Къырым Муфтилигинде къуруджылыкъ ве топракъ меселелери боюнджа болюк мевджут. Болюк джамилернинъ къанунлаштырылувы, умумен, ибадет эвлерининъ топрагъы ве бинасы меселелеринен огъраша. Бугуньки субетдешимиз – къуруджылыкъ болюгининъ ребери Эрвин Керимов.
Эрвин бей, фаалиетинъиз акъкъында тариф этинъиз.
Муфтиликнинъ къуруджылыкъ ве топракъ болюги ильк эвеля джамилер ичюн айырылгъан топракъ дамарталарынынъ ресмийлештирилювинен огъраша. Мен бу вазифени 7 йыл эда этем, эсасен укъукъий суаллерни бакъам. Дин джемиетлеримизде темсильджилеримиз де бар, регионларда кадастр муэндислеримиз чалыша.
Инсанлар Муфтиликке чешит меселелер иле мураджаат эте. Сизнинъ болюгинъиз ватандашларнынъ къайсы мураджаатларына сеслене?
Базы кой ве къасабаларда джами я да ибадетханелер ёкъ олгъаны ичюн, инсанлар имкян олгъаны къадар бизден ярдым сорайлар. Шахсий топракъ дамарталарыны ресмийлештирип оламагъан ватандашларымыз де мураджаат эте. Оларгъа да консультация беремиз, элимизден кельгенини япмагъа тырышамыз. Бутюн керек олгъан весикъаларны топлап, ерли девлет органларына мураджаат этемиз, къуруджылыкъ ичюн къанунларгъа коре бутюн весикъаларны азырлаймыз. Эгер башкъа мураджаатлар олса, бедава консультациялар кечиремиз, базыда озюмиз девлет органларына аризалар да язамыз.
Якъында Къырым мусульманлары ичюн Буюк Джума Джамисининъ къапулары ачыладжакъ, иншАллах. Бу, мусульманлар ичюн чокъ бекленильген тарихий вакъиадыр, лякин бильгенимизге коре, джамининъ къуруджылыгъындан эвель бир чокъ маниалардан кечмек керек олды. Бугуньки куньде джами къуруджылыгъынен багълы энъ кергин меселелерни хатырлап оласынъызмы?
«Джума джамимиз тек Къырымда дегиль де, Шаркъий Авропада энъ буюк джами сайыладжакъ»
Эбет, бир чокъ зорлукълар олды. Тассавур этинъиз ки, бу топракъ дамартасы 2000 сенелерининъ орталарында берильди, эсас къуруджылыкъ тек 2015 сенесинде башланды. Яни аман-аман 15 йыл девамында топракънынъ ресмийлештирилюви боюнджа махкеме давалары, джами янында яшагъан инсанларнен музакерелер алып барылды, ерли сакинлер джамиден келеджек эзан сесини дуймагъа истемей эди. Эбет, буюк объект къурулгъанда, шикяетлер де ола, лякин буларнынъ эписи чезильген меселелердир. Бугунь исе бизим Джума джамимиз тек Къырымда дегиль де, Шаркъий Авропада энъ буюк джами сайыладжакъ.
Ал-азырда насыл меселе узеринде иш алып барасынъыз?
«Къырымда 300-ден зияде джами ве ибадетхане мусульманларнынъ ибадетлери ичюн ачыкътыр. Илериде исе огюмизде бойле макъсад къоямыз — Ватанымызнынъ эр бир кой, шеэр ве къасабасында джами олсун!»
Айтып кечкеним киби, Буюк Джума Джамисининъ къуруджылыгъы ве, умумен, Къырым боюнджа 5-6 джамининъ къуруджылыкъ меселелеринен огърашамыз. Топракъ дамарталарынынъ ресмийлештирилювини алсакъ, бугуньки куньде 20-ден зияде топракъ дамарталары ресмийлештириле. Эбет, эр бир объект уникальдир, онынъ ичюн бир ерде техникий проблемлер расткеле, дигер ерлерде исе ичтимаий меселе ола. Буларнынъ эписини чезмеге тырышамыз. Бундан сонъ исе малиевий меселелер пейда ола. Бу маддий ярдым, эльбетте, джемиеттен, иш адамларынынъ садакъаларындан келе, пара топлангъан сонъ джами къуруджылыгъы башлана. Эльхамдулиллях, ал-азырда бутюн Къырымда 300-ден зияде джами ве ибадетхане мусульманларнынъ ибадетлери ичюн ачыкъ. Илериде исе огюмизде бойле макъсад къоямыз — Ватанымызнынъ эр бир кой, шеэр ве къасабасында джами олсун!
