«Бала къартлар олгъан аиледе оссе, бу онынъ келеджегине пек тесир эте. Чюнки бойле къорантада тербиеленген эвлят, биринджиден, ана тилинде даа гузель лаф эте. Экинджиден, адет узьре, къартбаба ве къартаналар озь торунларына урф-адетни, аньанелерни ве динни озь орьнеклери эсасында огретмеге тырышалар. Бу бала ичюн пек къыйметлидир», – дей Судакъ больгесининъ баш имамы Мустафа Мустафаев. 15 йылдан берли бу вазифени эда эткен Мустафа оджа озь нумюнеси иле бу сёзлерини исбатлай. Чюнки озю къартбабасынынъ янында осип, келеджекте онынъ изинден кетерек, имамлыкъ ёлуны сайлады. Къартбабасы да Судакъта моллалыкъ япты.
Мустафа оджа. Имам олмакъ – бутюн халкъ ве, ильк эвеля, Аллах огюнде буюк месулиеттир. Бу ёлгъа насыл кельдинъиз?
Имамлыкъ ёлуна мени дедем Сулейман молла кетирди. О окъумышлы бир инсан эди. Сюргюнликтен эвель Къырымда джамилерде инсанларгъа динни огрете эдилер. Дедем де Судакъта бойле дерслерге къатнагъан ве бильги алгъан. 90-нджы сенелери, Къырымгъа къайткъан сонъ, Судакъта моллалыкъ япты. Оны Судакъта эр кес молла Сулейман деде оларакъ таный. Биз онынъ янында осьтик, ве о бизге кичикликтен динимизнинъ гузеллигини анълата эди. Яни бу ёлнынъ башыны о косьтерди.
Месулиетнен берабер имам вазифеси чокъ бильгили олмакъны талап эте. Тахсилинъиз акъкъында тариф этинъиз.
2002 сенеси мен Къалай медресесине окъумагъа кирдим, 2005-те оны битирдим. Аллах разы олсун, анда оджалыкъ япкъан бутюн оджалардан. Медресени битирген сонъ, Судакъта имам вазифесине тайин этильдим. Бираздан сонъ, Тюркиеге кетип, диний тахсилимни анда девам эттим. Сонъки йыллары мени больгенинъ баш имамы вазифесине де буюрдылар, онынъ ичюн бугуньки куньге къадар Судакъ больге имамы вазифесини де беджерем. Эбет, имамлыкъ вазифеси чокъ бильгили олмакъны талап эте, онынъ ичюн тахсилимиз бугуньки куньге къадар девам эте. Китап окъумакъ, динимизни даа терен огренмек, анъламакъ керек. Чюнки инсанларнынъ суаллери чешит тюрлю ола биле. Оларнынъ суаллерине джевап бермек ичюн тахсилимизни даа да теренлештирмеге тырышамыз.
Судакъ шеэри озь къадимий абиделери иле беллидир. Судакъ больгесинде насыл къадимий диний биналар сакъланып къалды?
Судакъ шеэринде Дженевиз къалесининъ саасында эски джами бар. Бундан да гъайры, Судакънынъ койлеринде сакъланып къалгъан джамилер бар. Базыларны медений эв киби ишлеттилер, базылары ятакъхане, анбарлар киби ишлетильген эди. Шимдики куньде чокъусы тамир этилип, янъыдан джами алында инсанлар ичюн ачыкъ. Мисаль, Таракъташта Аджибей джамиси бар, о сюргюнликтен сонъ ятакъхане оларакъ ишлетильди. 90-ынджы сенелери къайтарылып, тамир этилип, кунюмизде джами оларакъ чалыша. Ондан ашада ерлешкен Таракъташтаки Кичик маалледеки джами медениет эви эди, о да къайтарылып алынды. Диний идаремиз тарафындан дамы тамир этильди, о да, иншаллах, якъын вакъытта чалышаджакъ. Башкъа койлерде де ойле, эски джамилер тамир этилип, оларда ибадетлер кечириле.
Шеэрде ерлешкен къадимий Падишах джамиси акъкъында тариф этинъиз. Халкъымыз ичюн онынъ къыймети насылдыр?
