Аллах яраткъан бутюн къулларыны дюньяда башы бош быракъмады, оларнынъ дюньяда раат ве ахиретте мемнюн оладжагъы эмирлер ве ясакълар эндирди. Инсанларнынъ бахтлы этеджек къаиделерни бир иляхи китап я да саифелер вастасынен бильдирди. Ильк пейгъамбер Хазрети Адемден сонъки Пейгъамбер Хазрети Мухаммедке къадар эр бир пейгъамбер, Аллахтан алгъанлары бу китап ве саифелерде олгъан эмир ве ясакъларны умметлерине бильдирдилер. Бундан да гъайры, озь умметлери эндирильген хукюмлерни яхшы анъласынлар, деп озьлери де умметлерине нумюне олдылар.
Аллаху Теаля инсанларгъа ёллагъан сонъки иляхи китап исе Къуран-ы Керимдир. Къуран сёзлюкте «топламакъ, окъумакъ» манасына келе. Ыстыла, яни термин оларакъ исе бойле тариф этиле: «Хазрети Пейгъамберге эндирильген саифелерде язылы, Пейгъамберимизден бизге къадар теватур (сахих) ёлунен кельген, окъулмасы ибадет олгъан, инсанлыкънынъ бунъа бенъзегенини кетирмеге кучю етмегени иляхи келям». Бу тарифте базы хусуслар дикъкъатымызны чеке: «Пейгъамберимизге эндирильген» дегенде, Хазрети Мухаммедге эндирильген, демектир. «Теватур ёлунен кельген» дегенде, эр девирде ялан айтмасы мумкюн олмагъан бир топлум тарафындан накъль этильгени ве несильден-несильге кечкени ичюн, онынъ кесен-кес Аллахкъа аит олгъаныны анълата. «Окъувы ибадет олгъан» дегенде де, Къуран окъумакънынъ ибадет олгъаныны, намаз ибадетинде вахий этильген метиннинъ окъунмакъ керек олгъаныны косьтере ве Къураннынъ терджимесини намазда окъумакънынъ джаиз ве кечерли олмагъаныны анълата.
Къуран-ы Керим ойле бир китап ки, онъа табий олгъанларны хидаетке алып бара ве онда ич бир шубе олмагъан иляхий бир китап. Юдже Аллах Бакъара суресининъ ильки аетлеринде бу мевзуны бойле анълата: «Элиф лям мим. Бу, озюнде шубе олмагъан бир китап. Аллахкъа къаршы кельмектен сакъынгъанлар ичюн ёл косьтериджидир» («Бакъара» суреси, 2/1-2 ает). Башкъа бир аетте исе Раббимиз Къуранны къаранлыкътан айдынлыкъкъа чыкъартмакъ ичюн ёллагъаныны бильдире: «О, сизни къаранлыкътан айдынлыкъкъа чыкъармакъ ичюн къулу Мухаммедге ап-ачыкъ аетлер эндириджи. Шубесиз, Аллах, сизге нисбетен чокъ багъышлайыджы, пек мерхаметли» («Хадид» суреси, 57/9 ает). Бундан да гъайры, Къуран-ы Керим Ислям динининъ ильки менбасыдыр. Эр анги бир мевзуда Ислям дини джеэтинден хукюм берильгенде, ильки мураджаат этиледжек менба — Къурандыр.
Къураннынъ эндирилюви бир рахмет ве шевкъаттыр. Аетлерде Аллах бойле айта: «Элиф.Лям.Ра. (Бу Къуран), Рабблерининъ изини иле инсанларны къаранлыкътан айдынлыкъкъа, яни эр шейге гъалип (ве) макътавгъа ляйыкъ олгъан Аллахнынъ ёлуна чыкъарманъ ичюн санъа эндиргенимиз бир китап» («Ибрахим» суреси, 14/1 ает).
«Эй, инсанлар! Сизге Раббинъизден бир огют, гонъюллердекине бир шифа, муминлер ичюн бир хидает ве рахмет кельди» («Юнус» суреси, 10/57 ает).
«Биз Къурандан, муминлерге шифа ве рахмет олгъан шейлерни эндиремиз. Залимлернинъ исе тек зарарыны арттырыр» («Исра» суреси, 17/82 ает).
«(Ресулим) Санъа бу мубарек китапны, аетлерини тюшюнсинлер ве акъылы башында олгъанлар огют алсынлар, деп эндирдик» («Сад» суреси, 38/29 ает).
Севгили Пейгъамберимиз Хазрети Мухаммед (с.а.в.) Эфендимизден бу мевзуда пек чокъ хадислер бар. Насыл ки, Къуран бизни озюне ёнлендире исе, Эфендимиз де бизни Къурангъа ёнлендире.
