Бир мусульман ичюн эр мевзуда ильк мураджат этеджеги менба олгъан Къурангъа бакъкъанымызда, инсан огълунынъ шуур меселесинде базы эксиклери ола биле. Бир шейнинъ шуурында олмакъ, – оны анъламакъ, фаркъына бармакъ демектир. Инсаннынъ шуурында эксиклик ола биледжегини, меселя, бу аетлерден анълаймыз: «Аллах ёлунда ольдюрильген кишилерге «олюлер», – деп айтманъыз. Аксине, олар тирилер, лякин сиз шуурунда дегильсинъиз» («Бакъара» суреси, 2/154 ает); «(Оларнынъ) эсаплары тек Раббиме аит; кешке анъласанъыз (шуурында олсанъыз)» («Шура» суреси, 42/113 ает); «Сиз фаркъына бармадан (шуурунда олмадан), бирден башынъызгъа азап кельмеден эвель, Раббинъизден сизге эндирильгеннинъ энъ гузелине (Къурангъа) таби олунъ» («Зумер» суреси, 39/55 ает).
«Мусульман» иле «шуур» ян-янаша кельгени вакъыт пек табиий бир ибаре ола. Яни мусульман шуурсыз оламаз, шуурлы олгъан инсан да, шуурынынъ кереги оларакъ, мусульман олур. О алда бир инсангъа «мусульмандыр», – деп айткъанымызда, затен онынъ шуурлы олгъаныны ифаде этмектемиз, асылында. Ойле экен, аджеба, не ичюн «шуурлы мусульман» ибаресине ихтиядж бар?
«Шуурлы мусульман» сёзю бугунь ичюн пек актуаль ве, атта, къулланылмасы зарур олгъан бир ибаре. Чюнки кунюмизде Ислямнынъ асылындан узакълашувлар пек сыкъ расткеле, ве ненинъ Ислямдан, ненинъ Ислямдан тыш олгъаныны тайин этювде сыкъынты бар. Шу себептен, заманымызда шуур меселеси джиддий бир меселе алына кельди.
Эльбетте, мусульман япкъан эр арекетининъ фаркъында олмасы керек. Мисаль оларакъ, акълымызгъа кельгенлерден базыларыны анълатайыкъ.
1. Мусульман, энъ эвеля, дюньягъа келиш макъсадыны бильмек керек. Эгер бунынъ фаркъында олмаса, пек чокъ мевзуда ёлуны джойып, шашмалап къалыр. Кяинатнынъ ве ичиндекилернынъ Яратыджысы олгъан Аллах бизни къуллукъ ичюн яраткъаныны бильдире: «Мен джинлерни ве инсанларны Манъа къуллукъ этсинлер, дие яраттым» («Зарият» суреси, 51/56 ает). Бунынъ музакере ве мунакъаша этиледжек тарафы ёкъ. «Сёзлернинъ энъ гузели» сонъки сёзни сёйледи ве ишни къараргъа багълады. Бундан сонъ, къулларгъа тюшкен – къуртулышны Яратыджыгъа къуллукъта арамакътан башкъа чаре олмайджагъынынъ шууры ичинде бу ишнинъ насыл япыладжагъыны огренип, амельге кечирмектир.
2. «Къуллукъ» шуурына иришкен мусульман дюньяда энъ биринджи ерде Аллах олгъаныны анълай, ве бир ишни япмадан эвель: «Аджеба, О, разы олурмы?» – суалини сорап, онъа коре шу ишни япар, я да япмаз. Бу шуурдаки мусульман ичюн энъ башта Алахнынъ ризасы олур. Дюньяда энъ биринджи ерде не турмакъ кереклигини тайин этип оламагъан инсанлар дюньяда да, ахиретте де зараргъа огърар. Шуур саиби мусульман даима: «Аллахнен арам насыл?» – суалини озюне сорамалы.
3. Шуурлы мусульманнынъ аятында дюнья недир ве дюньялыкъ шейлернен мунасебети насыл оладжакъ? Шу ве шунъа бенъзеген суаллернинъ джеваплары Китап ве Суннетте берильди. Дюньянынъ Яратыджы ичюн ич бир къыймети ёкъ. «Дюнья аяты бир оюн ве эгленджеден ибарет…» («Энам» суреси, 6/32 ает). Дюнья аятынынъ бир тек эмиетли тарафы – эбедий аятнынъ дюньяда къазаныладжакъ олушыдыр. Ахиретни унуттыргъан бир дюнья аяты ве дюньялыкълар лянетленди. Исрафкъа ве люкске берильген паралар иляхий ясакълар ичинде ер ала. Дюньялыкъларгъа баглылыкъ бизни Аллахтан узакълаштыра, гунахларгъа, рушвет ве акъсыз къазанчкъа алып бара. Козюмиз ич бир вакъыт тоймаз, ве гонълюмыз аслы да раатланмаз. Бойле олгъандан сонъ, нефис юкъарыда анъылгъан гунахларгъа ёнелир, омюр дюньялыкъны арттырмакъ ве чокълаштырмакънынъ пешинде чапмакънен кечер, сонъзуз истеклер ерине кельмеден, инсан озюни къабирде булур (Бакъ: «Текясур» суреси,102/1-2 аетлер).
