъ юджедир, узакътыр. 64. (Олар хайырлымы) ёкъса, ильк баштан яраткъан, сонъра яратувны текрар эткен ве сизни эм коктен, эм ерден рызыкъландаргъанмы? Аллахтан башкъа бир танъры бармы! Де ки: Эгер догъру сёйлей исенъиз, сиз кесен-кес делилинъизни кетиринъиз!»[21].
وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُونَ
«Ант олсун ки, олардан: «Коклерни ве ерни яраткъан, кунешни ве айны эмири алтында туткъан кимдир?», дие сорасанъ, мытлакъа «Аллах», дерлер. О алда, насыл (хакътан) чевирилип дёндюрильмектелер?»[22].
Бу аетлерде Аллахнынъ керчек илях ве яратыджы олгъаны бильдириле! Къуран-ы Керим баштан сонунъа къадар Тевхид китабыдыр. Окъумагъа бильген киши ичюн чокъ дерслер
[1] Барлыкъ, мевджудат – творение, существо
[2] Делиль – доказательство; Алямет – знамение
[3] Бакъара суреси 21 аети
[4] Бакъара суреси 164 аети
[5] Небе суреси 6 аети
[6] Небе суреси 14, 15, 16 аетлери
[7] Фуссылят суреси 53 аети
[8] Муминун суреси 12-14 аетлери
[9] Назиат суреси 27-32 аетлери
[10] Гъафир суреси 57 аети
[11] Энам суреси 76-79 аетлери
[12] Инсан суреси 1 ает
[13] Мерьем суреси 9 ает
[14] Хадж суреси 5 ает
[15] Тур суреси 35 ает
[16] Кехф суреси 51 ает
[17] Мульк суреси 3, 4 аетлер
[18] Къасас суреси 68 ает
[19] Хадж суреси 73,74 аетлер
[20] Вакъыа суреси 58-74 аетлер
[21] Немль суреси 59-64 аетлер
[22] Анкебут суреси 61 ает
Рамазан АСАНОВ