Ислям динининъ темель ибадетлеринден бири – хаджылыкъ ибадетидир. Арап тилинде «хадж» сёзю «кетмек, ёнельмек, зиярет этмек» маналарына келе. Динимизде исе хадж, я да хаджылыкъ – имкяны олгъан эр мусульманнынъ белли бир вакъыт ичинде Кябе, Арафат ве Минаны зиярет этип, базы диний вазифелерини ерине кетирмесине айтыла.
Къуран-ы Керимнинъ бильдиргенине коре, Хазрет-и Адем (а.с.) вакъытында къурулгъан, амма даа сонъ бозулгъан Кябенинъ эски темеллери Хазрет-и Ибрахим ве огълу Исмаил тарафындан тапылды, устюнден кене бу мабед инша этильди («Бакъара» суреси, 2/127 ает). «Хадж» суресининъ 27-29-ынджы аетлерине коре, инсанларны хаджылыкъ ибадетини ерине кетирмек ичюн Меккеге ильк давет эткен пейгъамбер Хазрет-и Ибрахим олгъан. Бу тарихтан башлап, дигер базы пейгъамберлер ве инангъанлар да Кябени зиярет эткенлер.
Хаджылыкънынъ фарз къылынышы
Ислямнынъ догъушы сырасында Кябени таваф, умре, Арафат ве Музделифеде вакъфе ве къурбан чалув киби ибадетлер къылына эди, анджакъ хаджылыкъ путперест адетлерине коре япыла эди. Хиджретнинъ 9-ынджы йылында бу ает-и кериме энди: «Шубесиз, инсанлар ичюн къурулгъан ильк ибадет эви Меккеде алемлерге рахмет ве хидает менбасы оларакъ къурулгъан Кябедир. Онда ап-ачыкъ делиллер, макъам-ы Ибрахим бар. О ерге ким кирсе, хавфсызлыкъ ичинде олур. Ёлджулыгъына кучю еткенлернинъ хаджылыкъкъа бармасы Аллахнынъ инсанлар устюнде акъкъыдыр. Ким инкяр этсе, шубесиз, Аллах бутюн алемлерден мухтадж дегиль» («Ал-и Имран» суреси, 96-97 аетлер). Шу аетнен мусульманларгъа фарз этильген хаджылыкъ Хазрет-и Пейгъамбер тарафындан путперест адетлеринден темизленип, Ислямгъа келишкен алгъа кетирильди.
Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.с.) хаджылыкъ Ислямнынъ беш темель эсасындан бири олгъаныны бильдирип, бойле айткъан: «Ислям беш эсас устюнде къурулгъан. Аллахтан башкъа илях олмагъанына, Мухаммеднинъ Аллахнынъ ресули олгъанына шаатлыкъ этмек, намаз къылмакъ, зекят бермек, хаджылыкъкъа бармакъ ве Рамазан оразасы тутмакъ» (Бухарий, Муслим).
Эр бир инсангъа омюринде бир кере хаджылыкъкъа бармакъ фарз олгъаны бу хадистен анълашыла: Эбу Хурейра (р.а.) ривает эткенине коре: «Аллахнынъ Ресули (с.а.с.) бизге сесленип, бойле айтты: «Эй, инсанлар! Аллах сизге хаджылыкъны фарз къылды, хаджылыкъкъа барынъыз». Бир адам: «Эр йылмы, я, Ресулюллах?» – деп сорады. Пейгъамберимиз джевап бермеди. О инсан учь кере къайтарып сорагъан сонъ, Аллахнынъ Ресули бойле айтты: «Эльбет» айткъан олсам, сизге фарз олур эди ве бунъа кучюнъиз етмез эди. Сизни (сербест) къалдыргъаным мевзуларда сиз де мени (раат) быракъынъ. Сизден эвелькилер, чокъ суаль сорагъанлары ве пейгъамберлери акъкъында ихтиляфкъа тюшкенлери себебинден эляк олдылар. Сизге бир шей эмир этсем, кучюнъиз еткени къадар ерине кетирмеге тырышынъ. Бир шейни ясакъласам, оны да терк этинъ» (Муслим).