Озюнъиз акъкъында тариф этинъиз. Мен 1981 сенеси Озьбекистанда Андижан виляетининъ Кургантепа шеэринде догъдым. Къырымгъа 2007 сенеси кочьтим. Къыргъызстанда юридик академиясыны битирдим, сонъра Украина заманында бу дипломны юрист зенааты боюнджа тасдыкъладым. 2012 сенесинден башлап Муфтиликте чалышам. Бундан эвель инсанларнынъ шахсий ишлеринен, коммерциянен огъраша эдим. Эвлим, 2 къызым бар.
Ал-азырда Къырым боюнджа бир чокъ тарихий биналар, тюкян я да шахсий эвлер сыфатында ишлетиле. Фикиринъизге коре, къырымтатарларнынъ бутюн тарихий-медений ядикярлыкъларымызны къайтармакъ ичюн не япылды ве не япыладжакъ?
«Бугуньки кунюмизге къадар сакълангъан тарихий ядикярлыкъларымыз, эсасен, Багъчасарай шеэри ве районында ерлеше. Чёль тарафында сакъланып къалгъан объектлер аман-аман къалмады»
Диний идаре олгъанымыз ичюн тарихий ядикярлыкъларымыз, оларнынъ топракълары – бизим эсас ишимиздир. Эбет, оларнынъ бир къысымы къайтарылгъан эди, базы тарихий джамилер реставрация этилип, чалышмакъта. Эгер оларны эки чешитке больсек, девлет мулькиетинде олгъан иншаатлар ве инсанларнынъ къолларында олгъанларыдыр. Девлет органларында олгъан тарихий биналарымыз боюнджа ерли мемуриетлернен музакерелер кечмекте, эбет, бу къолай дегиль. Чюнки бу биналар алтында бир де бир шахсий объектлер бар. Биз исе, биринджиден, къанунларгъа риает этип, тарихий ибадетханелерни Муфтиликнинъ балансына къайтармагъа тырышамыз. Инсанларнынъ элинде олгъан бина я да топракъларны исе саибинен айры анълашып, сатын алмагъа я да онынъ ерине башкъасыны теклиф этмеге керек ола. Бугуньки кунюмизге къадар сакълангъан тарихий ядикярлыкъларымыз, эсасен, Багъчасарай шеэри ве районында ерлеше. Афсус ки, чёль тарафында сакъланып къалгъан объектлер аман-аман къалмады, Керич шеэринде бизим тарихий джамимиз ерлеше, шимди биз онынъ къайтарылмасынен огърашамыз. Къырымнынъ ялы бою, Эски Къырымда бизим тарихий биналарымыз бар. Базы ерлерде сакъланылгъан биналар бар, базы ерлерде исе виран этильген тарихий ядикярлыкъларымыз тура. Оларны эписини назарымызда тутамыз ве элимизден кельгенини япамыз.
Муфтиликке къайтарылгъан сонъки тарихий бина насыл? Бу Сувдагъ районында ерлешкен Морское коюндеки джами. Джами амбар оларакъ къулланыла эди. Аллагъа шукюр, якъында биз оны къайтардыкъ. Бир къач малиевий меселелер чезильген сонъ, бу бинада тамир ишлери кечириледжек. Ве джами озь тарихий вазифесине коре, къулланыладжакъ. Ве бундан да гъайры, мына бу куньлери «Зынджырлы медресе» диний куллиеси де Муфтиликке къайтарылды.
Окъуйджыларымызгъа насыл тилеклеринъиз оладжакъ?
«Балаларымыз биз Къырымнынъ тамыр халкъы олгъаныны унутмасын, буны исе бугунь бизим тарихий-медений ядикярлыкъларымыз исбатлай»
Миллетимизге динимизни, урф-адетлеримизни кутьмек, медениетимизни къыймет этмеге, тарихымызны огренмеге тилейим. Дигер миллетлер арасында озюмизни джоймайыкъ. Кечмишимизни унутмайыкъ. Эльбетте, бугуньки кунюмизде чокъусыны сакълап оламадыкъ, амма энъ азы сакъланылгъан шейлерни келеджек несилимизге огретмек керекмиз.