Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идаресининъ Меркезлештирильген Диний Тешкиляты (Таврия Муфтияты) – Къырым Муфтилиги – Къырым мусульманларынынъ органы олып, 1991 сенесинден башлап, ярымадада токътамадан фаалиет косьтере ве Таврия мусульман идаресининъ (Таврическое магометанское управление) укъукий девамджысы олып, Къырым мусульманларынынъ къадимден берли менсюп олгъанлары сунний ханефий аньанесининъ варисидир.
Къырым Муфтилигининъ миссиясы – Къырымда Ислямны гъайрыдан тиклемек, мусульманларнынъ диний маарифини яймакъ, Ислямнынъ аньаневий анълайышыны сакъламакъ ве больгемиздеки мусульманларнынъ маневиятыны инкишаф эттирмектир. Къырым Муфтилиги Къырым мусульманларынынъ Ислям динини огренюв ве берабердже ибадет этюв эсасында бирлешмесини макъсад къоя.
Фаалиетини ишбу саада алып барып, Къырым мусульманларынынъ диний идареси 2020 сенеси ишининъ нетиджелерини чыкъара ве фаалиетининъ эсас ёнелиш ве нокъталарыны айдынлата.
Диний джемиетлери
фаалиетининъ незарети
2020 сенеси 150 якъын имам ихтисас юксельтилювинден кечти. Бундан да гъайры, агъымдаки сенеде Акъмесджитте ве Джурчи районында «Халкъ медресеси» курсунынъ талебелери мезун олды. Курсны екюнлеген имамлар ишлерини яшагъан ерлериндеки джамилерде девам этелер.
2020 сенеси боюнджа болюк 20 дин джемиетини къайд этти. Болюк Къырым боюнджа чалышкъан джамилер ве диний тешкилятларыны идаре эте, диний тедбирлерге, хусусан, джемаат намазлары ве дуаларнынъ кечирильмесине бакъа.
Муфтиликнинъ хадимлери «Мир – Дар Божий» Къырым Динлерара Шурасында, бунынъ киби, динлерара ве миллетлерара ишбирлик боюнджа тёгерек масаларда, конференцияларда ве ильмий даирелердеки корюшювлерде иштирак эте.
Къуруджылыкъ
2020 сенеси боюнджа Къырым Джумхуриетинде 21 джамининъ къуруджылыгъы алып барылды, къуруджылыкъ ишлери ярымаданынъ аман-аман бутюн больгелеринде девам этти. Даа эки джамининъ иншааты башланды. Ислям Терек районынынъ Синицыно коюнде янъы джами ачылды. 2020 сенеси девамында КъМДИ къуруджылыкъ ве топракъ меселелери боюнджа болюк тарафындан 47 объект ресмийлештирильди, оларнынъ 29-ы – топракъ арсалары, 18-и – диний биналардыр.
Къырым мусульманлары ичюн чокъ эмиетли олгъан эсас объект – Акъмесджитте Буюк Джума джами ве онынъ къуруджылыгъыдыр. 2020 сенеси пандемия себебинден къуруджылыкъ ишлери явашлады, амма, къуруджылар артыкъ витраж пенджерелерни къойды, бинанынъ ич ве тыш ишлери, дам ишлери ве джами этрафынынъ абаданлаштырылувы исе, девам эте.
Къырым мусульманлары диний идареси тарафындан тарихий диний объектлернинъ къайтарылувы узьре буюк иш алып барылды. Меселя, Къырым Муфтилигининъ мулькиетине Акъмесджиттеки «Салгъыр баба» азизи къайтарылды. Багъчасарайдаки Азизлер мезарлыгъы, Эски Сарай джамиси ве дигер объектлер боюнджа иш девам этмекте.
Диний тахсиль
2020 сенеси Къалай ислямий илимлер медресесинде диний тахсиль саасында диний тахсиль стандартлар козь огюне алынып, тахсиль системасынынъ исляаты девам эттирильди.
Ал-ы азырда медреседе 88 талебе окъуй. Къалай ислямий илимлер медресесинде 32 огълан ве 29 къыз тахсиль ала. Хафызлар медресесинде исе, 27 талебе окъуй.
