Hidayet
Къарабаскъандан насыл къорчаланылыр?
Опубликовано:
Гедже, юкъуда инсанны базан санки бир шей баса, не сес чыкъарып оласынъ, не де турып оласынъ… Бойле вакъытта не япмалы? Суалимизге джевапны Пейгъамберимиз (с.а.с.) берген. Къарабаскъан инсангъа юкълагъаны заман келе ве оны баса. Козьлерге къара бир шей олып корюнгени ичюн, онъа къарабаскъан дегенлер. Рухиятчылар ве тиб алимлери бунынъ инсаннынъ рухий алындан я да беден хусусиетлеринден ола бильмесини бильдирелер. Дигер тарафтан, къарабаскъаннынъ базы джинлернинъ базы инсанларгъа бу шекильде корюнип, къоркъутмасы оларакъ да олмасы мумкюндир. Айны ерде бир тек инсанда ола, янындакилер оны дуймай. Къарабаскъанда аягъынызны, къолунъызны къыбырдатып оламайсыз, амма окъугъанынъыз аетлер сизге ярдымджы ола. Бунъа ошагъан меселелер ичюн япаджагъымыз тевсиелер булардыр: 1. Абдест алып, эки рекят намаз къылып, абдестли ятмакъ. 2. 33 кере «Субханаллах», 33 кере «Эльхамду лиллях» ве 33 кере «Аллаху экбер» деп юкъламакъ. 3. Еди кере «Аету’ль-курсий»-ни окъуп, сагъ тарафкъа, солгъа, аркагъа, огге, асткъа ве устьке уфлеп, единджисини уфлемейип, юкъламакъ. 4. «Фатиха», «Нас», «Фелякъ», «Ихляс» сурелерини окъумакъ. Къоркъулардан къорчаланмакъ ичюн дуа этмек ве ает иле хадислерни язып я да яздырып, янында ташымакъ – динимиздже джаиздир, мумкюндир. Бизим миллетимизде де эски вакъытлардан берли «джевшен» деп айтылгъан, ве, умумиетле, учькоше шекилинде къумачнен сарылгъан бала ичюн язылгъан дуалар бар. Абдуллах бин Амр (р.а.) Пейгъамберден (с.а.с.) бойле ривает эткен: «Сизден биринъиз юкъуда къоркъса, бойле десин: «Аллахнынъ гъазаб ве азабындан, ве къулларынынъ шерринден, шейтанларнынъ весвесесинден ве яныма кельмелеринден нукъсанлыгъы олмагъан Аллахнынъ сёзлерине сыгъынам». О заман, ич бир шей онъа зарар бермез». Абдуллах бин Амр бу сёзлерни осьмюр балаларына огреткен, кичкене балалары ичюн язып, оларнынъ боюнларына аскъан эди (Тирмизий, «Даават», 94). Юкъарыда язылгъанлардан анълашылгъаны киби, джевшен ташымакъ джаиздир. Лякин дуаларны бильген бир инсаннынъ буларны окъумасы даа догъру олур. Айрыджа, дуа окъумакънынъ белли шекили ёкътыр. «Аету’ль-курсий» окъугъанымызда сагъымызгъа ве солумызгъа уфлемек суннеттир. Амма бунынъ да белли бир шекили ве сырасы ёкътыр. «Аету’ль-курсий», «Фелякъ», «Нас», «Фатиха» киби сурелерни я да аетлерни окъугъан заманда Пейгъамберимизнинъ (с.а.