Ады Нуман олгъан Имам-ы Азам Эбу Ханифе Хорасандан кельгени къабул этильген Сабит бин Зутанынъ огълудыр. Эбу Ханифе Куфе шеэренде догъып осьти. Тахсилини о ерде тамамлады. Хаммад бин Эбу Сулейманнынъ дерс алкъасына къатылды ве дерслерине он секиз йыл девам этти. Хиджрий 150-нджи йылында Багъдатта вефат этти. Эбу Ханифе Куфе шеэринде эм бабасындан къалгъан тиджарет зенаатынен огъраша эди, эм де илим чалышмаларыны акъсатмай эди. Онынъ исабетли къарар ве корюшлери, адиселерни яхшы этип къаврап алмасы ве джемиетнинъ ичинде яшап тиджаретнен огърашмасы, онынъ теорик бильгилерининъ амельге кечмесини темин эте эди.
Эбу Ханифе кичик яшта Къуранны эзберлеп хафыз олды. Арапча, тефсир, хадис, фыкъых ве эдебият киби илимлерни огренди. Къыскъа бир вакъыт ичинде илими гъает артты ве о, инсанлар ичинде пек мешхур бири олды.
О, догъру муамелеси, ялан ве хыянетликтен нефрет этмеси, татлы сухбетлери ве ярдымсеверлиги иле мешхур олгъан. Пек аз лаф эте эди, амма фыкъых илими акъкъында суаль соралгъанында, сель киби джоша эди.
Эбу Ханифе зекий олмасы, ильмий шахсиети, орьнек ве муджаделе толу омюри иле танылгъан буюк бир Ислям алимидир. Фыкъых бильгисининъ юксек дереджеси, фыкъых усулынынъ назариесини ишлеп чыкъмасы ве назариени амельге кечирмеси себебинден онъа «Буюк имам» манасына кельген Имам-ы Азам лагъабы берильген.
Оджасы Хаммад вефат эткенед, ЭбуХанифе 40 яшларында эди. Онынъ ерине чыкъып дерс бермеге башлады. Дерслери суаль-джевап ве музакере шекилинде кече эди. О, бир меселени ортагъа ата, оны музакере эте, эр кес о мевзуда тюшюнджелерини айта, энъ сонъунда Эбу Ханифе озь корюшини айдынлата ве меселени нетиджелендире эди. Онынъ янындаки талебеси имам Мухаммед бутюн бу къарарларыны къалемге кечире эди.
Отуз йыллыкъ бир вакъыт ичинде берген дерслеринде етишкен талебелернинъ эр бири о вакъыт кенишлеген Ислям дюньясынынъ эр тарафына яйылып муфтийлик, мудеррислик, къадылыкъ киби чешит вазифелерде буюк хызметлер яптылар. Талебелери Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.с.) бильдирген ёлу олгъан Эхль-и суннет итикъадыны ве фыкъых илимини эр тарафкъа яйдылар ве бу хусуста къыйметли китаплар яздылар. Инсанларгъа догъру ёлны косьтерип, сеадетке къавуштырдылар. Бу хызметлернинъ тесири асырлар девамында мусульманларны ёнлендирди.
Гузель ахлякъ саиби олгъан Имам-ы Азам ибадетке пек багълы бир кимсе эди. Къыркъ сене боюнджа геджелерни ибадет ве илимнен кечирмеси онынъ насыл диндар бир кимсе олгъаныны косьтере.
Къуран ве Суннетке сым-сыкъы багълы олгъан Эбу Ханифе инангъан ве бильген шейлерни айтмакътан чекинмей эди. Пек кучьлю бир шахсиетке саип эди, онынъ ичюн омюри эп муджаделенен кечти, о, сыкъынты ве къыйынлыкъ чекти. Эмевийлер ве Аббасийлер девирлеринде рехберлернинъ япкъан акъсыз арекетлерге сусып оламай эди. Аббасий халифеси Мансур, озь салтанатыны мешру этмек ичюн, Имам-ы Азамгъа Багъдат шеэрининъ баш къадысы олмасыны теклиф этти, амма Эбу Ханифе бу теклифни къабул этмеди ве, шу себептен, аписханеге атылды. Аписханеде эзиет чекип, бир талай вакъыттан сонъ вефат этти. Онынъ мезарлыгъы Багъдат шеэринде ерлеше.
Эбу Ханифе иман эсасларыны анълаткъан, Эхль-и Суннет корюшлерини айдынлаткъан алим ве муаллим эди. Бундан да башкъа, онынъ талебелери, вефатындан сонъра, онынъ усулына эсаслангъан бир фыкъхий мезхепни тешкиль эттилер.
Алиме Абдульмеинова