Белли олгъаны киби, Краснодар улькесинде къымтатарларнынъ сайысы буюктир. Андаки халкъымызнынъ аяты, фикирлери ве макъсатлары акъкъында Краснодар улькесинде яшагъан семетдешимиз Джалилов Рушен Зияевич тариф этти. О, Адыгея Джумхуриети ве Краснодар улькеси Муфтисининъ муавинидир.
Рушен бей, озюнъиз акъкъында тариф этинъиз, не вакъыт ве къайда догъдынъыз?
Эс-селяму алейкум ве рахметуллахи ве беракятуху! Сайгъылы диндашлар, ватандашларым! Ильк эвеля бутюн мусульманларны мукъаддес Рамазан айы, – Къуран ве гедже ибадети айынен хайырламагъа истейим. Иншаллах, бутюн гунахларымыз афу этильсин ве эйи ишлеримиз ичюн мукяфатлар къат-къат артсын. Аллаху Тааля ибадетлеримизни, ораза ве ифтарларымызны къабул этсин. Ве динимиз, Пейгъамберимиз Мухаммедге (с.а.в) олгъан севги ве бутюн мусульманларгъа севгимиз ёлунда Аллах бизлерни бирлештирсин!
Суалинъизге къайтсакъ, 1944 сенеси меним ана-бабам даа бала олып, аилелери ве бутюн халкъымызнен берабер озь ана топрагъындан Орта Асиягъа вахшийдже сюргюн этильди. О заман эркеклер мемлекетимизни алман истиляджыларындан къорчалай эди. Къартбабам да, ватандашларымызнынъ чокъу киби, Улу Ватан дженкинде иштирак этти, девлет мукяфатларыны къазанды. Мен исе, Ватандан узакъ олгъан Озьбекистанынъ Маргъылан шеэринде дюньягъа кельдим.
Насыл аиледе буюдинъиз? Къорантанъызда дин, тиль, медениет дегерлери насыл ашлана эди?
Мен мусульман къорантасында тербиелендим. Аилемизде дин биринджи ерде тура эди. Динимизде исе, ана-бабанынъ сёзюнден чыкъмакъ, Аллах огюнде япылгъан гунахлардан сонъ, экинджи ердедир. Балалыкътан бизге уйкен несильге сайгъы косьтермеге огрете эдилер. Ватанымыздан узакъ олсакъ биле, балалыкътан ана тилимизде лаф эте эдик. Бойле этип, бизге къырымтатар тили ве халкъымызгъа севги дуйгъусы ашлана эди. Озь тилини, медениетини ве Ватаныны севмегенлер бармы, аджеба? Бу севги бизге ана сютюнен синъди.
Аиленъиз Краснодар улькесинде не замандан берли яшай?
Мына энди 45 йыл девамында биз Краснодар улькесинде яшаймыз. О узакъ заманлары халкъымызгъа озь Ватанына кельмеге ясакъ эди. Шу себептен ана-бабам тувгъан топрагъына якъын олгъан ерде ерлештилер. Олар биле эди, Керич богъазынынъ о тарафында юрегимизге къыйметли олгъан Къырым топрагъы бар.
Я, шимди Краснодар улькесинде къырымтатарларнынъ сайысы не къадар? Фаалиетлери недир?
Бу суальге кесен-кес джевап бермек къолай дегиль, там оларакъ малюматымыз ёкъ. Новороссийск шеэри ве дживарында тахминнен 10-12 бинъ ватандашымыз бар. Бунен берабер, халкъымыз Геленджик, Абинск, Крымск, Анапа ве Темрюк районларында да топлу яшай. Чокъусы къырымтатарлар Таманьда яшай. Фикириме коре, Краснодар улькесинде тахминнен 30-35 бинъ къырымтатар мевджут. Фаалиетлери исе, фаркълыдыр, – семетдешлеримиз девлет муэссиселеринде, къанункъоруйыджы органларда, мемуриетлерде, телевидение, завод ве кой ходжалыгъы сааларында чалышалар. Чюнки халкъымыз пек ишкир. Ве чокътан энди Русие джемиетине интеграция олды.
Больгенъизде яшагъан къырымтатарларнынъ динини, медениетини ве тилини огренмеге имкянлары бармы?
Дин, медениет ве тильнинъ огренилювинде базы къыйынлыкълар бар. Мисаль ичюн, ислямий ве медений тахсиль меркезлернинъ ёкътыр. Лякин, истек олса, огренюв усулларыны тапмакъ мумкюн. Чюнки шимди юксек технологиялар вакъытыдыр.