в.) сагъына, солуна, огюне, аркъасына, эллерине ве хаста олгъан бир де бир кимсеге уфлегени хадис китапларымызда язылыдыр. Бунынъ себеби – инсаннынъ маддий беден хасталыкълардан къорчаланмакъ ичюн маддий тедбирлер алгъаны киби, маневий ве зарарлы шейлерден къорчаланмакъ ичюн де, бойле тедбирлернинъ алынмасыдыр. Бизни яраткъан Аллах Пейгъамберимиз (с.а.с.) вастасынен насыл къорчаланаджагъымызны да косьтерди. Бу мевзуны ашагъыдаки хадис ачыкълай: Хазрет-и Айше (р. анха) бойле анълаткъан: «Аллахнынъ Эльчиси (алейхис-саляту вес-селям) ятагъына киргени вакъыт, эллерине уфлеп, «муавизетейнни» («эки сыгъынув» суреси олгъан «Фелякъ» ве «Нас» сурелерини) ве «Къуль хуваллаху эхад»-ны окъуй, эллерини юзюне ве вуджудына сюре, ве буны учь кере текрар эте эди. Хасталангъаны вакъыт, айны шейни онъа япмамны буюра эди» (Бухарий, «Федаилю’ль-Къуран», 14; «Тыбб», 39; «Даават», 12; Муслим, «Селям», 50 (2192); «Муватта», «Айн», 15 (2942); Тирмизий, «Даават», 21 (3399); Эбу Давуд, «Тыбб», 19 (3902)). АЧЫКЪЛАМА: 1. Хазрет-и Пейгъамбернинъ (с.а.с.) Къуран-ы Керимни хасталыгъы вакъытында шифа ичюн окъугъаны риваетлерде бар. Асылында, Къураннынъ муминлер ичюн маддий ве маневий шифа олгъаныны ает-и керимеде бельгилене: «Къурандан иман эткенлерге рахмет ве шифа олгъан шейлер эндиремиз» («Исра» суреси, 17/82 ает); «Эй, инсанлар, Раббинъизден сизге насихат ве къальплерде олгъангъа шифа, муминлерге догъру ёлны косьтерген рехбер ве рахмет кельди» («Юнус» суреси, 10/57 ает). 2. Ресулюллах (с.а.с.) эллерини башта башына, юзюне сюрте, ондан сонъ, эллери етише бильгени ерлерге къадар бутюн вуджудыны сюрте эди. 3. Къарабаскъандан ве башкъалардан къорчаланмакъ ичюн «Аету’ль-курсий» чокъ окъулмалы. Хадис-и шерифте Ресул-и Экрем (с.а.с.): «Джибриль манъа келип: «Джинлерден бири санъа тузакъ къурмагъа истей, ятагъына баргъанынъда, «Аету’ль-курсий»-ни окъу. Яни, ятмадан эвель «Аету’ль-курсий»-ни окъу», – деп, буюргъан (Али Муттаки, 41254). 4. Юкъламакъ ичюн яткъанынъыз вакъыт, ашагъыдаки дуаны да окъуй билесинъиз. Небий-и Экрем Эфендимиз (с.а.с.) бойле буюргъан: «Юкъу ичюн ятакъкъа яткъанынъызда, эвеля «Фатиха», сонъ «Ихляс-ы шериф» окъусанъ, олюмден башкъа эр шейден аман олурсынъ», – деп буюргъан (Суютий, «Эль-Джамиу’с-сагъыр», 892). Аллаху Тааля джумлемизни джин ве шейтан шерринден, яман аллардан ве хасталыкълардан къорчаласын. Онъа ибадет этейик, Онъа дуа этейик. Оны анъсакъ, Онъа сыгъынсакъ, ич кимсе бизлерге зарар берип оламаз! Раим Гъафаров
Аллахнынь адларыны огренемиз!
