Ислям дини ичтимаий мунасебетлерге, ахлякъий дегерлерге, инсан акъларынынъ къорчаланувына, ишанч, раатлыкъ ве муаббетлик муитини ёкъ эткен къавгъа, тартышув ве кускюнликлерге себеп олгъан арекетлерден узакъ турмагъа буюк эмиет бере. Шу себептен, ичтимаий мунасебетлерге зарар берген, темель акъларны бозгъан ве ахлякъий зайыфлыкъкъа себеп олгъан ошек, бефтан, ялан, мунафыкълыкъ, фесат, эксиклик араштырмакъ, асет киби сёз ве арекетлерни ясакъ этти. Шимди буларнынъ илькине – ошек хасталыгъына бир назар ташлайыкъ.
Ошек – бир инсанны, о, олмагъанда, яманламакъ ве акъкъында бегенмейджеги сёзлер айтмакътыр. Бунъа динимизде «гъыйбет» де айталар. Инсаннынъ бедени, сою, ахлякъы, иши, урбасы, эви, вастасы киби шейлер ошекнинъ себеби ола биле. Козьлернинъ къыйышлыгъы, сачларынынъ тёкюльмеси, узун я да къыскъа бойлю, къара я да сары тенли олмасы киби сыфатлар акъкъында ашагъылап, лаф этильсе, ошек олур. Пейгъамберимиз сахабелеринден: «Ошек недир билесинъизми?», – деп сорагъан, сахабелер: «Аллах ве Ресули даа да яхшы биле», – джевабыны бергенлер. Пейгъамберимиз (с.а.с.) де: «Къардашынъны бегенмегени бир сыфат иле анъманъдыр», – деп тариф эткен. Онъа: «Я къардашымда айткъан сыфат олса, не айтарсыз?», – деп, соралгъан сонъ, – «Эгер айткъанынъ къардашынъда олса, иште, о вакъыт ошек олур. Эгер олмаса, онъа бефтан айткъан олурсынъ», – деп буюргъан (Муслим).
Бефтан – ифтира, олмагъан шейни айтмакътыр. Бу – ошектен даа ярамай бир арекеттир. Чюнки ошекте лаф этильген шейлер кишиде бар, бефтанда исе, ёкъ.
Пейгъамберимизнинъ (с.а.с.) ханымы Хазрет-и Айше анамыз анълаткъан: «Бир кунь Пейгъамберге: «Эй, Аллахнынъ Ресули! (Къыскъа бойлю олгъанына ишарет этип,) бойле бойле олгъан Сафие санъа етер», – дедим. Бундан сонъ, о манъа: «Айше! Ойле бир сёз сёйлединъ ки, эгер о сёз денизнинъ сувунен къарышса, эр алда оны бозар, дадыны ве къокъусыны къачырар эди», – деди. Бир кунь Пейгъамберге бир инсанны, арекетлерини такълит этип, анълаттым. Аллахнынъ Ресули: «Къаршылыгъында манъа дюньяны берселер биле, бир инсанны бегенмейджек бир шейнен такълит этип, косьтермеге кесен-кес севмем», – деп буюрды» (Эбу Давуд).
Пейгъамберимиз (с.а.с.) бу сёзлеринен бизге ошекнинъ яман бир арекет олгъаныны бильдире. Юдже Аллах Къуранда бу аетнен ошекни кесен-кес оларакъ ясакъ этти: «Эй, иман эткенлер! Заннынъ чокъундан сакъынынъыз. Чюнки заннынъ бир къысымы гунахтыр. Бири-биринъизнинъ къусурларыны араштырманъыз. Бири-биринъизнинъ гъыйбетини (ошегини) япманъыз. Къайсы биринъиз олю къардашынъызнынъ этини ашамакъ истер? Иште, бундан эгрендинъиз! Аллахкъа къаршы кельмектен сакъынынъыз. Шубесиз, Аллах тёвбени къабул этиджи, пек мераметлидир» («Худжурат» суреси, 49/12 ает). Бу ает-и керимеде Юдже Аллах инсанлыкъ акъларыны бозгъан учь давраныштан сакъынылмасыны эмир эте. Булар «феналыкъны зан этмек», «инсанларнынъ гизли алларыны араштырмакъ» ве «ошек япмакътыр». Бу учь чизги инсан акъларыны бозгъан, джемиетнинъ раатлыкъ ве сагъламлыгъыны сарскъан арекетлердир. Эр учю де инсан ве топлум аятында тедавийси пек къыйын олгъан яраларны ачкъан хасталыкълардыр. Хусусан, ошек пек чиркин бир арекеттир. Бу чиркинликни Аллах ольген бир инсаннынъ этини ашамагъа бенъзете. Олю бир инсаннынъ этини ашамакъ не къадар чиркин олса, ошек де о къадар чиркин бир арекеттир. Бу бенъзетюв муминлерни ишбу арекеттен узакълаштырмакъ ве ошек гунахынынъ буюклигини ачыкъламакъ ичюндир.
