Земане китапханелернинъ иши не иле багълы?
Бу акъта Исмаил Гаспринский адына къырымтатар джумхуриет китапханесининъ мудири Гульнара Ягъяева тариф этти.
Сюргюнликтен сонъ, Къырымда биринджи къырымтатар китапханеси насыл ачылды?
Къырымтатарлар Ватангъа къайткъан сонъ, медениетнен багълы олгъан бир сыра оджакълар ачылмагъа башлады. Ве о вакъыт инсанларда: «Миллетимизге не керек?» фикири пейда олды. Бу суаль пейда олгъан сонъ, бирден миллетимизнинъ озь китапханеси олмалы киби фикир догъды. Ве бир къач инсан топлашып, кабинеттен кабинетке юрип, китапханени ачтылар. Оларнынъ арасында биринджи мудиримиз Айдер Эмиров, Исмет Заатов ве башкъалары бар эдилер. Бойлеликнен, 1990 сенеси сентябрь 24 куню китапханемиз ачылды. О заман кичик китапхане, филиал оларакъ, Ленин сокъагъында бир одада ерлеше эди. 1995 сенеси Медениет назирлиги китапханемизге джумхуриет статусыны берди ве, о куньден башлап, китапханемиз Исмаил Гаспринский адына къырымтатар джумхуриет китапханеси олды. Башта анда 3 адам чалыша эди, кет-кете хадимлернинъ сайысы артты, бугуньки куньде китапханеде 30-гъа якъын инсан чалыша.
Бугунь китапханенинъ фондунда 55 бинъ китап бар. Фондунъызны насыл топладынъыз?
Эбет, китапхане ачылгъан йыллары китаплар ёкъ эди. Биринджиден, китапханемизге Къырым ве къырымтатарларнен багълы олгъан китаплар керек олды. Газетагъа мураджаатлар язылды, телевидениеден айтылды ве ватандашларымыз озь шахсий китапларыны кетирмеге башладылар. Ильк къыйметли алтын фондумыз – Басыр Гъафаровнынъ китаплары олды. О, филолог эди, къырымтатар тили ве эдебиятыны мукеммель бильген инсан. Чокъ йыллар девамында Москвада яшады ве бутюн омюри девамында филология, тарих, этнография боюнджа китапларны топлады. Вефатындан сонъ шахсий китапханесини Исмаил Гаспринский адына къырымтатар китапханесине васиет оларакъ къалдырды. Эки бинъге якъын китап ве пек къыйметли архив. Бундан сонъ,бугуньки куньге къадар бизге эр кунь китап кетирелер. Олар арасында пек буюк бахшыш – рахметли Рефат Къуртиевнинъ шахсий китапханесидир (1700-ге якъын китап). Ве 1500 китапны профессор Ганкевич багъышлады. Бунен берабер Москвада Русие девлет китапханеси бар, анда чешит ерлерде басылгъан китапларнынъ нусхалары сакълы. Дженктен эвель Къырымда чыкъкъан къырымтатар китаплары о ерде сакъланылып къалгъан эди. Китапхане пейда олгъан сонъ, анълашма эсасында, андан эки бинъге якъын сийрек ве къыйметли китап бизим фондумызгъа берильди.
Китапхане бинасы – тарихий бина, деп сайыла. Эвельде бинанъызда нелер бар эди?
Эбет, бу тарихий бир бина. Онынъ 17-нджи асырнынъ сонъу – 18-инджи асырнынъ башында къурулгъаны акъкъында малюмат бар. Шу бинада рушдие мектеби ерлеше эди. О вакъытларда азбарда онынъ кенъиш одалары бар эди. Мында окъугъан сохталар анда яшай эдилер. Бойле меракълы бина Акъмесджитнинъ меркезинде сакъланылып къалды. 1999 сенеси бина янъыдан тамирленди. Бизим китапханемиз мында ерлешти.
Фондунъызда къыйметли китапларны айта билесинъизми?
Бугунь китапханемизнинъ фонду 55 бинъге якъын китаптан ибарет. Бунен берабер бизде «Терджиман» газетасынынъ коллекциясы бар. Энъ къыйметли китап ядикярлыкълары – тарихий «Къуран» ве Павел Сумароковнынъ 2 джылттан ибарет китапларыдыр. Даа дженктен эвель чыкъкъан китапларымыз бар. Олар арасында арап ве латин уруфатында басылгъан китаплар. Анда Бекир Чобан-заде, Осман Акъчокъракълы, Абдулла Лятиф-заде ве дигер языджыларымызнынъ китаплары мевджут. Бильгенимизге коре, дженктен эвель Къырымда пек чокъ миллий мектеплер чалышкъан. Бизде бу мектеплерде окъутылгъан чешит фенлер боюнджа китапларнынъ коллекциясы сакълы. Бизге Русие, Татарстандан, Башкъортостан, Къазахистан, Тюркие ве дигер девлетлерден кельген мусафирлеримиз де китапларны багъышлай.
Окъуйыджыларнынъ тахминий сайысыны бельгилей билесинъизми? Оларнынъ орта яшы насыл?
Йылда бизге 5 бинъ окъуйыджы языла. Оларнынъ арасында, эсасен, университет талебелери. Асылында, фаркълы яшта олгъан инсанлар келе – эм эсли башлылар, эм де кичик балачыкъларымыз да бар. Чюнки китапханемизде «Чокърачыкъ» бала меркези чалыша. Анда балалар ана тилини, инглиз тилини огренелер, эм де чешит мастер-класслар отькериле ве сантрач оюны тёгереги чалыша. Базар куньлери китапханемиз баланен толу ола.
20 йыл эвельси ве шимдики заманны тенъештирсек, китапхане окъуйыджыларынынъ сайысы эксильмедими?
Ёкъ, эксильмеди. Не ичюн, десенъиз, Къырым ве къырымтатарларнен багълы ве къырымтатар тилинде олгъан малюмат интернетте аз. Анда тапылмагъан шейлер бизде тапыла. Китапханемизге джиддий шекильде чалышкъан, ильмий ишлер язгъан инсанлар келе. Ве, эльбетте, къыйметли китапларымыз бар, биз оларны интернетке къоймаймыз. Бунынъ ичюн, олсун «Терджиман» газетасыны я да дигер къыйметли китапларны эллерине алмакъ ичюн, окъумакъ ичюн, эр кес бизге келе.
Интернет заманында китапханелернинъ эмиетини насыл этип ачыкълар эдиниз?
Эбет, интернетте чокъ шейни тапып, окъумакъ мумкюн, амма меселеге терен далмакъ ичюн, яни, меселя, ильмий ишнен огърашмакъ ичюн, китап керек. Китапны окъумасанъ, интернеттен ильмий ишлер язылмай ве ильмий унванлар берильмей.
Келеджекке планларынъыз насыл?
Бизим бинамыз пек кичик, биз мында сыгъмаймыз, фондумыз да зенгинлеше. Янъы гузель бир бинаны арзу этемиз. Китапханемиз медениет оджагъы олмасыны истеймиз. Анда даа зияде тедбирлер кечсин, даа зияде иш япайыкъ, чокъ китап алайыкъ. Эр кеске хызмет косьтермек арзумыз бар.
ЭВЕЛИНА Аблязова