Опубликовано:
«Эль-Эсма’уль-хусна» ибареси эки сёзден ибарет олып, «Аллахнынъ гузель адлары» демектир. Шу адларны Къуран-ы Керимден ве Суннеттен огренемиз. Олар Аллахны даа яхшы танымакъ, Оньа ялвармакъ, ве Оньа къуллукъ этмеге ярдым этелер. Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле буюргъан: «Аллахнынъ адлары докъсан докъуздыр. Ким оларны огренсе, дженнетке кирер» (Бухарий). Эльбетте, бу гузель адларны тек эзберден бильмек дегиль де, оларнынъ маналарыны анъламакъ керек. Балларымызгъа исе, анълатмакъ керекмиз. Аллах адларынынъ маналарыны анълап, къолай эзберлемек ичюн базы тавсиелер: Адларнынъ 10 данесини сайлап, олардан башламакъ. Бутюн адлардан балачыкъкъа анъламасы кьолай оладжакъ адларны сайламакъ даа яхшы олур. Эр бир ад устюнде айры чалышмакъ. Баланынь яшы ве адынынъ манасы иле теренлигине коре, эр бир ад устюнде чалышаджакъ вакъыт фаркълы ола биле. Мисаль оларакъ, базы адлар бир кунь ичинде огренилир, базылары устюнде исе, бир афта ичинде чалышмакъ керек олур. Муим олгъаны – тез вакъытта эзберлемек дегиль де, адынынъ манасыны анъламакътыр! Суаль-джевап (сухбет) усулыны къулланмакъ. Бойле бир усул балаларнен даа джанлы ве меракълы чалышмагъа ярдым эте. Суаль бергенде, бирден джевап бермеге ашыкъманъыз, балачыкъларгъа тюшюнип, акъылларыны чалыштырмагъа фырсат беринъиз. Мисаллер: Эль-Эхад (Бир олгъан) Бир аиле мисалини кетирмеге мумкюн. Айванлар ве къушларнынъ да аилелерини хъатырлатмакъ мумкюн. «Ихляс» суресининъ терджимесини окъумакъ мумкюн. Эс-Семи (Эр шейни эшиткен) Инсангъа эшитмек ичюн Аллах яраткъан «къулакълар» акъкъында тариф этмек. «Бозулгъан телефон» оюныны ойнамакъ. Аллахнынъ бизим бутюн тюшюнджелеримизни эшите бильгенини анълатмакъ. Эль-Басыр (Эр шейни корьген) Балаларгъа татлы шейлерни дагъытып, кимсе корьмейджек бир ерде ашамагъа вазифе бермек. Ондан сонъ, ойле бир ер тапылмайджагъыны (яни Аллах эр бир шейни корьгенини) анълатмакъ. «Сакълангъач» оюны ойнамакъ. Эль-Халик (Яраткъан, ёкътан бар эткен) Балаларгъа мальземелер берильмеден, отьмек пиширмек киби вазифе бермек. Хамур басмакъ ичюн ун керек, ун алмакъ ичюн богъдай керек, богъдай ичюн топракъ, сув керек. Буларнынъ эписини Аллах ярата, ве Онынъ ичюн ич бир яратма сынъыры ёкъ, истеген шейни ярата биле. Эль-Алим (Эр шейни бильген) Фаркълы зенаатлар акъкъында сухбет этиле биле. Тарихта «алим», «чокъ бильген» намыны къазангъан адамлар акъкъында сухбет. Аллахнынъ бильгилери даа кенъиш, буюк олгъаныны анълатмакъ. Динимизде илим алмакънынъ эмиетини анълатмакъ. Гульсум Ширинская
Пайтахтнынъ тарихий эльмазы
Опубликовано:
Белли олгъаны киби, ханлыкъ девиринде Багъчасарайда отуздан зияде джума ве маалле джамиси олгъан. Олардан бу куньге еткен беш джамини къайд этмек мумкюн: Буюк Хан Джами, Орта Джами, Исми Хан Джами, Молла Мустафа Джами ве Тахталы Джами. Макъалемизде рессамларнынъ буюк дикъкъатыны джельп эткен ве эски шеэрнинъ энъ корюмли мимарий эсерлеринден олгъан Тахталы джами акъкъында тариф этеджекмиз. Тахталы джами колеми джеэтинден буюк олмаса да, бинасы баягъы зариф ве, атта, ихтишамлы десек олур. Таянма дивары бина темелини, тик ямачкъа бакъмадан, къавий тута. Джами киришининъ огюнде кичик мейданлыкъта абдест ичюн чешме бар, джамининъ кириши оймалы: минаре шерефесининъ нагъышы исе, Буюк Хан Джамининъ минарелеринен