Мусульманлар арасында девам эткен гузель адетлерден бириси де мевлюддир. Догъув заманы ве ери манасына кельген мевлюд, догърусы, мевлид, Пейгъамберимизнинъ (а.с.м.) догъгъан геджеси иле багълы къулланылгъан бир сёздир. Даа сонъ Пейгъамберимизнинъ догъгъан вакътыны, устюн васыфларыны анлаткъан шиирлерге де мевлид исми берильгендир. Пейгамберимизнинъ догъгъаны Ребиульэввель айынынъ 12-джи геджесини весиле этип, догъув геджеси (мевлид) мерасимлери кечирмек Хиджретнинъ 4-джи асырындан итибарен башлангъандыр. Даа сонъ бу адет яйгынлашып, бутюн Ислям мемлекетлеринде ве, хусусан, Османлыларда девам эткендир.
Бугуньки Ислям мемлекетлеринде тюрлю-тюрлю тиллерде окъулгъан мевлидлер бар. Арапча Банед Суад, Бурьде ве Хемзийе касиделери бирер мевлиддир. Тюркий тиллерде исе йигирмиден зияде мевлид язылгъандыр. Лякин буларнынъ ичинде энъ чокъ окъунгъан, Сулейман Челебининъ 1409 йылында язгъаны Весилетюн-Неджат адлы мевлид китабыдыр. Къырымда да, мираджны анълаткъан болюми «Мираджие» окъулмайып, бу мевлид окъуна. Башта бир тек Пейгъамберимизнинъ догъгъан кунюнде окъунгъан ве кечирильген мевлид мерасимлери, даа сонъ бутюн мубарек геджелерде текрарлангъан, хусусан, мемлекетимизде даа да яйгъынлашып олюм, хасталыкъ ве даа бирталай весилелернен окъутылгъандыр.
Мевлид, Пейгъамберимизден учь-дёрт асыр сонъ иджад этильген Ислямий бир адет олмакънен берабер, бидъатнынъ «хасене» (гузель) къысмына кире. Мухаддис ве факих Ибни Хаджер, мевлид мерасими акъкъында шуны айта.
Ибни Аббаснынъ риваетине коре, Пейгъамберимиз (а.с.м.) Мединеге хиджрет эткенинде, Ашуре куню яхудилернинъ ораза туткъанларыны огрене. Ораза тутмаларынынъ себебини соргъанында, яхудилер бу шекиль джевап бергенлер:
«Бу чокъ буюк бир куньдир. Бугуньде, Аллах, Муса иле къавмини къуртарды да, Фиравуннен къавмини (сувда) богъды. Муса да бунъа шукюр оларакъ ораза тутты. Иште, биз де бу куннинъ оразасыны тутамыз».
Пейгъамберимиз (а.с.м.) бунъа: «Айса, биз Мусагъа сизден даа якъынмыз», – деп, буюрди. О куньден сонъ эм озю ораза тутты ве тутулмасыны да тевсие этти» (Муслим, Сыям 127).
Ибни Хаджер бундан сонъ буны айта: «Бундан анълашыла ки, бойле бир куньде мевлид геджесинде Аллахкъа шукюр этмек там ериндедир. Лякин Мевлид мерасимининъ, Пейгъамберимизнинъ догъгъан геджесине тенъ кельмеси ичюн, дикъкъат этмек керек» ( Эль-Хавий Филь-Фетева, 1/190).