«Къуран окъунъыз. Чюнки Къуран, къыямет кунюнде оны окъугъанларгъа шефаатчы оларакъ келеджек» (Riyazü’s-Salihin).
«Ким Къурандан бир ариф окъуса, онынъ ичюн бир эйилик севабы бар. Эр бир эйиликнинъ къаршылыгъы да он севап. Мен, элиф лям мим бир ариф деп айтмайым; аксине, элиф — бир ариф, лям — бир ариф, мим де бир ариф» (Тирмизи).
«Къальбинде Къурандан бир парча бир шей олмагъан инсан — бозукъ эв кибидир» (Тирмизи).
«Тек эки инсанны гузель тарафтан куньлемек мумкюн: бириси — Аллахнынъ бергени Къураннен гедже-куньдюз мешгъуль олгъан инсан, дигери де Аллахнынъ бергени малны гедже-куньдюз Онынъ ёлунда масраф эткен киши» (Бухари).
«Бир джемаат Аллахнынъ эвлеринден бир эвде топланса, Аллахнынъ китабыны окъур ве араларында музакере этселер, устьлерине Аллахтан раатлыкъ энер, оларны рахмет сарып алыр ве мелеклер этрафларыны сарып алыр. Аллах да о инсанларны озь янында булунгъанларнынъ арасында анъа» (Муслим).
«Сизнинъ энъ хайырлынъыз, Къуранны огренген ве огреткенлердир» (Бухари).
Къуран-ы Керимнинъ пек чокъ хусусиетлеринден базылары булар:
— Къуран-ы Керим арапча оларакъ эндирильди ве бу куньге къадар эр анги бир бозгъунлыкъкъа огъратылмайып кельди. Къыямет кунюне къадар да ич бозулмайджакъ.
— Дигер иляхи китаплар белли миллетлерге кельди, Къуран исе бутюн дюнья инсанларына кельди.
— Дигер иляхи китаплар топтан бир кереден эндирильди, Къуран-ы Керим исе заман иле вакъиаларгъа коре, эндирильди.
— Хазрети Мухаммеднинъ (с.а.в.) Пейгъамбер олгъанынынъ энъ буюк алямети ве Онынъ энъ буюк муджизеси.
— Къуран, эзберленмеси къолай, эм мана, эм де сёз джеэтинден текрарланмаз бир келям.
Къуран-ы Керим — озюнден сонъра ич бир иляхи китапнынъ кельмейджеги бир китаптыр.
Къуран эндирильген кунюнден Къыямет кунюне къадар келеджек бутюн инсанларнынъ ихтияджларына джевап оладжакъ мевзуларны ичине алгъан иляхи бир китап. Бу мевзуларны бойле сая билемиз:
Итикъад: Энъ эвеля Аллахкъа имандан сонъ Пейгъамберлерге, мелеклерге, китапларгъа, къаза ве къадерге, ахиретнен багълы муим мевзулар ве инанчнен багълы чешит меселелер, Къураннынъ ичинде олгъан энъ биринджи ве энъ муим мевзулар. Къуран-ы Керим пек чокъ аетлеринде иман мевзуларыны анълата. Бу себептен Юдже Раббимизнинъ бизден истегени ильки шей — иман. Иман исе ширкке булаштырмадан, тевхид инанчыны менимсеп, Бир Аллахкъа иман этювнен башлай. Пейгъамберге, мелеклерге, китапларгъа, ахиретке, къаза ве къадерге иман дигер иманий мевзулардыр. Юдже Аллах иман мевзуларыны чешит аетлерде бизлерге бильдирди.
Ибадетлер: Къуранда мусульманларнынъ боюн-борджу олгъан намаз, ораза, хаджылыкъ, зекят ве дигер ибадетлернен багълы аетлер бар.
Муамелят: Къуран бир джемиетнинъ девамыны теминлеген ве джемиет азалары араларындаки мунасебетлерни тертип-низамгъа къойгъан базы хукюмлерни анълата.
Укъубат: Джемиет низамыны бозгъан, инсан акъларына риает этмеген инсанлар, джезаны къазанаджакълары ичюн, Къуран буларнен багълы хукюмлерни де ичине ала.
Ахлякъ: Къуран, инсанларнынъ эм бу дюньяда, эм де ахиретте бахтлы олмалары ичюн ана-бабагъа урьмет, инсанларнен эйи кечинюв, эйиликни эмир этюв, яманлыкътан сакъындырув, адалет, догърулыкъ, алчакъ гонъюллик, мерхамет, севги… киби ахлякъий хукюмлерни де къаврап ала.