аман-аман бир. Меракълысы шу ки, ханлыкъ девиринде бойле адлы джамиге асыл расткелинмей. Джами «тахталы» адыны даа сонъра алды, XIX-XX асырлар арасында. Лякин джамининъ ханлыкъ девиринде къурулгъаны шубесиздир, буны джами диварындаки язы исбатлай. Языда джами хиджрий 1120 сенеси яни милядий 1708-09 сенелери I Хаджы Селим Герайнынъ къызы Бек Хан Султан ханым айыргъан сермияларгъа къурулгъаны беян этиле. Демек, Тахталы джами Багъчасарайдаки мусульман ханымларнынъ хайриесине къурулгъан биналар сырасына кире. Ханымлар тарафындан къурулгъан ве кунюмизде белли олгъан биналар арасында, Тахталы джамиден гъайры, Диляра Бикечнинъ Ешиль джамиси, Исми Хан адлы сойлу къадыннынъ парасына къурулгъан ве онынъ адыны алгъан Исми Хан джамиси, Умму Гульсум тарафындан къурулгъан мектеп ве Улу Бейим Султаний джамиси кире («Улу бейим султаний» – ханларнынъ къыз къардашлары ташыгъан юксек сарай унваны). Умумен бакъаджакъ олсакъ, ханлыкъ сюлялесинден олгъан ханымларнынъ пайтахт ичюн хайырлы ве файдалы иншаатлар япылмасына пара айыргъанлары асырлар девамында кутюльген бир адет эди. Джамининъ асыл ве ильк адына къайтаджакъ олсакъ, 1880 сенесине аит весикъаларда джами «Осман агьа» адынен бельгилене. О йыллары джамиде ерли джемаатнынъ ярдымынен тамир ишлери япылды ве таштан япылгъан табанны алдырып, янъысыны тахтадан япкъанлар. О девирде Багъчасарайнынъ джамилеринде бутюн табанлар таштан эди, онынъ ичюн, тамир этильген джаминининъ тёшемеси тахтадан олгъаны себебинен, джамиге «Тахталы» деп айткъанлар. Ондан эвельки адынынъ тарихы там белли дегиль, ве япылгъан араштырмалар Осман агъа ким олгъаныны ойле де бельгилемеди. Тек бильгенимиз шу ки, ханлыкъ къайд дефтерлеринде мааллелер сырасында «Осман Агъа Месджид Махаллеси» анъыла. Базы тахминлерге коре, Осман агъа сарайнынъ янында яшагъан юксек унванлы бир шахыс эди. Тахталы джами рессамлар ве фоторессамлар арасында пек мешхурдыр. Биринджиден, о, гъает белли ерде, Ханлар сарайындан Чуфут къалесине алып баргъан ёлда ерлеше. Экинджиден, онынъ корюниши Багъчасарайнынъ эски аятыны джанландыра, тек о заманлары джамилернинъ ве юксельген минарелернинъ сайысы къат-къат зияде эди. Тахталы джами исе, бу куньге къадар сакълангъан ве, дерсинъ, эльмаз киби, эски пайтахтны яраштыргъан тарихий бир мабед бинасыдыр. Алие Сеферша
Емек ве ичмек адабы (девамы)
Опубликовано:
Урьметли окъуйыджылар, газетамызнынъ кечкен санында биз Ислямда емек ве ичмек адабыны огренмеге башладыкъ. Пейгъамберимиз (с.а.с.) сахабелерине тек диний бильгилерни дегиль де, куньделик яшайышта япкъан арекетлеримиз акъкъында да бильгилер берди. Пейгъамберимиз берген тевсиелери суннет сайыла, олар инсан вуджуды ве сагълыгъына буюк файда кетире. Ишбу суннетлерни ерине кетирсек, биз Аллахнынъ разылыгъыны къазанырмыз ве сагълам аят тарзыны кечирген олурмыз. Кечкен санда биз емек ве ичмекнинъ базы къаиделеринен таныш олдыкъ: ашкъа «Бисмиллях» иле буюрамыз, аштан эвель эллеримизни ювамыз, сагъ къолумызнен ве огюмизден алып ашаймыз, ве, табий ки, ашымыз элял олмалы. Шимди Къырымда элял емеклерни чокъ ашханелер ве тюкянларда тапа билемиз. Емек ве ичмекнинъ даа бойле суннетлери бардыр: Табагъымызда олгъан емекни битирмек Пейгъамбер Эфендимиз табагъында олгъан бутюн ашны битире эди. Энес (р.а.) бойле бир хадис-и шерифни ривает эткен: «Ресулюллах (с.