Аллаху Тааля яраткъан энъ къыйметли варлыкъ – инсандыр. Инсаннынъ бу къыйметини къорчалап девам эттирмеси тек илимнен мумкюндир. Инсан эм эйиликке, эм яманлыкъкъа ёнелебиле. Иште, илим весилесинен о, яманлыкълардан узакъ турып эйиликке ёнеле, Аллахнынъ разы оладжагъы бир аят яшай.
Эр шейни энъ яхшы бильген, Алим ве Хаким олгъан Юдже Раббимиз бизге илим огренмекни фарз этти, илимнен мешгъуль олмакъны ибадет сайды. Бизни ве топлумны раатлыкъкъа къавуштыраджакъ бир чокъ имкянны тек илимнен эльде этмек мумкюн. Динимизде илим ве илим саиплерининъ ери муимдир. Бу себептен Аллах: «Айт: «Ич бильгенлернен бильмегенлер бир олурмы?» – буюрып, илимнен мешгъуль олгъанларнынъ устюнлигини анълаткъан («Зумер» суреси, 39/9 ает) . Пейгъамберимиз де бойле огют берген: «Я огреткен, я огренген, я динълеген, я да илимни севген ол. Амма, бешинджиси олма – эляк олурсынъ» (Табераний, Бейхакъий). Бойле буюрып, о, илимнинъ ве илимнен мешгъуль олмакънынъ муимлигини анълаткъан.
Динимиз, айырмадан, бутюн илимлернинъ огренилювини истей. Къуран бизлерге ер, кок ве яратылышнынъ инджеликлерини анълата ве бу мевзуда акъыл чалыштырмамызны истей. Аталарымыз бу мевзуда Ислямнынъ айдынлыгъында ёл алгъан, чокъ шейни тедкъикъ эткен.
Къуранда, чокъ аетте, илим огренмек тешвикъ этильген. Меселя, Къураннынъ ильк кельген аетлери «Окъу» эмиринен башлана. Башкъа аетлерде исе: «Ич шубесиз, Аллахтан, къуллары ичинде илим саиплери кереги киби къоркъалар» («Фатыр» суреси, 35/28); «Аллах, ичинъизден иман эткенлерни ве илимге наиль олгъанларны дередже-дередже юксельте» («Муджаделе» суреси, 58/11), – деп буюрула.
Пейгъамбер Эфендимиз де хадис-и шерифлерде илим огренмекнинъ эмиетини анълаткъан. Меселя, о хадислерден базылары бойледир: «Аллах бир инсан ичюн хайыр тилесе, онъа дин хусусында буюк бир анълайыш бере» (Бухарий).
Пейгъамберимиз, тек бу эки адамгъа:
– Аллах берген малны догъру ёлда масраф эткен инсангъа ве:
– Аллах берген илимнен кереги киби укюм эткен ве оны башкъаларгъа огреткен инсангъа» сукъланмакъ мумкюн олгъаныны бильдирген (Бухарий).
Аллаху Тааля Пейгъамберимизге ильмининъ артмасы ичюн, бойле дуа этмесини эмир эткен: «Айт: «Эй, Раббим! Ильмимны арттыр» («Та Ха» суреси, 20/114 ает). Чюнки илим – битмеген-тюкенмеген бир хазинедир. Бир тек саибине дегиль де, башкъа инсанларгъа ве, атта, бутюн джанлыларгъа да файда бере. Хакъ иле батылны айырмакънынъ энъ муим вастасы – илимдир. Илим артмасы инсангъа бир юк дегиль, аксине, оны юджельткен бир фазилеттир. Инсаннынъ ильми арткъан сайын, алчакъгонъюллиги де арта, инсан базы уйдурма шейлерден къуртула, керчекни анълай ве гузель бир инсан олмагъа, элинден кельгени къадар, дикъкъат эте. Илимнинъ терси олгъан джаиллик ве бильгисизлик исе, Ислямда тенкъид этиле.
Айдынлыкъ – къаранлыкъны, акъ – батылны, иман – куфюрни насыл ёкъ эткен олса, бунынъ киби, илим де джаилликни ёкъ эте. Илим олгъан ерде джаиллик яшамаз.
Ильк инсан ве ильк пейгъамбер Адемден (а.с.) кунюмизге къадар, инсанлыкъ тарихыны араштыргъан вакъытта, коремиз ки, олып кечкен фелякетлернинъ ве раатсызлыкъларнынъ темелинде, чокъусы вакъыт, джаиллик бар. Джаиллик къаранлыкълар ичинде энъ къоркъунчлысыдыр.
Джаиллик инсанны инсан хусусиетлеринден узакълаштыра. Инсанлыкъ шерефини ёкъ эте.
Джаиллик къаранлыгъындан къуртулмакънынъ чареси – илим огренмектир. Пейгъамберимиз (с.а.в.) хадис-и шерифлеринде бойле буюргъан: «Илим огренмек эр мусульман эркекке ве къадынгъа фарздыр» (Ибн Мадже); «Илим – муминнинъ джоюлгъан малыдыр. Оны не ерде тапса, алмагъа энъ ляйыкъ одыр» (Тирмизий).
Омюр байлыгъымызны догъру къулланайыкъ. Сель киби акъып кеткен вакътымызны бошкъа масраф этмейик. Инсангъа энъ яхшы къабилиетлерни къазандыргъан, инсанны джаиллик къаранлыгъындан къуртаргъан илимлерни огренейик. Огренген файдалы илимлерни, энъ эвеля, озюмиз амельге кечирейик.
Илимнинъ къыйметини анълаткъан бир хадисте Пейгъамберимиз (с.а.в.) бойле буюргъан: «Ким илим огренмек ичюн ёлгъа чыкъса, шу себептен Аллах онъа дженнет ёлуны къолайлаштырыр» (Бухарий).
Иса Велиев