Ислям дини, ичтимаий мунасебетлерге, ахлякъий арекетлерге, инсан акъларынынъ къорчаланувына, ишанч, раатлыкъ ве муаббетлик муитини ёкъ этеджек, къавгъа, тартышма ве кускюнликлерге себеп оладжакъ арекетлерден узакъ турмасына буюк эмиет бере. Бу себептен ичтимаий мунасебетлерге зарар берген, темель акъларны бозгъан ве ахлякъий зайыфлыкъкъа себепчи олгъан ошек, бефтан, ялан, мунафыкъ, фесат, джасуслыкъ япмакъны ясакъ этти. Макъалемизде инсанлыкънынъ энъ буюк хасталыкъларындан экисини бакъып чыкъаджамыз.
- Ошек
«Ошек» — бир инсан акъкъында, о, олмагъанда, оны яманламакъ ве онынъ бегенмейджек сёзлер айтмакътыр. Инсаннынъ бедени, сою, ахлякъы, иши, урбасы, эви, вазиети киби шейлер ошекнинъ себеби олабиле. Козьлернинъ къыйышлыгъы, сачларынынъ тёкюльмеси, узун я да къыскъа бойлю, къара я да сары тенъли олмасы киби сыфатлар акъкъында ашагъылап лаф этильсе, ошек олур. Пейгъамберимиз сахабелерине: «Ошек недир билесинъизми?», – деп сорады, сахабе исе «Аллах ве Ресули даа да яхшы билир», – джевабыны бердилер, бунъа Пейгъамберимиз (с.а.с.); «Къардашынъны о, бегенмеген бир сыфат иле анъманъдыр», – деп тариф этти. Онъа: «Я къардашымда айткъан сыфат олса, не айтарсыз?, деп сорулгъан сонъ: «Эгер айткъанынъ сыфат къардашынъда олса, иште, о вакъыт ошек олур. Эгер олмаса, онъа бефтан ве ифтира эткен олурсынъ», – деп буюрды (Муслим).
Анълагъанымыз киби, о инсанда лаф этильген сыфат олмаса, бунъа гъыйбет дегиль де, «бефтан», – деп айтыла. Бефтан – ошектен даа ярамай бир арекеттир. Чюнки ошекте инсанда лаф этильген шейлер бар, бефтанда исе ёкъ.
Пейгъамберимизнинъ ханымы Хазрети Айше анамыз анълата: «Бир кунь Хазрети Пейгъамберге: «Эй, Аллахнынъ Ресули!» (Къыскъа бойлю олгъанына ишарет этип,) бойле-бойле олгъан Сафие санъа етер», дедим. Бунынъ устюне манъа: «Эй, Айше! Ойле бир сёз сёйлединъ ки, эгер о сёз денъизнинъ сувунен къарышса, эр алда оны бозар, дадыны ве къокъусыны бозар эди», – деп буюрды. «Бир кунь Хазрети Пейгъамберге бир инсанны, арекетлерини такълит этип, анълаттым. Бунынъ устюне Аллахнынъ Ресули: «Къаршылыгъынъда манъа дюньяны берселер биле, бир инсанны бегенмейджек бир шейнен такълит ве сыфатландырмагъа кесен-кес севмем», – деп буюрды (Эбу Давуд).
Пейгъамберимиз (с.а.с.) бу сёзлеринен бизге ошекнинъ ярамай бир арекет олгъаныны бильдире. Юдже Аллах Къуранда бу аетнен гъыйбетни ясакъ этти: «Эй, иман эткенлер! Заннынъ чокъусындан сакъынынъыз. Чюнки заннынъ бир къысымы гунахтыр. Бири-биринъизнинъ къусурларыны араштырманъыз. Бири-биринъизнинъ гъыйбетини япманъыз. Анги биринъиз олю къардашынъызнынъ этини ашамакъ истер? Иште, бундан эгрендинъиз! Аллахкъа къаршы кельмектен сакъынынъыз. Шубесиз, Аллах тёвбени къабул этиджи, пек мерхаметлидир» («Худжурат» суреси, 49/12 ает). Бу ает-и керимеде Юдже Аллах инсан акъларыны бозгъан учь давраныштан сакъынылмасыны эмир эте. Булар: «ярамай зан этмек», «инсанларнынъ гизли алларыны араштырмакъ» ве «ошек япмакъ»тыр. Бу учю –инсан акъларыны бозгъан, джемиетнинъ раатлыкъ ве сагъламлыгъыны сарскъан арекетлердир. Учюси де инсан ве топлум аятында тедайвиси пек къыйын олгъан яралар ачкъан бир хасталыкътыр. Хусусан, ошек пек чиркин бир арекеттир. Бу чиркинликни Аллах ольген бир инсаннынъ этини ашамакъкъа бенъзете. Олю бир инсаннынъ этини ашамакъ не къадар чиркин олса, ошекте де о къадар чиркин бир арекеттир. Бу бенъзетюв муминлерни мезкюр арекеттен узакълаштырмакъ ве ошек гунахынынъ буюклигини ачыкъламакъ ичюн берильгендир.