Улькенъизде яшагъан къырымтатарлар озьара багъ туталармы?
Эгер биз кечмишке назар ташласакъ, бизим ана-баба, бита ве къартбабаларымыз сой-соп ве миллий багъларгъа даа чокъ дикъкъат айыра эдилер. Шимдики несиль исе, даа чокъ дюнья малы ве боллугъына ынътыла. Ве, виртуаль дюньягъа далып, джанлы къатнашувгъа чокъ вакъыт айырмай, афсус ки.
Краснодарда яшагъан къырымтатарларнынъ Къырымгъа къайтмагъа ниетлери бармы?
Эр бир къырымтатарда Ватангъа къайтмакъ истеги дамарларында акъа. Бугуньки куньде сынъырлар ачыкъ, копюр ве «Таврида» автомагистрали къурулды. Онынъ ичюн шимди Къырымгъа бармагъа къыйын меселе дегиль.
Олар Къырым мусульманлары диний идаресине насыл бакъалар?
Мен бизим больгемизде яшагъан семетдешлеримиз ичюн джевап берип оламайым. Бу шахсий бир суальдир.
Дин джемиетинъиз буюкми? Къадынлар фаалиетке къошуламы?
Новороссийск шеэринде Ислям динини кутькенлернинъ сайысы бир къач он бинъдир. Бунен берабер, эм къадын-къызлар олгъан, эм эркек дин оджаларынынъ сайысы етерли дегиль.
Сиз Адыгея Джумхуриети ве Краснодар улькеси мусульманлары диний идареси янындаки Шуранынъ теркибине киресинъиз. Бу Шура эркянында фаалиетинъиз насыл?
Догъру, мен энди чокъ йыл девамында бу вазифени эда этем. Шуранынъ 26 азаларындан мен екяне къырымтатарым. Муфтимиз Карданов Аскарбий Хаджибиевичнинъ авалесинен мен даа Азав-Къараденъиз ялысынынъ шеэрлери ве районлары боюнджа координатор олам. Бу саа тахминен 250 километрни тешкиль эте, онынъ ичине 9 буюк шеэр ве район меркези кире. Бундан да гъайры, мен Новороссийск шеэри мусульманлары диний тешкилятынынъ реиси олам. Фаалиетим – имам ве реислернинъ ишине незарет этюв, мемурий ве укъукъий меселелернинъ чезилюви, мемуриет ве незарет органларынен багъ тутмакътыр. Эписи бу ишлер ватандашларнынъ аманлыгъы ичюн япыла.
Больгенъизде не къадар мусульман яшай, джамилернинъ сайысы не къадар?
Адыгеяда 50-ден зияде джами бар. Афсус ки, Краснодар улькесинде бойле ракъамнен макътанып оламаймыз. Ислямны кутькен инсанларнынъ сайысы пек буюк.
Якъында сиз Акъярда «Пандемия заманында Русие мусульманлары диний идарелери: ичтимаий хызметнинъ янъы усуллары» халкъара ильмий-амелий конференциясында иштирак эттинъиз. Озь теэссюратларынъызнен пайлашынъыз.
Пандемия заманында сизинъ ишинъиз девам эттими?
Аллахкъа шукюр, мен бу конференцияда иштирак эттим. Айрыджа, Къырым топрагъында Русие мусульманлары етекчилерини топлагъан шу тедбирнинъ тешкилятчыларына миннетдарлыгъымны бильдирмеге истейим. Шу тедбир мусульман умметини бир-бирине даа къавий багълады. Мен бир къач иштиракчининъ чыкъышыны бегендим ве озюм ичюн чокъуны къайд эттим. Биз, Къырым мусульманлары диний идареси киби, пандемия заманында фаалиетимизни девам эттик. Ве, истер-истемез, джемаатымызнен дистанцион шекильде ишни алып бардыкъ. Бу чокътарафлы ве къыйметли теджрибе олды.
Окъуйыджыларымызгъа тилеклеринъиз?
Эпинъизге тынчлыкъ-аманлыкъ, сагъ-селяметлик тилемеге истер эдим. Бу дюньяда ве ахиретте бахтлы олмагъа тилейим. Аллаху Тааля бутюн мусульманларгъа мерхамет ве хайыр эйлесин!
Эвелина Аблязова