«Мевтаны-анда-менда айландырып туралар. Къайсы тарафкъа башыны къоймагъа бильмейлер. Шу мевта устюнде давалашып туралар».
Биринджиден, айтайыкъ ки, мевтанынъ янында талашмагъа, давалашмагъа олмай. Якъынымызны джойдыкъ, эр кес тез къызабиле, лякин ачувланмайып сабыр этмеге тырышмакъ керекмиз. Динимиз, Хазрети Пейгъамберимиз (с.а.с.) бу вакъытларда даа зияде сабыр этмемизни тевсие эте. Олюм – бир яшавдан башкъа яшавгъа кечювдир, севгенимиз янымыздан кетти, деп, инсанлыкъ алы: агълаябилемиз, амма къычырмакъ, урба йыртмакъ ве исьян этмек олмаз. Мевтанынъ янында давалашмакъ да олмаз, бири-биримизге мерхаметнен янашмамыз керек ки, Аллах да эм мевтагъа, эм бизге мерхамет этсин.
Усаме бин Зейд анълата: «Пейгъамберимизге олюм алында олгъан торуныны кетирдилер. Пейгъамберимизнинъ козьлери яшарды. Буны корьген Саад бин Убаде:
— Эй, Аллахнынъ Ресули, бу недир?, – деди. Пейгъамберимиз:
— Бу рахметтир. Аллах оны севген къулларынынъ юрегине къойды. Аллах бир тек йымшакъ юрекли къулларына мерхамет этер, – деп, буюрды ве кедерленювнинъ, агъламакънынъ табий бир шей олгъаныны айтты» (Бухарий, Дженаиз, 33; Муслим, Дженаиз, 6).
Мевтаны яткъыздырув меселесине кельгенде, динимиз боюнджа инсанынъ аятында да, олюминде де, энъ гузель ятув – сагъ тарафында олып, козьлернинъ Къыблагъа бакъаджакъ шекильдедир. Бу меселени ачыкълагъан хадислерни сыралайыкъ:
«Сизден бири Къыблагъа ёнельген вакъытында, Аллахкъа ёнельген олур» (Муснед, III, 24; Эбу Давуд, «Салят», 22).
Бера Ибни Азиб р.а шу шекильде деди:
«Ресулюллах (салляллаху алейхи ве селлем) яткъанында, узангъанында, сагъ тарафы устюне ята ве шу шекильде дуа эте эди:
«Аллахым! Озюмни Санъа теслим эттим. Юзюмни санъа чевирдим. Ишимни Санъа ысмарладым. Ризаны истеп, азабынъдан къоркып, аркъамны Санъа таяндырдым, Санъа сыгъындым. Санъа нисбетен кене Сенден башкъа сыгъынакъ ёкътыр. Эндиргенинъ китапкъа ве ёллагъанынъ пейгъамберлерге инандым» (Бухарий, Даават 5: Бухарий, Вуду 75; Муслим, Зикир 56-58; Эбу Давуд, Эдеб,. 98).
Бера Ибни Азиб (р.а.) шу шекильде деди:
«Ресулюллах (саллаллаху алейхи ве селлем) манъа:
«Яткъанынъда юкълайджакъ вакъытында, намаз абдести киби абдест ал, сонъ сагъ янынъ устюне ят ве шу дуаны окъу ве бу дуанынъ сёзлерини ятмадан эвель сонъки сёз яп», деп буюрды (Бухарий, Вуду 75; Муслим, Зикир 56).
Айше (радиаллаху анха) шойле деди:
«Ресулюллах (салляллаху алейхи ве селлем) гедже он бир рекят намаз къыла эди. Саба танъ ери агъаргъанда, кыскъаджа эки рекят намаз къылар, сонъ муэдзин келип, саба эзаныны окъугъанына къадар сагъ яны устюне ясланып узана эди» (Бухарий, Даават 5; Муслим, Мусафирин, 121-122).
Бильгенинъиз киби, юкъламакъ, дин боюнджа, кичик олюм сайыла. Онынъ ичюн сагъ тарафкъа ятып, бетимизнинъ Къыблагъа къаршы олмасына эм яшагъанымызда, эм ольгенимизде дикъкъат этмек керекмиз.
Хузейфе (р.а.) анълата: «Ресулюллах (салляллаху алейхи ве селлем) гедже маалинде юкъламакъ истегенде, элини янагъынынъ астына къояр, сонъра да:
«Аллахым! Сенинъ адынънен олюр, Сенинъ адынънен де тирилирим», дей эди. Юкъламадан уянгъанда: «Бизни ольдюргенден сонъ, тирильткен Аллахкъа хамд олсун. Тирильтмек бир тек Онъа махсустыр», – деп, буюра эди (Бухарий, Даават 7,8,16: Муслим, Зикр 59; Эбу Давуд, Эдеб 98; Тирмизий, Эдеб 28; Ибни Мадже, Дуа 16).
Онынъ ичюн эр не къадар Ватанымызда бундан себеп тартышмалар яшанса да, догърусы сагъ янда ятып, бетимизнинъ Къыблагъа бакъмасыдыр. Ляхит, деп адландыргъанымыз къабирдеки ер, къабирнинъ ичинде къыбле тарафынынъ оюлмасынен япыла ве олю, юзю къыбле тарафына келеджек шекильде сагъ тарафы устюне ерлештириле. Яни мезарда да эр кес бу шекильде яткъыздырыла. Онынъ ичюн эвде, ляхитте, тенеширде мевтаны бу шекильде яткъыздырмакъ догърудыр. Олюм тёшегинде джан чекишкен кимсени (онъа зорлукъ олмаса) юзю Къыблеге къаршы кельмек узере сагъ тарафкъа чевирмек суннеттир. Башыны бираз юксельтип аркъасы устюне яткъыздырмакъ да джаиздир. Олюм тёшегинде яткъан кимсеге япылмасы керек олгъан биринджи иш – телкъиндир.
Телькъин — келиме-и шехадетни оледжек адамнынъ янында, явашча айтылмасыдыр. Яни, «ля иляхе илляллах» демек керек ки, сонъ нефесинде иманыны тазелеп, ахиретке мусульман олып кочьмеге насип олсун. Амма, зорламагъа керекмей. Пейгъамберимиз (алейхисселям), бу меселенен алякъалы бойле буюрдылар: «Олюм (тёшегинде) яткъанларынызгъа Аллахтан башкъа илях олмагъанынынъ телкъинини япынъыз. Бу сёзни олюм анъында айткъан ич бир мусульман ёкътыр ки, бу сёз оны, Джехеннем атешинден къуртармасын» (Муслим, Несаи).
Адам, рухыны Юдже Мевлямызгъа теслим эткен сонъ, чаре олса, урбаларыны денъиштирмек керек. Чюнки, оны сонъки кере корьмеге истейджек адамлар келеджек. Эгер урбалары темиз олса, денъиштирмеге керекмей. Мевта оданынъ къайсы еринде яткъызыладжагъы, къонакъбайнынъ одасынынъ япмасына коре денъише. Муими, кельген адамлар бири-бирине эзиет этмейип, мевтанен сонъки кере корюшип, башкъаларына да ёл ачмасыдыр. Мевта къыблагъа бакъаджакъ шекильде яткъызылыр, бойле имкян олмаса, аякълары къыблагъа бакъаджакъ шекильде яткъызыла. Башынынъ астына кичкене ястычыкъ къоюла.
Аллах джумлемизге кемал бир иман устюнде сонъ нефеслеримизни бермеге насип эйлесин. Аллах яр ве ярдымджынъыз олсун!
Раим ГЪАФАРОВ