Тильге саип чыкъмакъ
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَاماً
[Бисмилляхи’р-рахмани’р-рахим. Веллезине ля ешхедуне’з-зура ве иза мерру биллегъви мерру кирама.]
Урьметли Мусульманлар!
Бизлерге бир чокъ ниймет берген Юдже Раббимизге сонъсуз шукюрлер олсун. Языкъ ки, бу нийметлернинъ къадрине етмейип, шукюр ве миннетдарлыгъымызны Юдже Раббимизге косьтермеймиз ве энъ эсасы, бу нийметлерни янълыш ёлларда къулланып озюмизге зарар кетиремиз. Иште, бу нийметлернинъ бириси ве хутбемизнинъ мевзусу — тильдир. Дженаб-ы Аллах, инсан ичюн бергени бу нийметни Къуран-ы Керимде шу шекильде хабер этелер:
«Биз онъа (инсангъа) бир тиль ве эки дудакъ бермедикми?» («Белед» суреси, 90/9-джи ает]. Юдже Раббимиз тильнен айтылгъан эр сёзнинъ, мелеклер тарафындан язылдыгъыны да шу шекильде тенбие этмектедир:
«Инсаннынъ айткъаны эр бир сёзни, янында олгъан мелек къайд этер» («Кяф» суреси, 18/17-джи ает). Айрыджа Къур’ан-ы Керимде, тилимизнинъ къыямет куню бизим истегимизге багълы олмадан бизге къаршы шаатлыкъ япаджагъы хабер этильмектедир.
«О кунь, озь тиллери, къоллары ве аякълары япкъанларына шаатлыкъ этеджектир» («Нур» суреси, 24/24-джи ает).
Тиль, бир анахтар кибидир. Хайырлы ве хайырсыз олгъан э рбир къапыны ачар. Бунынъ ичюн агъзымыздан чыкъаджакъ сёзлерге дикъкъат этмек керектир. Акъылнынъ ве иманнынъ теразесинден кечирмегендже чыкъмамасына дикъкъат этмек керектир. Тюшюнмеден айткъанымыз сёзлер базен джан агъыртысына, козь яшларгъа, къавгъаларгъа, атта акъай ве къадын араларыны бозмагъа, миллет ичинде ве тышында ола биледжек фитнелерге ве олюмге ёл ача билир. Бунынъ ичюн шу аталар сёзни ич бир вакъыт унутмайыкъ: «Сёз бар, кестирир башны, сёз бар, токътатыр савашны». Севгили Пейгъамберимиз (с.а.в.) бир хадис-и шерифинде шойле буюрдылар:
«Аллахкъа ве ахирет кунюне инангъан кимсе, я хайырлы сёз айтсын, я да суссын» (Тирмизий).
Бунынъ ичюн сёзлернинъ энъ яхшысыны сечип, тюшюнмеден, акъылгъа кельген эр шей айтылмамалыдыр. Юдже Раббимиз, шойле буюрдылар:
«Къулларыма айт, энъ гузель олгъан сёзни айтсынлар. Шубесиз, шейтан араларыны бозмагъа истер. Чюнки шейтан инсан ичюн ачыкъ душмандыр» («Исра» суреси, 17/53-джи ает).
Мухтерем Мусульманлар!
Пейгъамберимиз (с.а.в.), инсанны гунахкъа энъ чокъ итеген муче тиль олгъанына дикъкъатымызны чекип, Аллах къатында энъ къыйметли мусульманнынъ, къолунен ве тилинен башкъаларына зарар кетирмеген кимсе олгъаныны хабер этмектедир. Сахабелерден бириси Пейгъамберимизге (с.а.в.): «Эй, Аллахнынъ Ресули! Манъа, япмам керекли хайырлы бир шей тевсие этинъиз» деди. Пейгъамберимиз онъа: «Раббим Аллахтыр айт ве догъру ёлда ол» буюрды. Сахабе, кене де: «Гунахлардан узакъ турмам ичюн не тевсие этерсинъиз?» деп буюрдылар. Пейгъамберимиз (с.а.в.), тилине ишарет этип, тильге дикъкъат этильмесини тавсие эттилер (Риязу’с-Салихин).
Инсаннынъ агъзындан сёз чыкъмадан эвель, инсан о сёзнинъ эфендисидир. Амма сёз агъыздан чыкъкъан сонъ, айткъан сёзю инсаннынъ эфендиси олур. Яни инсан сёзни айтмадан эвель оны тюшюнир. Хутбемни хутбе башында окъугъаным ает-и керименинъ меалинен битирмеге истейим. Юдже Раббимиз шойле буюрдылар:
«Рахманнынъ къуллары, ерде тевазунен юрерлер. Тербиесиз кимселер оларгъа лаф аткъанда, оларнынъ берген джеваплары «Селям» олур. Олар, яланнен шаатлыкъ этмезлер! Бош ве ярамай лаф эшиткенде о ерден айырылырлар» («Фуркъан» суреси, 25/63 – 72-джи аетлери).
Раббим эпимизге догъру сёзли олмагъа, ялан сёз ве шехадеттен узакъ турмагъа, инсанлар аркъасындан лаф ташымайып, гъыйбет ве фитнеге себеп олмадан яшамагъа насиб эйлесин. Чюнки тиль ярасы пычакъ ярасындан даа бетердир. Джуманыз хайырлы, ибадетлериниз макъбуль, сёзюнъиз догъру олсун.