а.с.) деди: «Ашынънынъ къайсы кесегинде берекетинъ сакълы олгъаныны билемезсинъ» (Муслим). Алтын ве кумюш табакълардан аш ашамакъ харамдыр. Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле буюрды: «Саф ипектен урба кийменъиз, алтын ве кумюш бардакълардан сув ичменъиз, бойле табакълардан аш да ашаманъыз» (Бухарий). Ичкиджилик олгъан софрагъа отурмагъа ясакътыр. «Аллахкъа ве ахирет кунюне иман эткен кимсе, устюнде ички олгъан софрагъа отурмасын!» (Тирмизий). Аштан сонъра дуа этмек керек. Аштан сонъра окъулгъан чешит дуалар бар, емегимиз ве, умумен, бутюн ниметлер ичюн Аллахкъа шукюр этмелимиз. Бойле бир дуа бар: «Эльхамду лиляхи’ллези этъамена ве секъана ве джеалена мине’ль-муслимин». Терджимеси: «Мени ашаткъан, ичирген ве мусульман эткен Аллахкъа шукюрлер олсун». Къарардан зияде ашамамакъ. Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле буюргъан: «Ич бир инсан ашкъазанындан техликели бир савут толдурмады. Инсангъа оны аякъта тутаджакъ бир кесек локъма етер. Амма, бундан зияде ашамагъа истесе, ашкъазанынынъ учьтен бир къысымыны емекке, бир къысымыны ичмекке, бир къысымыны да нефеске айырсын» (Тирмизий). Ашта исрафтан узакъ олмакъ керек. Табагъымызда аш къалдырып, сонъра оны чёплюкке ташласакъ, исраф оладжакъ. Ашайджагъынъ къадар алмакъ даа догъру олур. Беденимиз ичюн исраф – бизге керек олгъанындан зияде ашамагъа тырышмакътыр. Бу – сагълыгъымыз ичюн пек хавфлыдыр. Зиядедже кельген емегимизни сонъра ашамакъ я да айванларгъа бермек даа гузель олур. Онынъ ичюн Пейгъамберимизнинъ (с.а.с.) суннети бизни эр бир иште, ве, хусусан, ашамакъта бир къараргъа давет эте. Айше Дуран
Илим акъкъында 10 хадис ве ает
Опубликовано:
Къураннынъ ильк кельген аетлери «Окъу» эмиринен башлана. Ислямда илим ве окъумакънынъ буюк эмиети бар. Мектеп ве дигер окъув юртларында окъув йылынынъ башлангъаны мунасебетинен илим мевзусынен багълы базы ает ве хадислерни хатырламагъа теклиф этемиз. «Илим огренмек – мусульман эр бир эркекке ве къадынгъа фарздыр» (Ибн Мадже). «Ким илим огренмек ичюн ёлгъа чыкъса, бу себептен Аллах онъа дженнет ёлуны къолайлаштырыр» (Бухарий). «Аллахтан къуллары ичинде бир тек илим саиплери кереги киби къоркъа» («Фатыр» суреси, 35/28 ает). «Аллах ичинъизден иман эткенлернен илимге наиль олгъанларнынъ дереджелерини юксельте» («Муджаделе» суреси, 58/11 ает). «Айт: «Ич бильгенлернен бильмегенлер бир олурмы?» («Зумер» суреси, 39/9 ает). «Я огреткен, я огренген, я динълеген я да илимни севген ол. Амма бешинджиси олма, – эляк олурсын» (Табераний, Бейхакъий). «Аллах бир инсангъа хайыр тилесе, онъа динде буюк бир анълайыш (бильги) бере» (Бухарий). Пейгъамберимиз тек эки адамгъа сукъланмакъ мумкюн олгъаныны бильдирген: 1. Аллах берген малыны догъру ёлда масраф эткен инсангъа, 2. Аллах берген илиминен кереги киби укюм эткен ве оны башкъаларгъа огреткен кимсеге (Бухарий). Башкъа бир хадисте исе, Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле деген: «Дюнья ве онынъ ичиндекилер къыйметсиздир. Тек Аллахны зикир этмек ве Онъа якъынлаштыраджакъ шейлернен илим огреткен алим ве огренмек истеген талебе бундан истиснадыр» (Тирмизий). Аллаху Тааля Пейгъамберимизге илимининъ артмасы ичюн бойле дуа этмесини эмир этти: «Айт: «Раббим! Илимимни арттыр» («Таха» суреси, 20/114 ает). Биз де бойле дуа этмеге унутмайыкъ.
