Ислям дини мусульманлар арасында маневий бир къардашлыкъ къурды. Бу къардашлыкъ ана-баба бир олгъан къардашлыкътан даа да кенъиш, бутюн мусульманларны бири-бирине гонъюль багъынен багълагъан бир къардашлыкътыр. Бу къардашлыкъ, дюньянынъ эр еринде яшагъан ренки, миллети не олса олсун, бирлик ве бераберлик ичинде тири бир Ислям къардашлыгъыдыр
Ислям къардашлыгъы сынъыр танымай. Сынъырлардан тыш, Филистинде, Миянмарда, Суриедедир.
Тек озь аятымызны тюшюнип яшагъан бир хаят тарзы кендисини мусульман, деп сайгъан ляйыкъ олмаз. Ялынъыз ибадетлеримизни япып, мусульманлыкъ вазифелеримизни ерине кетиргенимиз сайылмаз. Эр девирде мухтадж олгъан муаджир энсар къардашлыгъыны бу девирде де янъыдан хатырламакъ ве аяткъа кечирмек керекмиз.
Биз мусульманмыз. Бизлер бири-биримизнинъ маневий къардашы оламыз. Бири-биримизге нисбетен вазифелеримиз бар. Эм япмакъ керек олгъан, эм де япмамакъ керек олгъан месулиетлеримиз бар.
Мусульманнынъ тасавурында къардашлыкъ насыл олмалы:
- Озюмиз ичюн истегенимиз шейни мусульман къардашларымыз ичюн де истемек. Мусульман оларакъ, бизге не япылмасыны арз этсек, мусульман къардашларымызгъа да ойле давранмалымыз. Озюмизге бир шейнинъ япылмасыны истемесек, о шейни башкъасына да истемейджекмиз. Бир хадис-и шерифте Пейгъамберимиз (с.а.в.) бойле буюра: «Ким джехеннемден узакълаштырылып дженнетке кирмеге истесе, олюмини, Аллахкъа ве ахиретке инангъан оларакъ къаршыласын. Бундан да гъайры, озюне насыл давранылмасыны истесе, башкъаларына да ойле даврансын» (Муслим).
Къардашлыкъ копюри Юдже Яратыджы тарафындан къурулды. Худжурат суресинде бойле айтыла: «Му’минлер анджакъ къардаштырлар. Ойле исе, къардашларынъызнынъ арасыны тюзельтинъ ве Аллахтан къоркъунъ ки, бельки, мерхаметке наиль олурсынъыз» («Худжурат» суреси, 49/10-нджы ает).
Севимли Пейгъамберимиз (с.а.в.) мусульманлар арасындаки къардашлыкъны бизге бойле бильдирген: «Мусульман мусульманнынъ къардашы. Онъа залым этмез, акъсызлыкъ япмаз, оны душмангъа теслим этмез. Мусульман къардашынынъ ихтияджыны кеткизген кишининъ Аллах та ихтияджыны кеткизир. Ким бир мусульмандан бир сыкъынтыны кеткизсе, Аллах Тааля о кишининъ Къыямет кунюндеки сыкъынтыларындан бирисини кеткизир. Ким бир мусульман къардашынынъ айып ве къусурыны орьтсе, Аллах та о кишининъ айып ве къусурыны орьтер» (Бухари).
- Мусульман мусульмангъа ялан сёйлемез, онъа къаршы ялан шаатлыкъ япмаз.
Чокъусы вакъыт инсанлар вазиеттен къуртулмакъ ичюн мураджаат эткенлери ильк чаре ялан айтмакъны сечелер ве бойледже хаталы бир ёл сечелер. Бунынъ буюк гунах олгъаныны эпимиз билемиз, амма не языкъ ки, бундан сакъынмаймыз. Къуран-ы Керимде бойле буюрыла: «Олар ялан ерге шаатлыкъ этмезлер; файдасыз бир шейге раскельгенлери вакъыт юзь чевирип вакъарнен (токътамайып) кечерлер» («Фуркъан суреси, 25/72-нджи ает).