Сахабеден Суфьян б. Абдуллах (р.а.) анълата: «Эй, Аллахнынъ Ресули! Манъа сым-сыкъы сарыладжагъым бир амель сёйле», — дедим. Пейгъамбер Эфендимиз: «Раббим – Аллах де, сонъра дос-догъру ол!», – деп буюрды. Онъа: «Эй, Аллахнынъ Ресули! Акъкъымда къоркъаджагъым шейлернинъ энъ телюкелиси недир?», – дедим. Тилини (элинен) тутты ве сонъра: «Иште, будыр», – деп буюрды (Тирмизи).
Ошек – сёз, язы ве фииль иле яни эль, къол, козь, къаш ишаретлеринен де япыла биле. Ошекчи ичиндеки яман тюшюнджесини ишаретлернен косьтерген ола.
Ошек япкъан инсангъа къаршы не япмакъ керек?
Бир инсан онынъ акъкъында ошек япкъанларыны эшитсе, мен де олар акъкъында лаф этеджем, демеге акъкъы ёкъ. Чюнки эгер бойле япса, озю де ошек япкъан инсанларнынъ алына тюшер, буюк гунах ишлер.
Бир инсаннынъ янында ошек япылса, ич бир шей айтмайып, ошекни динълемек динимизге коре, янълыштыр. Мумин къардашымызнынъ аркъасындан лаф этильмесине, ошек япылмасына рухсет бермемек керек. Бунынъ эки ёлу бар:
1) Буны сёзнен токътатмагъа тырышыр. Гъыйбет этмекнинъ харам ве буюк гунах олгъаныны айтар. Бу, муминнинъ эйиликни эмир этип, яманлыкътан узакълаштырма вазифесидир. Къураннынъ пек чокъ аетинде бу мевзу муминлерге вазифе оларакъ юкленильди. Аллаху Теаля: «Мумин эркек ве мумин къадынлар бири-бирилерининъ достудыр, эйиликни эмир этер, яманлыкътан узакълаштырырлар…» («Тевбе» суреси, 9/71 ает). Пейгъамберимиз (а.с.) исе: «Сизден ким бир яманлыкъ корьсе, оны элинен денъиштирсин, элинен денъиштирмеге кучю етмесе, тилинен денъиштирсин, тиль иле денъиштирмеге кучю етмесе, къальбинен (фикирнен онъа къаршы чыкъсын). Бу иманнынъ энъ зайыф олгъаныдыр» (Муслим) буюра. Корьгенимиз киби, мумин бу эмирлерге бойсунып, бир харам ишленмесине изин бермемек керек, маниа олмалы.
2) Сёзлеринен ошек япылмасыны токътатып оламаса, ошекке ортакъ олмамалы, ошек сёзлерини динълемемели, ошек япылгъан ерни терк этмелидир.
Ошек этмекнинъ джезасы недир?
Ает ве хадислерде ошек этмекнинъ бу дюньяда джезасы акъкъында айтылмагъан. Тёвбе этильмесе, я да афу сорулмаса ахиретте джезасыны чекер. Онынъ ичюн мумин ошек этмемели. Япкъан олса, гунахы ичюн тёвбе этмели, ошек япкъан кишиден афу ве эляллыкъ сорамакъ керек. Акси алда, ахиретте «Муфлис» (банкроткъа огърагъан) вазиетине тюшеджек, севапларындан ошек эткен кимсеге бермек меджбур оладжакъ (Тирмизи). Табиин алимлеринден Хасан Басри, онынъ акъкъында ошек япкъан бирисине бир табакъ хурма ёллагъан ве: «Эшиткениме коре, амеллеринъден бир микъдар манъа эдие эткенсинъ, мен де хурма ёллап, къаршылыкъ бердим, эдиемни къабул эт», – деген эди.
Бунъа коре, акъылыны къуллангъан, ает ве хадислерни тюшюнген, ахиретке иман эткен мусульман, озюни гъыйбет белясындан къорчаламалы.
Аллах джумлемизни эм бу дюньяда, эм де ахиретте зарар берген бу хасталыкътан къорчаласын!