Насихат ве тевсиелер: Инсанларгъа эмир ве ясакълар мевзусында дикъкъатлы олмалары, нефислерине эсир тюшмемелерини, ахиретни дюньягъа денъиштирмемелери, дюньяда имтиангъа чекильгенлерини хатырлаткъан, чешит тюрлю телюкелерден къорчалагъан насиат ве тевсиелер де Къураннынъ ичинде олгъан мевзулардан бири.
Ваад ве ваид: Аллахнынъ эмирлерине боюн эгип, ясакъларындан узакъ тургъанлар дженнетни къазанаджакъларыны, эмирлерини терк этип, ясакъларыны риает этмегенлер джехеннемге киреджеклеринен багълы Къуранда пек чокъ ает бар.
Ильмий керчеклер: Къуран, инсанлыкъкъа керекли олгъан ильмий керчеклернинъ ве табиат къанунларынынъ ильхам менбасы олгъан аетлерни де ичине ала.
Къыссалар: Къуран-ы Керим эвельки умметлерни ве пейгъамберлернинъ аятларыны да анълата. Амма буларны бир тарих китабы киби дегиль, инсанларнынъ ибрет аладжакълары бир услюпте тариф эте.
Дуалар: Инсан япаджагъы ишлерде даима Аллахнынъ ярдымына мухтадж олгъаны ичюн, Къуранда чешит дуалар да бар.
Юкъарыда сайгъанымыз ает ве хадислерден бу нетиджени чыкъармакъ мумкюн:
-Къуран — Раббимиз тарафындан ёлланылгъан энъ сонъки иляхий хабер ве сонъки мукъаддес китап олгъаны акъкъында ич бир шубе олмамакъ керек.
-Къуран — Аллаху Теалянынъ къулларына олгъан мерхаметини косьтере. Пейгъамберимизнинъ энъ буюк муджизеси ве Пейгъамберлигининъ энъ буюк исбатыдыр.
-Къураннынъ энмеге башлагъаны куньден эвельки миллетлер акъкъында хабер бере ве такълит этильмез бир китаптыр.
-Къуран-ы Керим инсанлар ичюн энъ гузель огютлер бере. Насыл бир иман? Насыл бир ибадет? Насыл бир ахлякъ? Суаллерге къаршы энъ гузель джевапларнынъ булунаджагъы сонъки иляхий мессадж. Бундан да гъайры, Къуран, джемиет ичерисинде инсанларнынъ япмасы керек олгъан базы принциплерни къаврап ала.
-Къуран — табиат къанунларынен багълы берген бильгилер бутюн илим адамларына ёл косьтериджи олды. Тек яратылгъанлар акъкъында дегиль де, Яратыджы акъкъында да энъ догъру бильгилер бере. Къуран инсаннынъ тюшюнмесини истемекте, Юдже Аллахнынъ къудрет ве буюклиги акъкъында фикир этмесини тешвикъат эте.
-Къуран, окъугъан инсангъа шифа берген, гонъюллерге раатлыкъ багъышлагъан бир китап. Манасыны бильмеген инсанларны биле текрарланмаз услюби иле тесир эте. Бу себептен окъулгъаны вакъыт сакинлештирген бир хусусиети бар.
-Къуран, къолайлыкънен эзберлене. Бу хусусиети ич бир китапкъа насип олмагъан эди. 23 йылда парча-парча эндирильгени алда, бутюнине бакъкъанымызда, текрарланмаз бир тенълик бар.
-Къуран-ы Керим, Сахабе девиринден кунюмизге къадар кельген хафызлыкъ муэссисеси бар. Бойлеликнен, Къуран къорчаланувгъа алынды. Текрар-текрар окъунса биле, не окъугъан инсангъа, не де динълеген кишиге безме дуйгъусыны ис эттирмеген бир китап.
-Къуран, эндирильмеге башлагъанындан берли 15 асыр кечти, амма джанлылыгъыны, гузеллигини ве инсанларгъа хидает ребери олмакъны девам эте. Къуран бизге гъайыптан бильгилер бере.
-Къуран-ы Керим — сонъки иляхи китаптыр. Севгили Пейгъамберимизге эндирильген шекилинен кунюмизге къадар къорчаланды. Ич бир аетинде, ич бир нокътасында денъишмелер олмады. Хафызларнынъ эзберлемесинен къорчаланып, тильден-тильге, гонъюльден-гонъюльге кечип, кунюмизге къадар етип кельди.
Юдже Раббимиз Къуранны окъуп, онынънен амель этмеге насип эйлесин!
ИСА Велиев