Севимли Пейгъамберимиз (с.а.в.) исе догъру сёйлемекнинъ не къадар къыйметли олгъаныны, яланнынъ исе инсанларгъа насыл сыкъынтылар кетиреджегини бойле бильдире: «Шубесиз ки, сёзде ве иште догърулыкъ хайыргъа ве устюн эйиликке алып кете. Эйилик де дженнетке алып барыр. Инсан догърусыны айта-айта, Аллах къатында сыдыкъ (акъикъатсевер), деп язылыр. Ялан ёлдан чыкъмагъа (фуджур) сюреклер. Фуджур де джехеннемге алып барыр. Киши яланны алышкъанлыкъ алына кетирсе, Аллах къатында да пек яланджы (Кеззаб), деп язылыр» (Бухари).
- Мусульман мусульмангъа яман лаф айтмаз, онынъ акъкъында гъыйбет япмаз, сёгюнмез.
Не языкъ ки, джемиетимизнинъ вазгечмегени янълышлар арасында гъыйбет этмек, яман сёз айтмакъ, сёгюнмек, гонъюль къыргъан сёз сёйлемек де бар. Амма асылында динимизде мусульман акъкъында гъыйбет этмек, къардашынъа яман сёз сёйлемек ясакътыр.
Къуран-ы Керимде гъыйбет ясагъы бизлерге бойле бильдирильди: «Эй, инангъанлар! Заннынъ чокъусындан сакъынынъ, чюнки заннынъ бир къысмы гунахтыр. Бири-биринъизнинъ къабаатыны араштырманъыз; кимсе кимсенинъ аркъасындан лаф этмесин; ангинъиз олю къардашынынъ этини ашамагъа истер? Ондан игренирсинъиз; Аллахтан сакъынынъ, шубесиз, Аллах тёвбелерни даима къабул этиджи, аджыгъандыр» («Худжурат» суреси, 49/12 ает).
Бир хадисте Пейгъамберимиз (с.а.в.) гъыйбетни бойле тариф эте:
-«Гъыйбет недир билесизми?»
— Аллах ве Ресули даа яхшы биле, дедилер. Пейгъамберимиз:
— «Гъыйбет, дин къардашыны бегенмегени бир шей иле анъмакъ демектир», деп буюрды.
— Эгер сёйленген о айып къардашымызда олса, не дерсинъиз?, деп сорадылар.
— «Эгер сёйлегенинъиз шей онда бар исе, гъыйбет эттинъ; ёкъ исе , о вакъыт онъа ифтира эттинъ, демек», деп буюрды (Бухари).
Языкъ ки, кунюмизде сёгюнч лафларнынъ яйылмасыны козь этемиз. Амма мусульмангъа сёгюнмек, нутугъында куфюр сёзлер къулланмакъ киби чизгилер терс келе. Пейгъамберимиз (с.а.в.) бойле айткъан: «Мусульмангъа сёгюнмек фасыкълыкъ, онынънен дженклешмек куфюрдир» (Бухари).
4.Мусульман лаф ташымаз.
Юдже Аллах бизлерге, лаф ташыгъанларгъа аслы да итибар этмемемизни бильдире.
«(Ресулим!) Чокъ емин эткен, алчакъ инсан, даима къусур къыдырып душманлыкъ япкъан, токътамадан лаф ташыгъан, яхшылыкъкъа эп мани олгъан, инсан акъларына риает этмеген, гунах ишлеген, къаба ве серт, бутюн булардан сонъ, бир де сойзызлыкънен тамгъалангъан кимселерден ич бирине, малы ве огъуллары бардыр дие, сакъын боюн эгме» («Къалем» суреси, 68/10-14 аетлери).
Лаф ташымакъ мусульмангъа ярашмагъан сыфатлардан биридир. Бундан да башкъа бу ишни япкъанларнынъ дженнетке киремейджеклери акъкъында тенбиеси бар. Севимли Пейгъамберимиз (с.а.в.) хадислеринде бойле буюра: «Лаф ташыгъан дженнетке кирмез» (Бухари).
- Мусульман мусульманны кучюк корьмемели.
