Амель дефтери – инсанларнынъ дюньяда ишлегенлери амеллернинъ къайд этильгени ве ахиретте оларга бериледжеги дефтернинъ (китапнынъ) адыдыр. Амель дефтерни, мектеп талебелерине берильген карне, яни табельге, бенъзетмек мумкюн.
Карне (табель) – талебенинъ эр бир фенден алгъанлары бааларнынъ вазиетини косьтерген весикъадыр.
Къуранда, китап ве сухуф (саифелер) адынен анылгъан амель дефтерине «Китаб-уль Эамаль», «Сахифат-уль Эамаль» да деп айтыла. Къуранда инсаннынъ дюньяда япкъаны амеллернинъ Къыямет куню ачылгъан бир китапта онъа косьтериледжеги ве эр кестен озь китабыны окъумакъ истениледжеги бильдириле: «Эр инсан амелини (я да такъдирини) бойнуна багъладыкъ. Инсан ичюн Къыямет кунюнде, ачылып огюне къоюладжакъ бир китап чыкъарырмыз. Китабынъны окъу! Бугунь эсап сорайыджы оларакъ озь-озюнъе етерсинъ» («Исра» суреси, 17/13-14 аетлер).
Амель дефтерине, Кирамен ве Кятибин, хафаза мелеклери, ракъиб, атид адларынен анъылгъан мелеклернинъ язып къайд эткени бильдириле: «Бу вазиетте ким мумин олып эйи арекетлер япса, онынъ тырышкъаны инкяр этильмейджек (зая кетмейджек). Чюнки биз оны язмакътамыз» («Энбия» суреси, 21/94 ает).
Бу китап инсаннынъ, хакъ-батыл, ялан-догъру, хайыр-шер, яхшы-яман бутюн инанч, тюшюндже, сёз ве арекетлерни ичине ала. Бакъынъыз, бу мевзуда Аллах не буюра: «Китап ортагъа къоюлыр. Гунахкярларнынъ, ичинде язылы олгъанлардан къоркъкъаныны корерсинъ. «Языкълар олсун алымызгъа» дерлер, «Бу насыл бир китап экен! Кучюк-буюк ич бир шей быракъмайып (япкъанларымызнынъ) эпсини сайгъан!» Бойлеликнен, япкъанларыны къаршыларында корерлер. Сенинъ Раббинъ ич кимсеге зулум этмез» («Кехф» суреси, 18/49 ает).
Мектепте окъугъан балаларгъа, эр бир черикнинъ сонъунда, бааларнынъ язылгъаны ве талебелернинъ мувафакъиетли олып олмагъаныны косьтерген карне (табеллер) бериле. Талебенинъ ана-бабасы балаларынынъ алгъан карнеге бакъып дерслеринде мувафакъиетли олып олмагъаныны анълай. Карнеден анги фенлер боюнджа бильгилер даа зайыф олгъаныны корюне, ве бу вазиетни эйилештирмек ичюн, бала даа чокъ чалыша, тыпкъы бунынъ киби, эгер бизим ибадетлеримизде намаз, ораза, элял-харамны айырув киби меселелерде зайыф тарафларымыз олса, оларнынъ узеринде чалышып эксиклерни тамамламакъ керекмиз.
Амель дефтери инсаннынъ огюне къоюлгъан сонъ, дюньяда яшагъанда, окъума-язма бильмеген инсан биле, Аллахнынъ береджеги бир къабилиетнен окъуп оладжакъ. Амель дефтери дженнетликлерге сагъдан, джехеннемликлерге солдан я да аркъадан бериледжек. Дефтерлери сагъдан бериледжеклер Къуранда «Асхаб-уль Емин», солдан ве аркъадан бериледжеклер Къуранда «Асхаб-уш-Шималь», деп анъыла.
Карне (табель) берильгенде, базы талебелернинъ юзьлери севинчни ифаделей, бильгилери зайыф олгъан талебелер исе, кедер ве утанч алда олалар. Карнеси яхшы олгъан балалар озь бааларыны эр кеске косьтерип къувана ве: «Бакъынъыз, бакъынъыз!..», деп севинелер. Карнеси ярамай олгъан талебелер исе: «Кешке оджам карнеми косьтермесе, ана-бабам, якъынларым кимсе корьмесе», деп утана. Иште, ахиретте инсанларгъа амель дефтерлери берильгенде, бунъа бенъзеген вакъиа Къуран-ы Керимде бойле анълатыла: «Китабы сагъ тарафындан берильген киши: «Алынъыз, китабымны окъунъыз», деп айтар. «Керчектен мен, эсабымнен къаршылашаджагъымны биле эдим. Энди о, разы оладжагъы бир хаят ичиндедир, мейвалары асылмыш олгъан юксек бир дженнетте (Оларгъа айтылыр ки): «Кечмиш куньлерде ишлегенлеринъизге (эйи амеллеринъизге) къаршылыкъ, афиетнен ашанъыз, ичинъиз» Китабы сол тарафындан берильген исе, дер ки: «Кешке манъа китабым берильмесе эди!» («Хакъкъа» суреси, 69/19-25 аетлер).
Дефтернинъ сагъ тарафындан берильмеси бир севинч ишарети, солдан я да аркъадан берильмеси исе бир азап ишарети оладжакътыр. Чюнки сагъ тарафтан бериледжеклер дженнетке, сол тарафтан я да аркъадан берильгенлер исе джехеннемге киреджеклер.