«Ишим битти» дегенлернинъ иши биткендир
Опубликовано:
Ислямда асыл олгъан адамнынъ чалыша бильгени къадар ишинде, меслегинде чалышмагъа девам этмесидир. Бир де Аллах ёлунда япылгъан хызметлерде нафакъагъа чыкъмакъ, я да япылгъан ишни ташлап, бир кенаргъа чекильмек олмай. Чюнки дин ёлунда хызмет Аллах ичюн япылгъан бир ибадет кибидир. Бунынъ ичюн адам, рухуны Аллахкъа теслим этеджеги вакъыткъа къадар, Аллахкъа къуллукънен юкюмли олгъаны киби, Аллах ёлунда хызмет япмакънен де юкюмлидир. Меселя, адам намазны аякъта къыла бильсе, аякъта, отурып къыла бильсе, отурып, ятып къыла бильсе, ятып, амма эр алда бу вазифени ерине кетирмекнен мукеллефтир. Айнен, шу шекильде, бир мусульман, кучю неге етсе, о ольчюде динине хызмет этмеси, динини анълатмасы, дин ичюн япылгъан бир ишнинъ аркъасында турып, о ишке дестек олмасынен юкюмлидир ве бойле юкюмлилик мусульмандан ич бир вакъыт тюшмез. Эр бирмиз, яш я да къарт, эр киши я да къадын олгъанына бакъмадан, озь дини ичюн Аллах ёлунда гъайрет этмек керек. Ве бу гъайрет омюримизнинъ сонъуна къадар девам этмели. Бу мунасебетнен мевзумызнен алякъалы олгъан бир керчекни сизлерге анълатайым. Бир оджа, ятып, къолунда китап тутмагъа кучю еткени къадар, талебелерини окъутты. Амма ойле бир вакъыт кельди ки, китапны къолунда тутамайып, вакъыт-вакъыт тюшюрмеге башлай. Онынъ бу алыны корьген талебелери, оджаларынынъ алыны озюр корип, китапны элинден алмагъа истейлер. Иште, бу эснада оджа эллерини котерип, «Аллахым, мени мазур корь, китапны ташламагъа истемедим, амма булар элимден алдылар», – деп, окюр-окюр агъламагъа башлай. Меселеге бу пенджереден бакъыладжакъ олса, адамнынъ белли бир яшкъа кельген сонъ, Аллах ёлунда ерине кетирмекнен месуль олгъан вазифени ташлап, бир тарафкъа чекильмесининъ кечерли бир озюр олмайджагъы анълашыла. Бунынъ ичюн, кучюмиз еткени къадар, Юдже Аллахнынъ ризасыны къазанмакъ ёлунда тырышмакъ эм вазифемиз, эм де динимизге нисбетен борджумыздыр. Башкъаджа ифаде этеджек олсакъ, насыл ки, олюм къапымызгъа кельген ангъа къадар намаз, зекят, ораза киби ибадетлер месулиетимизден тюшмегени киби, Ислямны юксельтип, рухунынъ дюньянынъ дёрт бир янына яйылмасы ичюн, кучюмиз еткени къадар, гъайретте олмакъ эпимизнинъ устюнде олгъан месулиеттир, ве бу месулиет нефесимизни береджек сонъ анымызгъа къадар девам этер. Бир вакъытлары дин адына бир топлашувдан дигер бир топлашувгъа чапкъан, бир ерде гонъюллерни атешлетип, дигер ерде эеджангъа эеджан къошмакъ ичюн гъайретте олгъан, элинде бир мешъаленен башкъаларнынъ чырагъыны якъып ве, бойлеликнен, дюньяны айдынлатмакъ дертинде олгъан кимселер, къартайгъанлары