Сахабеден Суфьян бин Абдуллах (р.а.) анълаткъан: «Эй, Аллахнынъ Ресули! Манъа сым-сыкъ сарыладжагъым бир амель акъкъында айт», – дедим. Пейгъамбер Эфендимиз: «Раббим Аллах де, сонъра дос-догъру ол!» – деп буюрды. Онъа: «Эй, Аллахнынъ Ресули! Акъкъымда къоркъаджагъым шейлернинъ энъ телюкелиси недир?» – дедим. Тилини (элинен) тутты, сонъра: «Иште, будыр», – деп буюрды (Тирмизий).
Ошек, сёз, язы ве фииль иле яни эль, къол, козь, къаш ишаретлеринен де япыла биле. Ошекчи ичиндеки яман тюшюнджесини ишаретлернен косьтерген ола.
Ошек япкъан кишиге къаршы не япмакъ керек?
Бир инсан онынъ акъкъында ошек япкъанларыны эшитсе, мен де олар акъкъында лаф этеджем демеге акъкъы ёкъ. Чюнки эгер бойле япса, озю де ошек япкъан инсанларнынъ алына тюшер, буюк гунах ишлер. Бир инсаннынъ янында ошек япылса, ич бир шей айтмайып, ошекни динълемек, динимизге коре, янълыштыр. Мумин къардашымызнынъ аркъасындан лаф этильмесине, ошек япылмасына рухсет бермемек керек. Бунынъ эки ёлу бар:
Буны токътатмагъа тырышмакъ.
Гъыйбет этмекнинъ харам ве буюк гунах олгъаныны айтмакъ. Бу – муминнинъ эйиликни эмир этип, яманлыкътан узакълаштырмакъ вазифесидир. Къураннынъ пек чокъ аетинде шу вазифе муминлерге юкленмекте. Аллаху Тааля: «Мумин эркек ве мумин къадынлар бири-бирилерининъ достудыр, эйиликни эмир этелер, яманлыкътан узакълаштыралар», – буюра («Тёвбе» суреси, 9/71 ает). Пейгъамберимиз (а.с.) исе: «Сизден ким бир яманлыкъ корьсе, оны элинен денъиштирсин, элинен денъиштирмеге кучю етмесе, оны тилинен денъиштирсин, тиль иле денъиштирмеге кучю етмесе, къальбинен (фикиринде онъа къаршы чыкъсын). Бу (сонъкиси) иманнынъ энъ зайыф олгъаныдыр», – буюргъан (Муслим). Корьгенимиз киби, мумин бу эмирлерге бойсунып, бир харам ишленмесине изин бермемек керек, маниа олмалы.
2) Ошек япылмасыны токътатып оламаса, ич олмадымы, ошекке ортакъ олмамалы, ошек сёзлерини динълемемели, ошек япылгъан ерни терк этмелидир.
Ошек этмекнинъ джезасы недир?
Ошек этмекнинъ ает ве хадислерде дюньяда корюледжек бир джезасы бильдирильмеген. Анджакъ, тёвбе этильмесе, я да афу соралмаса, ахиретте джезасыны чекер. Онынъ ичюн мумин ошек этмемели. Япкъан олса, тёвбе этмели, ошек япкъан кишиден афу ве эляллыкъ сорамалы. Акис алда, ахиретте «муфлис» (банкрот) вазиетине тюшеджек, савапларындан ошек эткен кимсеге бермек меджбур оладжакъ (Тирмизий). Табиин алимлеринден Хасан Басрий онынъ акъкъында ошек япкъан бирине бир табакъ арап хурмасы ёллагъан ве: «Эшиткениме коре, амеллеринъден бир микъдарыны манъа эдие эткенсинъ, мен де хурма ёллап, къаршылыкъ бердим, эдиемни къабул эт», – деген эди.
Бунъа коре акъылыны къуллангъан, ает ве хадислерни тюшюнген, ахиретке иман эткен мусульман озюни гъыйбет белясындан къорчаламалы.
Аллах джумлемизни эм дюньяда, эм де ахиретте зарар берген бу хасталыкътан къорчаласын!
Иса Велиев