Асыл ады Нуман олгъан Имам-ы Азам Эбу Ханифе – Сабит бин Зутанынъ огълудыр. Эбу Ханифе Куфе шеэринде догъып осьти. Тасилини о ерде алды. Он секиз йыл девамында Хаммад бин Эбу Сулейманнынъ дерслерине къатнады. Хиджрий 150-нджи йылында Багъдатта вефат этти.
Эбу Ханифе Куфе шеэринде эм ана-бабасындан къалгъан тиджарет зенаатынен огърашкъан, эм де илим чалышмаларыны да акъсатмагъан. Къарарлары ве бакъышлары, адиселерни яхшы этип анъламасы ве, джемиетнинъ ичинде яшап, тиджаретнен огърашмасы онынъ назарий бильгилерининъ амельге кечмесини темин эткен эди.
Нуман кичик яшта Къуранны эзберлеп хафыз олды. Арапча, тефсир, хадис, фыкъых ве эдебият киби илимлерни огренди. Къыскъа бир вакъыт ичинде бильгиси илериледи ве о, инсанлар арасында мешур бири олды.
Эбу Ханифе догъру муамелеси, яландан ве хыянетликтен нефрет этмеси, татлы субетлери ве ярдымсеверлиги иле мешур олдды. Пек аз лаф эте эди, амма фыкъых илими акъкъында суаль соралгъанда, сель киби джоша эди.
Эбу Ханифе – зекий олмасы, ильмий шахсиети, орьнек ве муджаделе толу омюринен танылгъан буюк бир Ислям алимидир. Фыкъых бильгисининъ чокъ олмасы ве теорияны амельге кечирмеси себебинден онъа «Энъ буюк имам» манасына кельген Имам-ы Азам ады берильди.
Оджасы Хаммад вефат эткенде, Эбу Ханифе 40 яшларында эди. Онынъ ерине чыкъып дерс бермеге башлады. Дерслери суаль-джевап ве музакере шекилинде кече эди. Бир меселени ортагъа ата, оны музакере этелер, эр кес о мевзуда тюшюнджелерини айта, энъ сонъунда Эбу Ханифе озь бакъышыны ве фикирини айдынлата ве меселени нетиджелендире эди. Онынъ талебеси Имам Мухаммед исе, бутюн бу къарарларны къалемге кечире эди.
Отуз йыллыкъ бир муддет ичинде берген дерслеринде етишкен талебелерининъ эр бири, Ислям дюньясынынъ эр тарафына яйылып, муфтилик, мудеррислик, къадылыкъ киби чешит вазифелерде буюк хызметлер япып, Пейгъамбер Эфендимизнинъ бильдирген ёлу олгъан Эхли Суннет итикъадыны ве фыкъых илимини эр тарафкъа яйдылар ве бу хусуста къыйметли китаплар яздылар. Олар инсанларгъа догъру ёлны косьтерип, сеадетке къавуштыра эдилер.
Гузель ахлякъ саиби олгъан Имам-ы Азам ибадетке пек багълы бир кимсе эди. Къыркъ сене боюнджа геджелерни ибадет ве илимнен кечирмеси онынъ насыл диндар бир кимсе олгъаныны косьтере.
Къуран ве Суннетке сым-сыкъ багълы олгъан Эбу Ханифе инангъан ве бильген шейлерини айтмакътан чекинмей эди. Пек кучьлю бир шахсиет саиби эди, онынъ ичюн онынъ омюри эп муджаделенен кечти, о, баягъы сыкъынты ве къыйынлыкъ чекти. Эмевий ве Аббасийлер девирлеринде реислернинъ япкъан акъсыз шейлерге сусып оламай эди. Аббасий халифеси Мансур, озь салтанатыны эсасландырмакъ ичюн, Имам-ы Азамгъа Багъдат шеэрининъ баш къадысы олмагъа теклиф эткен. Амма Эбу Ханифе бу теклифни къабул этмеди ве шу себептен аписханеге атылды. Аписханеде пек чокъ эзиетлер чекип, къыскъа вакъыт ичинде вефат этти. Онынъ мезарлыгъы Багъдат шеэриндедир.
Эбу Ханифе иман эсасларыны анълаткъан, Эхли Суннет бакъышларыны айдынлаткъан алим ве муаллим эди. Онынъ вефатындан сонъ талебелери китапларына эсаслангъан бир мезхеп шекиллендирдилер.
Алиме Аметова