Хаджылыкънынъ фазилети,
эмиети ве икмети
Беденнен ве малнен япылгъан хаджылыкъ ибадетининъ пек чокъ файдалары ве икметлери бар. Къуран-ы Керимде хаджылыкъ ибадетининъ фаркълы этаплары, эм япылышы, эм маневий тарафы анълатылып, пек чокъ файдалары олгъаны бильдириле. «Хадж» суресининъ 27 ве 28-инджи аетлеринде Хазрет-и Ибрахимге сесленип, бойле буюрыла: «Инсанларгъа хаджны илян эт, истеселер, джаяв, истеселер, узакъ ёллардан кельген девелер устюнде санъа кельсинлер. Кельсинлер де, озьлерине аит базы файдаларгъа шаат олсунлар ве Аллахнынъ оларгъа рызыкъ оларакъ берген айванлар устюнде белли куньлерде (оларны къурбан эткенде) Аллахнынъ адыны анъсынлар».
Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.с.) хаджнынъ фазилетини бу хадислеринде анълаткъан:
«Ким Аллах ичюн хадж этсе, чиркин сёз ве гунахлардан сакъынса, анасындан догъгъаны куню киби, гунахларындан темизленген оларакъ къайтар» (Бухари);
«Умре, дигер умреге къадар япылгъан гунахларнынъ кеффаретидир. Макъбул бир хаджнынъ къаршылыгъы да дженнеттен башкъа бир шей дегильдир» (Муслим);
«Аллах Ресулинден (с.а.с.) къайсы амельнинъ даа фазилетли олгъаны соралды. – «Аллах ве Ресулине иман», – деп буюрды. – «Сонъра не?», – деп соралгъанда, – «Аллах ёлунда джихад», – деди. – «Бундан сонъра не?» – айтылгъанда, – «Макъбул бир хадж», – джевабыны берди» (Бухари).
Хаджылыкъ ибадетини эда эткен киши эр шейден эвель Аллахнынъ бир эмирини ерине кетирип, Аллахнынъ разылыгъыны къазанмагъа тырыша. Асылында, Аллах буюргъанларынынъ энъ муим манасы ве икмети де будыр. Бунен берабер, хаджылыкъны эда эткен инсаннынъ, онъа азырлангъанда, менасикини (япыладжагъыны) ерине кетиргенде ве ибадетини тамамлагъандан сонъра, озь къабилиетине коре, къазанаджакъ гузель нетиджелери бар.
Хаджылыкъ ёлджулыгъына азырлангъан инсан бир тарафтан керекли азырлыкъларны япкъанда, дигер тарафтан гунахлары ичюн тёвбе этип, устюндеки къул акъкъы олса, буларнынъ саиплеринен корюшип эляллаша ве борджларыны одей. Эш, дост ве акърабалары иле ведалашып, хусусан, сагъ олса, ана-бабасынынъ разылыгъыны ала. Бу буюк ёлджулыкъ Ахирет ёлджулыгъынынъ бир репетициясы кибидир.
Меккеге баргъан хаджы намзети, Кябе этрафында миллет, ренк, макъам, зенгин, фукъаре айырымы япмайып, омуз-омузгъа саф туткъан, таваф эткен, Арафатта дуаларынен Аллахкъа ёнельген буюк къалабалыкъ ичинде озюни санки махшер еринде Аллахнынъ хузурына чыкъкъан бири киби коре. Хаджы эр кунь энъ азы беш кере ёнельгени ве Къуранда Аллахнынъ эви оларакъ анълатылгъан Кябени еринде корип, о ерде, энъ эвеля, Хазрет-и Мухаммед ве кечкен пейгъамберлернинъ хакъ дин ичюн берген курешлерини хатырлай.
Бундан да башкъа, хадж сырасында Хазрет-и Пейгъамбер ве асхабы булунгъан мекянларны зиярет этип, Къуранда «Аллах къойгъан диний ишарет ве нишанлар (шеаируллах)» оларакъ сыфатлангъан мекянларда булунып, о девирнинъ авасындан насиплене («Бакъара» суреси, 2/158 ает; «Хадж» суреси, 22/32,36 ает).
Мумин, ихрамгъа киргенде, беяз урба кие. Шу беяз урбанен къабирге киргенде сарылгъан беяз кефин арасында буюк бенъзерлик бар. Ихрамгъа кирген хаджы бунынъ шуурында олмалы. Ихрам урбасыны ташыгъан киши, шу муддет ичинде, башкъа вакъытларда онъа мумкюн олгъан базы арекетлерден узакъ турып, куньлюк алышкъанлыкъларындан ве бакъышларындан къуртулмакъ ве озюнен эсаплашмакъ фырсатыны тапа.