4. Ислям шуурынен нурлангъан гонъюльде дин-дюнья-тиджарет айрылыгъы олмай. Ислям не мевсимлик бир дин, не де шартларгъа коре кийилип чыкъарыладжакъ бир урбадыр. Ислям дини гедже ве куньдюз, эвде ве ёлджулыкъта, эр тюрлю алда, ольгенге къадар, бизнен берабердир. Шу себептен, тиджаретте де, зираатта да, тахсильде де Ислям бир кенаргъа ташланмаз. Шуурлы мусульман эйи биле ки, мусульманлыкъ 24 саат, 365 кунь, – омюр бою яшанса, о акъикъий мусульманлыкътыр.
5. Мусульман кимге ве не ичюн яранмакъ керек олгъанынынъ шуурунда олмалы. Фанийлерге, фаний дюнья аяты ичюн яранмагъа ве гузель корюнмеге тырышмакъ, эр шейден эвель, бош бир истек ве акъылсызлыкъ. Шойле арекеттен эм Аллах разы олмаз, эм де Аллахнынъ къулларыны ахмакъ ерине къойып, оларны алдатаджагъыны тюшюнмек де акъылсызлыкъ олур.
6. Шуурлы мусульман догъру сёзлю оладжакъ, ич бир вакъыт ялан сёйлемейджек. Догъру сёзден яхшылыкъ келеджегине, ялан сёзден яманлыкъ келеджегине инанаджакъ. Бу акъта Къуранда бойле айтыла: «Эй, иман эткенлер! Аллахтан къоркъунъ, догъру сёз айтынъыз, Аллах ишлеринъизни сизге файдалы этсин ве гунахларынъызны багъышласын» («Ахзаб» суреси, 33/70-71 аетлер).
7. Омюрни эйи ве догъру кечирмек де шуур аляметидир. Истесенъиз, адына вакъыт айтынъыз, истесенъиз, омюр айтынъыз, бу ойле бир къыйметли бир варлыкъ ки, эльден кеткен, гъайып этильген эр шейни къайтармагъа чаре бар, амма оны къайтармакънынъ чареси ёкъ.
8. Ниет ве амеллерни тюзетмек де шуурлы олмакънынъ аляметидир. Бутюн амеллеримиз ниетлеримизге коре къыймет къазанаджагъыны акъылымыздан чыкъармамакъ керекмиз. Чокъусы вакъыт, бир ишни башлагъанда, яхшы ниетнен башлагъан сонъ, бир вакъыттан сонъра, не языкъ ки, ниетлеримиз денъише биле. Ниет бозулса, япкъан амель де бозукъ олур, ве бизге не бу дюньяда, не де ахиретте файда бермез.
9. Шуурлы мусульман биле ки, о, эр шейни билип оламайджакъ. Бунынъ ичюн о, ляйыкъ инсанларнен акъыл таныша ве тенкъитлерге къулакъ бере. Чюнки Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.в.) де, сыкъ-сыкъ истишаре япа эди. Бойлеликнен, догъруны тапмакъ даа къолай ола, догъруны тапып оламаса биле, гунахтан къуртула. Эр шейни бильмек Аллахкъа хас, акъыл танышмакъ исе, инсан ичюн керекли бир шейдир. Инсанларнен меслеатлашмакъ, акъыл танышкъан кишини кичик косьтермез.
Бундан да башкъа, тенкъитлерге къулакъ берип, оларны мушавере мевзусы япмакъ шуурлы мусульманнынъ хусусиетидир. Тенкъит ве тенкъитчилерден узакъ турмакъ шуур нукъсанлыгъынынъ аляметидир. Шуур саиби инсан тенкъит эткен инсангъа тешеккюр этмели. Эльбетте ки, тенкъитлер де эйи ниетли олмалы.
10. Шуурлы мусульман баласынынъ дипломлы тахсилине, ябанджы тиль огренювине, спорт курсларына кетмесине ве музыка алетини къулланмасына берген эмиети къадар, дин тахсилине де эмиет бермели. Бугунь эм барлыкълы, эм фукъаре эр кес эвлятларынынъ дюньясыны къуртармакънен мешгъуль. Атта, хиджап киби эмиетли бир эмирни дюньялыкъ къасеветинен бир кенаргъа ташлайлар. Ислямий шууры олгъан инсан шу я да бу дюньялыкъ къасеветинен Аллахнынъ эмирине насыл къаршы чыкъа биле? Эвлядынынъ дюнья келеджегини тюшюнген ана-баба, онынъ ахиреттеки келеджегини не ичюн тюшюнмез? Иште, бу ерде биз шуурлы мусульманнен, шуурсыз мусульман арасындаки фаркъны коремиз.
11. «Эмр биль-маруф ве нехий аниль-мункер»-ни (Эйиликке чагъырып, яманлыкътан узакълаштырувны) терк этмек шуурсызлыкъкъа алып бара, аркъасындан да хорлукъ ве ашагъылангъан бир аятны кетире. Иште, бунынъ фаркъында олмакъ да, шуурлы олмакънынъ аляметидир.
«Раббим! Хакъны хакъ оларакъ косьтер, онъа таби олайыкъ ве батылны батыл оларакъ косьтер, ондан узакъ турайыкъ». Амин!
Иса Велиев