2015 сенеси Къырымдан РИИ институтынынъ иляхият болюгине окъушкъа кирген 14 талебе мувафакъиетнен дипломлары ишлерини къорчаладылар. РИИ мезунлары – КъМДИ Ислям темеллери оджалары ве имамлардыр.
Зынджырлы медресе ве Орта медресенинъ гъайрыдан тамир этилип, тикленмеси боюнджа азырлыкъ ишлери алып барыла.
Халкъ маарифи
Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идареси эркянында еди йылдыр «Файдалы илим» диний-маариф лейхасы чалыша. «Файдалы илим» лейхасынынъ эсас иш ёнелиши – маарифтир. Лейха аньаневий къыйметлернинъ даркъатылувы ве экстремист гъаелер, динимизге зыт кельген мефкуренинъ профилактикасы устюнде чалыша.
«Суаль-джевап» лейхасы черчивесинде эр истеген киши Ислям дининен алякъалы суаллерини берип, Муфтиликнинъ мутехассысларындан темелли джевап ала биле.
2020 сенеси пандемия себебинден Ислям темеллери ве Къуран окъувы курслары онлайн форматына кечти. Оджалар «Къуран онлайн» адлы янъы лейханы ишлеп чыкъардылар, шу курс саесинде бинъден зияде инсан Къуран окъумагъа огренди. Къырымнынъ больгелеринде Ислям темеллери курсларындан 200-ден зияде инсан кечти. Мектеп чагъына етмеген балалар ичюн «Янъы баарь» лейхасы ишини девам этти ве биринджи 5-йыллыкъ юбилейини къайд этти.
2020 сенесининъ август айында Багъчасарай районында IV Бутюнрусие «Мусульман къадынларынынъ етекчилик мектеби» серлевхалы форум олып кечти, тедбирде Русиенинъ фаркълы регионларында фаалиет косьтерген къадынлар тешкилятларынынъ азалары иштирак этти.
2020 сенесининъ декабрь айында КъМДИ эркянындаки «Буллюр» мусульман къадынлар джемаат тешкиляты «Етекчилик къабилиетининъ инкишафы ве дестеги: месулиет, мувафакъиет, семерелилик» серлевхалы мусульман къадынлар тешкилятларынынъ VIII Бутюнрусие къурултайында иштирак этти ве бешинджи кере йылнынъ энъ мувафакъиетли мусульман къадын тешкиляты оларакъ такъдирленди.
Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идареси Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэринде Федераль иджра хызмети идареси иле ишбирликте махкюм этильгенлер ичюн бир сыра лекция ве семинарлар кечирди. Бундан да гъайры, лекциялар курсу шартлы оларакъ махкюм этильгенлер ичюн де отькерильди.
Нешир фаалиети
2020 сенеси девамында «Хидает» газетасынынъ 12 саны ве «Икмет чокърагъы» меджмуасынынъ 5 саны чыкъты. Меджмуа мусульманларнынъ аятыны къаврап алгъан фаркълы сааларны, хусусан, ичтимаий, рухий, диний меселелерни айдынлата, шу джумледен балалар дюньясы да меджмуада ер алмакъта.
2020 сенеси невбеттеки китаплар неширге азырланылып басылды: «Имамнынъ эль китабы», «Арап арифлерининъ язув дефтери», «Къырым ССДж: алман-романия ишгъали: 1941-1944 сенеси якъылгъан койлер (Кириш)». «Къуран окъумагъа огренем» ве «Абдест ве намазны огренем» китаплары гъайрыдан нешир этильди. «Хаджылыкъ къылавузы» китабы да азырланып, неширге ёлланылды. «Темель диний бильгилер» китабы гъайрыдан нешир этильмеси ичюн азырланды. Бундан да гъайры, Имсакие, 2021 сенеси намаз вакъытлары иле такъвим ве дигер басымлар дердж этильди.
