Асыл ады Эбу Зекерья Яхья бин Шереф ибн Мури Невевий бу буюк алим 631 йылында, мухаррем айынынъ орталарында, Суриедеки Хавран больгесининъ Нева коюнде дюньягъа кельген, онынъ ичюн ады Невевий (яни Невалы) олгъан. Ислям динине хызметлери себебинден онъа Мухйиддин (Динни яшаткъан) фахрий ады бирильген.
Яхья 10 яшындан башлап, бабасынынъ тюкянында чалышмагъа башлай. Бу ишнен огърашмагъа пек севмей, айны вакъытта, озь акъранларынен ойнамакътан да пек хошланмай эди. Мукеллеф яшына кельгенде, Къуран-ы Керимни эзберлеп, девамлы оны окъуп, зевкъ ала эди.
Невевий 18 яшына къадар мемлекетинде яшап оськен, эм бабасына ярдым эте, эм де ислямий илимлерни огрене эди. 18 яшы толгъанда, бабасы оны медреседе ерлештирген. Медреседе талебеге куньде бир отьмек парчасы бериле эди. Яхья бу шартлар ичинде осип, алимлерден бильги огренген. Илериде де, эр вакъыт саде бир омюр тарзыны сайлай эди, башкъаларнынъ оны макътамасыны ич севмей эди.
Эки йыл окъувдан сонъ, о, бабасынен берабер хаджылыкъкъа кеткен. Ёлда пек хасталангъан ве, Меккеге барып етмеден, пек агъырлашкъан. Лякин, сесини чыкъарып, ич алыны башкъаларгъа анълатаракъ, шикяет этмеген. Шу себептен Мединеде къалгъан, буны фырсат билип, бир бучукъ ай мединели алимлерден дерс алгъан.
Озю анълаткъанына коре, илимге пек меракълы олгъаны ичюн, бильгини энъ гузель шекильде огренейим, деп, эки йыл боюнджа ерде узанып ятмады. Юкъусы кельгенде, китапларына таянаракъ, юкълап къала, бираз раатлангъандан сонъ, уянып, иляхий илимлернинъ тамчыларыны синъдирмеге девам эте эди. Онынъ илимге бу къадар севгиси бизим ичюн пек буюк бир орьнектир. О, оджаларына барып кельгенден сонъ, алгъан бильгилерини текрар эте эди. Йыллар сонъра язгъан эсерлеринде къайд эткени киби: «Илимнен огърашмакъ – Аллах ризасыны къазанмакъ ичюн тутулгъан энъ догъру ёл ве энъ устюн ибадеттир. Илим тахсили нафиле ораза, намаз ве зикирден даа да фазилетлидир».
Эр кунь эки оджадан арап тили, сарф, нахив, фыкъых, хадис, келям киби сааларда он эки чешит дерс ала эди. Хадис илиминде озюни пек яхшы етиштирген ве аман-аман бутюн хадислерни эзберден биле эди. Невевий фаркълы медреселерде илим огреткен, алимлер арасында юксек ильмий дереджеге келип еткен.
О, орта бойлу, къара сачлы бир кимсе эди. Бир къач сачы агъаргъан сыкъ ве къара сакъалы эйбетли корюнишине айры бир агъырлыкъ бере эди. Джиддий юзюнде тебессюм сийрек корюне эди. Кийим-къушамы яшагъан девирининъ алимлернинъ кийинмесине ич ошамай эди, о, пек саде кийине эди. Омюрини илимге багълагъан Невевий омюр бою ич эвленмеген. Бельки, эвлилик оны илимден узакълаштырып, асыл макъсадына етишмектен алып къояджагъындан сакъына эди.
Ахырет аятыны тюшюнип, Аллахнынъ разылыгъына етмемектен пек сагъынгъаны себебинен дюнья зевкъларына, ашап-ичмеге, дюльбер кийнмеге ве раат яшамагъа авес этмей эди. Куньде бир кере, гедже маалинде, тек бир чешит аш ашай эди. Софрасында эки чешит емек пек сийрек ола эди.
Илимнен бу къадар чокъ огърашмасына бакъмадан, Къуран окъумагъа ве Аллахны зикир этмеге чокъ вакъыт айыра эди. Юксек макъамда олгъан инсанлар хата этселер, оларны тенбиелемектен чекинмей ве догъру олгъанны Аллах ризасы ичюн айтмагъа къоркъмай эди.
Шимдики вакъытта онынъ киби инсанлар пек сийректир, амма, биз бойле инсанларны етиштирмеге гъайрет косьтермек керекмиз. Имам Невевий киби инсанлар джемиетнинъ келеджеги ве кучюдир, ойле инсанлардан биз орьнек олып, илимге севгини ашламалымыз.
Алиме Абдулмеинова