Хаджылыкъ сырасында ич бир шейге зарар бермемек эсас олгъаны ичюн, инсан этрафынен мунасебетинде пек дикъкъатлы олмасы керек. Не къадар дикъкъатлы олмакъ керек олгъаны Къурандаки аетлерден анълашыла. Бу аетлерде ясакълар ве о ясакъларны ишлегенлерге бериледжек джезалар анълатыла («Бакъара» суреси, 2/158, 196-200 аетлер; «Ал-и Имран» суреси, 3/96-97 аетлер; «Маиде суреси», 5/2, 95-96 аетлер; «Хадж» суреси, 22/26-29, 33-34 аетлер). Хусусан, от ве айван киби тирилерге нисбетен косьтерильген дикъкъатны инсан башкъа ич бир заман къазанып оламаз. Бундан да башкъа, ачувланмамакъ, кимсени ынджытмамакъ, сабырлы ве кулер юзьлю олмакъ киби ахлякъий арекетлер де хаджылыкъны кереги киби ерине кетиргенлерининъ къазанагъы маневий къазанчлардан сайыла.
Хаджылыкъ ибадетини ерине кетирген муминнинъ бу хусусиетлерини къазана бильмеси ичюн япкъан ибадетнинъ шуурында олмасы ве эр арекетинде Аллахнынъ ризасыны къазанмагъа макъсад къоймасы керек.
Хаджылыкъ ибадетининъ икметлеринден бири – чешит тюрлю миллетлерге менсюп олгъан мусульманларнынъ бир арагъа келип булушмалары, базы иджтимаий ве медений фаркъларына бакъмайып, Ислям къардашлыгъынынъ къучакълайыджы муитинде танышып корюшювлеридир. Керчектен де, хаджылыкъ ойле бир ибадет ки, эснасында дюнья мусульманлары яшагъан аман-аман эр девлеттен аз я да чокъ темсильджи бар. Аллахнынъ ирадесинден башкъа ич бир шей бу къадар фаркълы инсанларны бир арагъа кетирип оламаз.
Къурбан
Динимизнинъ муим эмирлеринден бири де – Къурбан ибадетидир. Къурбан – ибадет макъсадынен белли бир вакъытта белли шартларны ташыгъан айванны усулына коре Аллах ризасы ичюн чалмакъ демектир.
Аллаху Тааля Къурбан ибадетини Хазрет-и Адемден (а.с.) башлап, къыяметке къадар келеджек бутюн инсанлыкъкъа эмир этти. Бу себептен Къуранда бу акъта бойле айтыла: «Эр уммет ичюн Аллахнынъ оларгъа рызыкъ оларакъ бергени айванлар устюнде адыны анъсынлар, деп, къурбан чалмакъны эмир эттик. Иште, сизинъ иляхынъыз бир тек иляхтыр. Айса, ялыныз Онъа теслим олунъ. (Эй, Мухаммед!) Алчакъ гонъюлли инсанларны севиндир!» («Хадж» суреси, 22/34 ает).
Къурбан – инсаннынъ Аллахкъа нисбетен дуйгъан такъвасынынъ ишаретидир. Юдже Раббимиз бойле буюра: «Оларнынъ не этлери, не де къанлары Аллахкъа иришмей. Анджакъ, Онъа сизинъ такъванъыз ирише» («Хадж» суреси, 22/37 ает).
Къурбан чалгъан киши, ильк эвеля, Аллахнынъ эмирине, Пейгъамберимизнинъ суннетине бойсунгъан ола. Чюнки Къуран-ы Керимде: «Раббинъ ичюн намаз къыл ве къурбан чал» буюрыла («Кевсер» суреси, 108/2 ает). Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.с.) де хадис-и шерифлеринде къурбан ибадетининъ эмиетине бойле дикъкъат чеккен: «Ким имкяны олгъаны алда къурбан чалмаса, бизим месджидимизге якъынлашмасын» (Ибн Мадже).
Аллаху Тааля хаджылыкъ япаджакъларнынъ ве къурбан чаладжакъларнынъ ибадетлерини къабул этсин!
Иса Велиев