Кутьлевий матбуат
васталары иле ишбирлик
2020 сенеси девамында Къырым ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идареси Къырым, федераль ве халкъара КМВ иле фааль ишбирлик алып барды. «Крым 24» каналында программаларда иштирак этильди, Рамазан айында джанлы яйынлар кечирильди, «Миллет» телеканалында эр афталыкъ теле- ве радиолейхалар, видеокопюрлер ве видеоконференциялар, диний мевзуда яйынлар отькерильди. КъМДИ ёлбашчылары ве дин эрбаплары «Саба», «Мерхаба, Рамазан», «Диний сухбет», «Ислям нурлары», киби телеяйынларда иштирак этти.
Тыш фаалиети ве ишбирлик
2020 сенеси девамында КъМДИ темсильджилери Москва, Татарстан Джумхуриети, Мордовия Джумхуриетинде кечирильген халкъара конференция ве форумларда иштирак этти. Къырым Муфтисининъ муавини Эсадуллах Баиров «АК-ЯР» Акъяр больгесиндеки къырымтатарларнынъ бирлешмеси тарафындан кечирильген «Тарих, земане, келеджек – миллий инкишафнынъ темеллери» форумында ве Болгъар Ислям академиясында (Казань ш.) «Русие мусульманларынынъ иляхий мирасы» форумында иштирак этти.
Къырымтатар медений-тарихий мирасы музейинде Къырым мусульманлары диний идареси иле бирликте «XIX – XX асырларда къырымтатарларнынъ тарихы, медениети ве санатынынъ огренилювининъ проблемлери ве имкянлары» ильмий-амелий конференция отькерильди. Конференцияда КъМДИ нешир болюгининъ рехбери Эмир-Асан Умеров «Ислямда ифта муэссисеси» марузасынен чыкъышта булунып, Мухаммед Пейгъамберден (с.а.с.) башлап, Номан Челебиджиханнынъ заманына къадар фетваны чыкъарув муэссиселерининъ эволюциясыны айдынлатты.
2020 сенесининъ октябрь айында Муфтиликнинъ рехбериети Русие Федерациясынынъ мусульман иш адамлары бирлешмесининъ векиллеринен корюшти. Корюшювде тарафлар Къырымнынъ тек мусульман эалисине дегиль де, умумен ярымада сакинлерине файда кетиреджек ишбирлик нокъталарыны музакере эттилер.
2020 сенеси «ГЕНБАНК» АТ «Къуран – Аллахнынъ сёзю» язылы эксклюзив кумюш пара чыкъарды. Паранынынъ дарб этильмеси Буюк Джума джамининъ илеридеки ачылышына багъышланды.
Хайрие
2020 сенеси девамында КъМДИ тарафындан хайрие ярдымы саасында буюк ишлер япылды. Имамлар тарафындан больгелерде гонъюллилер такъымлары тешкиль этильди, олар чокъбалалы ве мухтадж къоранталаргъа ашайт махсулатларыны алып, ярдым косьтерди. Бундан да гъайры, Тюркие къырымтатар диаспорасындан олгъан тешкилятларнен ишбирлик иле мухтадж инсанларгъа ашайт къутулары шекилинде гуманитар ярдым косьтерильди. Айны шекильде, газнен темин этильмеген мескен ерлерде яшагъан мухтадж къоранталаргъа комюр ве одунны алмакъ ичюн маддий ярдым косьтерильди. «Мерхаметлик» акциясы боюнджа 2020 йылында 2 332 315 рубле топланды ве 50 хастагъа ярдым берильди. Кене 2020 сенесининъ декабрь айында агъыр хаста балаларнынъ тедавийленюви ичюн хайрие топлагъан даимий «Мерхаметлик» акциясы черчивесинде «Мерхаметлик лялеси» акциясы башланды.
Бундан да гъайры, Къырым Муфтилиги КЪДЖ ДБОЮ «Ёлочка» бала эвине, Акъмесджит ш. Демирёл районынынъ ихтиярлар ве сакъат ватандашлар ичюн ичтимаий ярдымлашув меркези», КЪДЖ ДБИ физикий ве акъыл имкянлары сынъырлы олгъан балалар ве осьмюрлер ичюн ичтимаий реабилитация болюгине, «Къартлар эвине» ярдым косьтермекте.