Бунынънен берабер, базы Ислям алимлери мевлид мерасими тертип этмеге къаршы чыкъкъан, манасыз бир иш олгъаныны айткъанлар. Кунюмизде де бу алимлернинъ талебелери бизим арамызда барлар ве мевлидке пекъ къатты суретте къаршы чыкъалар. Бидъат, диннинъ эмир этмегени шейни ибадет ниетинен япмакътыр. Ёкъса, динимиз, Къуран окъумакъны, мевлид киби иляхилерни, нашидлерни окъумакъны ясакъ этмей. Онынъ ичюн, къартбаба-къартаналарымыз эр даим мевлидны окъуй эдилер, энъ къыйын вакъытларда бу мевлид миллетимизге мусульман олгъанымызны унуттырмады. Мевлиднен алякъалы бир къач адетимиз бар, оларнынъ арасында:
- «Эмине Хатун» болюмини окъулгъанда, «…Сувсадым гъает арареттен къатий, сундылар бир джам толусы шербети», – денъильгенде адетимиз узьре буны темсиль этмек ичюн, шербет кетириле. Амма базы ерлерде тамам о вакъыт ичиле, базы ерлерде иляхий айтылгъандан сонъ ичиле.
- Айны «Эмине Хатун» болюмининъ сонъунда, Хазрети Пейгъамберимизнинъ дюньягъа кельмесине сайгъы костермек ичюн, аякъкъа туралар ве саляват кетирелер. Базы койлерде саляват кетирип отуралар, базы ерлерде «Мераба» болюми де аякъта окъула.
- Айны «Эмине Хатун» болюмининъ сонъунда: «Аркъамы сыгъады къувветле хеман», – окъулгъанда, апайлар бири-бирининъ аркъаларыны сыйпайлар. Сонъ вакъытларда акъайлар да сыйпамагъа башлады, бу янълыштыр, эскиден ойле шей ёкъ эди. Анда даа зияде догъув ве Хазрети Пейгъамберимизнинъ анасы анълатылгъаны ичюн, апайларынъ темсили даа догърудыр.
- Ве суалимизге кельдик, о да: «Эй, Азизлер» адлы болюмде: «Ол васиет ки, дерим (бизде дирхем сёзюне авушты) эр ким тута, Миск киби къокъусы джанларда тюте»… Яни бу васиетимизни туткъанларнынъ джанларындан, вуджутларындан Ресул-и Экремнинъ миск киби къокъусы дуюла деп айтылгъанда, аслында буны темсиль этмек ичюн миск айляндырыла. Мискни тапамагъанлар тазе я да къурутулгъан нане, фесильген киби къокъулы отларны сюртелер. Эски вакъытларда мевлид акъшамлары раатлангъанда, чобанлар къоюнлары отлаткъанда окъуна эди, миск сёзюни окъугъанларында атешке къокъулы от атыла эди. Даа сонъ вакъытларда миск сюрюльмеге башлады, амма эвельки йылларда миск пек тапылмагъаны ичюн, памукъкъа гузель къокъулы шейлер, атта одеколон тёкулип айляндырдыкъ. Одеколон я да парфюм къулланмакънынъ абдестке зарары ёкъ. Амма гузель къокъуларны пек севген Пейгъамберимиз (с.а.в): «Къокъуларнынъ энъ гузели мисктир», – деп буюргъан (Муслим, Эдеб 5). Онынъ ичюн кунюмизде одеколон къулланмайып, эр ерде сатылгъан мисклерни къуллансакъ, даа догъру олур.
- Шуны да белиртмек керек ки, базы къойлерде дуадан эвель мевлид окъула. Бу эски вакъытларда инсанлар дуагъа етишсин, деп узакътан бекленильгенлер бар исе, олар кельгендже, дюнья лафы этильмейип, онунъ ерине мевлид окъуй эдилер. Бугунь исе дуанынъ вакъты белли, кельгенлер онъа коре келелер, онынъ ичюн энъ башта дуа этилюви яни Къураннынъ окъувы даа догърудыр. Къуран – Аллаху Теалянынъ келямыдыр, эр бир арифине севаплар бардыр. Онынъ ичюн, башта «Ясин» ве «Тебареке» сурелери окъулмакъ керек. Дуада башта Къуран Хатми багъышланыр, сонъ къыркълама (чюнки о да окъулгъан «Ясин»лердир), «Кензуль арш» олсун, мевлид олсун пек къыйметли олсалар да, Къуран аетлеринден сонъ келирлер.
Раим ГЪАФАРОВ