Мусульманларны кучюк корьмек, мыскъылламакъ, ашаламакъ Ислям динини кутькен адамгъа ич те ярашмагъан арекеттир ве бойле арекет эм Къуран, эм де суннетте ясакъ этильди. Юдже Раббимизнинъ аетлери ве Пейгъамберимизнинъ бу хусустаки хадислери бойле: «Эй, муминлер! Бир топлулыкъ башкъа бир джемиетни ашаламасын, бельки де, олар, булардан даа да яхшыдыр. Къадынлар да къадынларны ашаламасын. Бельки, олар булардан даа яхшыдырлар. Озь озюнъизни айыпламанъыз; бири-биринъизни яман лагъапларнен чагъырманъыз; инангъанындан сонъра ёлдан чыкъмакъ (фасыкълыкъ) не яман бир исим. Ким де тёвбе этмесе, иште, олар залымлардыр» («Худжурат» суреси, 49/11 ает).
«Мусульманнынъ къардашыны кучюк корьмеси, кишиге яманлыкъ оларакъ ете» (Муслим).
- Мусульманнынъ мусульмангъа джаны агъырмаз, араларындаки багъ къопмаз.
Гонъюльде иман ташыгъанлар арасында бири-бирлерине нисбетен мерхамет косьтермек, йымшакъ давранмакъ, мутевази олмакъ, шефкъатнен муамеле этмелилер. Бу сайгъанымыз давранышларнынъ терси исе, мусульманлар арасында аслы да олмамасы керек олгън давранышлардыр. Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.в.) бир хадисинде япмамамыз керек олгъан шейлерни бойле бильдире: «Бири-биринъизге кин тутманъыз, аркъынъызны чевирменъиз, куньлеменъиз ве багъынъызны къопарманъыз. Эй, Аллахныныъ къуллары, къардаш олунъыз. Бир мусульманнынъ, дин къардашыны учь куньден чокъ терк этюви элял дегильдир» (Бухари).
- Мусульман мусульмангъа хасед (куньджюлик) этмез.
Юкъарыдаки хадисте, иман эткенлернинъ бири-бирилерини куньлемемелери истениле эди. Бу ясакънынъ психологик ве ичтимаий себебини Эфендимизнинъ (с.а.в.) шу хадисинден билемиз: «Хасед этмектен сакъынынъ. Чюнки, атеш одуннны ашап битиргени киби, хасед де эйиликлерни ашап битирир» (Эбу Давуд).
Хасед, инангъанларгъа япмамакъ керек олгъан шейлерни яптыра. Бу ойле бир яман сыфат ки, Къуран-ы Керимде бойле инсанларнынъ яманлыгъындан Аллахкъа сыгъынылмасы тавсие этильген: «Де ки: «Инсанлардан ве джинлерден ве инсанларнынъ гонъюллерине весвесе берген о айнеджи весвеседжининъ шерринден, инсанларнынъ Иляхы, инсанларнынъ Мелики ве инсанларнынъ Рабби олгъан Аллахкъа сыгъынам» («Нас» суреси, 114/1-6 аетлери).
- Мусульман, башкъа мусульманнынъ башына кельген менфий шейлерге севинмез, кедирини исе пайлашыр.
Инсанларнынъ башына кельген сыкъынтыларгъа севинмек инсаний бир сыфат дегиль. Бир мусульман къардашынынъ башына кельген фелякети ичюн севинмеси исе, аслы да акъылгъа келеджек бир шей дегиль. Пейгъамберимиз (с.а.в.), бу вазиетнинъ янълышлыгъыны ве бу вазиетни менимсеген кишилернинъ нелер иле къаршылашаджагъыны бизлерге бойле бильдире: «Къардашынъ белягъа огърагъаны севинчнен къаршылама! Аллах оны рахметинен къуртарыр да, сени дертке огъратыр» (Тирмизи).
Унутмайыкъ, керчек бир мусульман олмакънынъ ёлу, дюнья ве ахирет дженнетини къазанмакънынъ ёлу мусульман къардашларымызнынъ акъларыны козь огюнде тутмакънен мумкюн.