Элял сертификациясы
2008 сенесинден башлап, Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идареси эркянында «Элял» махсулатларынынъ сертификациясы ве стандартлашма меркези чалыша.
2020 сенеси сертификатны «Ряба Крымская» АПХ «Дружба народов», колбасларны чыкъаргъан «Мевлид» ширкети, «Крымский султан», «Шербет», «Халяль» Багъчасарай маллары», ТД «Эльса Эмиз», дондурмаларны азырлагъан ООО «Крымские традиции» Сакъ ширкети сертификатларны гъайрыдан тасдыкъладылар.
Бундан да гъайры, сертификатларны алгъан ширкетлернинъ сырасына «Дом вкуса» ве «HAN DONER» тез ашайт мекянлары, «Мясная лавка» эт тюкяны, «Крымский гурман» ТМ хашлангъан эт азырлагъан ширкет ве къуш, кичик баш иле буюк баш кесимини япкъан учь ширкет кирди.
Къырым Джумхуриетинде Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэри мусульманлары диний идаресининъ «Элял» сертификациясы ве стандартлаштырув меркезининъ «Элял» сертификатларыны алгъан ширкетлернинъ бутюн махсуллары КъМДИ логотипининъ ишарети иле чыкъа.
Диний тедбирлер
2020 сенесининъ баариндеки карантин тедбирлери вакъытында джума намазлары, джамилерде теравих намазларынынъ къылынышы, кутьлевий ифтарларнынъ кечирилиши токътатылды. Пандемия себебинден Ораза байрамында байрам намазы къылынмады. Сынъырланув лягъу этильген сонъ Къурбан байрамында, аньаневий оларакъ, имамлар, КъМДИ оджалары, мухтадж ве чокъ балалы къоранталар арасында къурбан эти даркъатылды. Диний байрамлар вакъытында Къырым Муфтилиги Къырым Джумхуриети ве Севастополь шеэрининъ УФСИН-и иле бирликте Акъмесджит ве Акъяр шеэрининъ тюзельтюв колониясына, бундан да гъайры, Акъмесджит СИЗО-сына ашайт махсулатларыны такъдим этти.
Майыснынъ 18-нде Акъмесджитнинъ меркезий Кебир джамисинде 1944 сенеси Сталиннинъ сюргюнлиги къурбанларынынъ хатырасына дуа кечирильди. Дуа «Миллет» миллий телеканалынынъ джанлы яйынында косьтерильди.
Къырым Муфтилиги тарафындан тешкиль этильген V Бутюнкъырым «Къырымда Ислям тарихы ве Къырым ханларынынъ тарихы» ярышы черчивесинде мусабакъалар Джанкой, Акъмесджит ве Къурман районларынынъ мектеплеринде олып кечти.
Хаджылыкъ
Пандемия ве девлет сынъырларынынъ къапатылувы себебинден Къырым мусульманлары ичюн хаджылыкъ олмады ве 2021 сенесине кечирильди.
Планлар
Къырым Муфтилиги бу сене чалышып башлагъан лейхаларны, тахсиль системасыны, бу йыл ишленип ишке кирсетильген тахсиль стандартларыны мукеммеллештирмеге, янъы хадимлерни азырламагъа, имамларнынъ ихтисасыны юксельтмеге, диний биналарны къурмагъа ве къайтармагъа планлаштыра. Муфтиликнинъ эсас макъсатлары – мусульманларгъа темель диний бильгилерни бермек, эалининъ диний бильги севиесини юксельтмек, мусульманларнынъ диний ихтияджларыны ерине кетирмек, Эхль-и суннет вель-джемаат акъидесини фаркълы янълыш анълавлардан къорчаламакъ экстремизм профилактикасыны япмакъ, къырымтатар миллетининъ диний аньанелерини сакъламакътыр. Айры дикъкъат миллетнинъ сагълам келеджегининъ темели олгъан яш несильнинъ догъру тербиесине айырыладжакъ.