Талебелерге карне берильгенде, сагъдан, солдан я да аркъадан берильмей, амма карнени алгъанлар, бааларыны корьгенде, бунынъ яхшы я да яман олып олмагъаныны пек яхшы анълай. Эльбетте ки, биз дюньяда яшагъанда, амель дефтеримизнинъ вазиетини билип оламаймыз, лякин Къуранда ве Пейгъамберимизнинъ (с.а.в.) суннетинде, инсаннынъ дюньяда нелер япмасы керек олгъаны анълатыла. Анги инсанлар къуртуладжагъы белли. Эгер инсан къуллукъ вазифелерини ерине кетирсе, ич олмаса ахиретте къуртулмакъ ичюн азчыкъ олса да, умюти олур. Амма дюньяда Аллахтан, Къурандан, джамиден узакъ яшагъан инсанлар, ахиретте неге ишанып умютленеджеклер? Неге ишанып дженнетке киреджеклер? Джехеннем атешинден оларны ким къуртараджакъ? Иште, бу суаллерге догъру джевап тапсакъ, иншаАллах, амель дефтеримиз хайырлы амеллернен толур ве ахиретте къуртулгъанлардан олурмыз.
Къуранда, инсаннынъ омюри биткенинден сонъ, Раббине къавушкъаны вакъыт, амель китабы сагъ элине берильсе, эсабынынъ къолай оладжагъы ве бахтлы эбедий хаятны къазанаджагъы, китабы аркъадан берильсе, алевли атешке атыладжакълары бильдириле: «Эй, инсан! Шубе ёкъ ки, сен Раббинъе къавушмакъ ичюн тырышып турасынъ; сонъунда Онынънен корюшеджексинъ. Кимнинъ китабы сагъдан берильсе, къолай бир эсапнен эсапкъа чекиледжек ве севинчли оларакъ (дженнеттеки) аилесининъ янына къайтаджакъ. Кимнинъ китабы аркъасындан берильсе, аман ёкъ олмакъны истейджек ве алевли атешке киреджек. Чюнки о, (дуньяда олгъанда) аилеси ичинде севинип юре эди» («Иншикъакъ» суреси, 84/6-13 аетлери).
Эльбет, ахиретте бизлерге бериледжек амель дефтерине бенъзеген бир весикъаны балаларымыз бизлерге йылда бир къач кере кетирелер. О карнеге бакъкъанда, аджеба адий бир весикъагъа киби бакъамыз я да ахиретте бизлерге де сагъымыздан, солумыздан я да аркъамыздан бериледжек амель дефтеринен бир багъ къурып тырышамыз?
Бугунь бир де бир фенден зайыф баа алгъан баламызгъа багъырып чагъыргъанда, дерслерни япмайып, оюнгъа алданып дерслерини ихмаль эткени ичюн, эв вазифелерини япмагъаны ичюн, ачувлангъанда; карнеге бакъып да ачувлангъанда, аджеба ахиретте бизге бериледжек амель дефтеримиз акълымызгъа келеми?
«Бир кунь бу карне киби бизге де бир карне (амель китабы, дефтери) бериледжек. Япкъанымыз эр шейнинъ язылгъаны, къайытлы олгъаны бир амель дефтери…Буюк кучюк не олса, не яптыкъ исе эр шейнинъ, тоз данеси къадар эйилик я да яманлыкъ язылы олгъаны бир амель дефтери…Сен баланъа яман баа алгъанда, онъа багъыра эдинъ, дерслерини япмады деп, онъа ачувлана эдинъ, Аллаху Тааля да: «Къулум!» Санъа о къадар нимет бердим. Мал, мульк, эвлят, байлыкъ бердим. Не ичюн манъа къуллукъ этмединъ? Мен санъа беш вакъыт намаз къылмакъы эмир эттим. Сен исе куньде беш кере окъунгъан эзангъа къулакъ бермединъ!..», десе не джевап берирсинъ? Санъа ачувланып джехеннемине къойса, сен не япаджасынъ?
Озь карнесине (амель дефтерине) бакъкъанда, инсан, язылы олгъан яман шейлерни кореджек ве: «Мен япмадым, Мелеклер янълыш язды…» деп айтаджакъ. «Фуссилет» суресинде, къулакъларнынъ, козьлернинъ ве тенлернинъ шаатлыкъ этеджеклери бильдириле: «Ниает, о ерге кельгенлеринде, къулакълары, козьлери ве терилери, ишлегенлери шейге къаршы, оларгъа къаршы шаатлыкъ этеджеклер» («Фуссилет» суреси, 41/20 ает).
«Ясин» суресинде де, Къыямет куню агъызларнынъ муурленип эллернинъ ве аякъларнынъ инсаннынъ ишлеген амеллер акъкъында шаатлыкъ япаджагъы бильдириле: «О кунь оларнынъ агъызларыны муурлермиз; япкъанларыны бизге эллери анълатыр, аякълары да шаатлыкъ этер» («Ясин» суреси, 36/65 ает).
Аллаху Тааля бизлерни, бу дюньяда ангимизнинъ даа да эйи иш япаджагъыны, ангимизнинъ даа эйи бир къул оладжагъыны сынамакъ ичюн олюмни ве хаятны яратты. Бу керчек Къуранда бойле бильдириле: «О (Аллах), ангинъизнинъ даа да гузель амеллер ишлееджегини сынамакъ ичюн олюмни ве хаятны яратты. О, мытлакъа Гъалип, ве Багъышлайыджыдыр» («Мульк» суреси, 67/2 ает).
Аллах джумлемизни амель дефтери сагъ тарафындан берильген къулларыдан эйлесин!
Иса ВЕЛИЕВ