Онынъ къыймети пек буюк. Тарихта бу джами килисе оларакъ да анъыла. Лякин онынъ мимарий корюниши буны исбатлай ки, шу бина джами оларакъ къурулды. Чюнки онынъ дамы да томалакъ, ичинде михрабы корюнип тура. Минареси олгъан ери де корюне. Шимди о музей оларакъ къулланыла. Ораза, Къурбан байрамларында джамидеки намаздан сонъ биз джемаатнен берабер анда чыкъып, джами азбарында намаз къылып, дуа этмеге тырышамыз. Бунынъ макъсады – бу джами унутылмасын, инсанларнынъ хатырасында олсун.
Кунюмизде дигер, мусульманларгъа аит тарихий диний биналар миллетимизге къайтарылып, кене мусульманлар ичюн чалышамы?
Эвельде Судакъ больгесининъ эр бир коюнде джами бар эди. Олар эписи яваш-яваш къайтарыла. Бир къач джамининъ весикъасы ёкъ эди ве шимди олар япыла. Джами олмагъан ерлерде топракъ айырылып, джами къурмакъ меселеси ортагъа къоюлды.
Больгенъизде янъы ибадет биналарынынъ къурулмасы акъкъында не айтмакъ мумкюн?
Аллахкъа шукюр, койлерде джами ичюн топракълар алынды. Меселя, Османчыкъ, яни Холодовка коюнде джами ёкъ эди, анда бир ибадетхане чалышты. Инсанлар ибадетлерини анда кечирдилер. Шимди джами оладжакъ ерге весикъалар алынып, джами къурмакъ ниетиндемиз. Бундан да гъайры, Сувукъ Сала (Грушевка) коюнде джамилер чокъ кичик эди, олар тамир этилип, кенъишлетильди. Башкъа ерлерде де меселе айны. Аллахкъа шукюр, эр бир койде имамларымыз бар, яни инсанларгъа диний меселелерде ярдым косьтереджек инсанларымыз бар. Бу меселеде сыкъынтымыз ёкъ.
Судакъ шеэринде Джума Джамининъ къуруджылыгъы насыл дереджеде?
Судакъ шеэрининъ Янъы маалесинде бизим джемаатымыз баягъы чокъ, 600-ден зияде къоранта. Онынъ ичюн о ерде джами къурулды. Эвель, 2 000-инджи сенелери, онынъ къуруджылыгъы япылгъан эди, лякин бина бираз кичик эди, ер етмей эди. Шу себептен джамини кенъишлетмек къарары алынды. Ве джами огюнде буюк бир зал къурулды. Бу куньгедже онынъ диварлары котерильди, къапылары, пенджерелери къоюлды. Якъында дамы ортюльди, къуббе меселеси чезиле. Яни, келеджекте джами кичик ве буюк эки залдан ибарет оладжакъ. Ортасында чатма кечиш оладжакъ. Иншаллах, якъын вакъытта тамир ишлери битер, ве Джума Джамимиз азыр олур. Аллах разы олсун, джемаатымыз эм маддий, эм де маневий тарафтан ярдым косьтере.
Судакънынъ джемааты озь ватанперверлигинен белли, кенди балачыкъларына да тиль, дин огретмеге тырыша. Яш несиль акъкъында не айта билесинъиз, джамиге кельгенлер арасында генчлер чокъмы?
Джамимизге яшлар чокъ келе. Джума намазлары олсун, байрам намазлары олсун, келип, огренмеге, бильмеге тырышалар. Эвель диний курсларымыз кечириле эди. Амма, керчек айтсакъ, курсларгъа даа зияде къадынлар келе.
Фикиринъиздже, къырымтатар халкъы ильк эвеля неге ынтылмакъ керек? Неге даа зияде дикъкъат этмек керекмиз?
Динни яхшы огренмек керек. Бир-биримизге сайгъы, севги, бирлик меселелерине даа зияде дикъкъат айырмакъ керекмиз. Ве, менимдже, миллетимизни котереджек бирлешювдир. Яни шимдики вакъытта бирлик меселеси кесен-кес актуальдир. Бир-биримизге даа дикъкъатлы олмалымыз. Динимизни догъру огренюв ве анъламакъта Аллах ярдымджымыз олсун!
Эвелина Аблязова