ичюн, болдурыр ве яш олгъан вакъытлардаки арекетни япамагъанларыны ис этерлер. Оларнынъ бу вазиетлерини корьген кимер яшлар, олар киби чалышамайджакъларыны тюшюнип, оларны озьлеринден ителер я да къартлар озьлерини четке итильген яхут да ёлдан чыкъарылган киби ис этелер. Бойле вазиетте япылмасы керек олгъан шей – бир вакъытлары бутюн кучюнен чапкъалагъан бу адамларгъа, оларнынъ яш ве севиелерине коре, бир вазифе теклиф этмектир. Керек олса, олардан бир меджлис япып, эсап ишлери ве теджрибелеринден истифаде этилир. Бойледже, яшлар да оларнынъ теджрибелеринден файдаланыр. Бильгенимиз киби, Умму Харам анамыз, къарт олса да, о куннинъ шартларында, Къыбрыскъа къадар келип, анда вефат этти. Эбу Эюб Энсарий хазретлери яшына-башына бакъмайып, девенинъ устюне отураракъ, Истанбул къалесине къадар келип, диварлары тюбюнде шеит олды. Оларнынъ биринджи сафларда олгъанларыны корьген яшлар, бу алдан эеджанланып, даа да чокъ гъайрет этип, озь араларында ярышмагъа башлагъан эдилер. Меселеге бу нокъта-и назардан бакъылгъанда, вазифенинъ ве гъайретнинъ ич бир вакъыт битмейджегини коремиз. Амма, вазифе япылгъан вакъытта кимнинъ не япаджагъы ве насыл япаджагъы яхшы билинмек керек. Эльбетте, вазифе дагъытылгъанда, бир тарафтан диннинъ рухундаки къолайлаштырув эсаскъа алынып, эр кеске кучю еткен ольчюде иш берильмеси керек; башкъа тарафтан кимсенинъ юреги агъырмайып, маневиятыны сарсаджакъ иш ве арекетке кирмеюви керек. Къартларнынъ кучю етмеген ерде яшлар огге чыкъып, оларнынъ дуаларыны аларакъ, «мында бу ишни япмакъ месулиети бизлерге тюше…», – демелери керек. Бойлеликнен, эм къартларнынъ фикир ве эеджанларындан истифаде этилир, эм де яшларнынъ битмез арекетлеринден файдаланылыр. Яшларны, теджрибелери олмагъаны ичюн, бир четке алып къоймакъ, алдырмамакъ, вазифеден алмакъ, эллерини иштен чекип, инкишаф ве пишкинлешмелерине мани олмакъ догъру олмагъаны киби, къартайды, деп, бирисини нафакъагъа алып, хакъ ёлунда япа биледжек хызметлеринден де четке чекмек догъру дегиль. Эр кес япа биледжеги къадар хызмет япмасы ве сонъуна къадар бу иш ичюн эль узатмасы керек. Динге хызмет эткен кимселер эр вакъыт озь араларында, чарелерине коре, вазифе дагъытса, ве эр кес озюне тюшкен вазифесини ерине кетирсе, файдалы иш ортагъа чыкъар. Бир хуляса чексек, эр мусульман, вефат эткенде, ишининъ башында вефат этмеси керек. Дерс чалышкъан кимсе дерс чалышкъан вакъытта, элинде къалем туткъан кимсе язгъан вакъытта, китапны муаррирлик япкъан кимсе озь ишини япкъан вакъытта, ёлджулар ёлда, къараманлар исе, хиджрет эснасында вефат этмелери керек. Къыскъасы, эр кес хакъ адына къайсы ёлда чапкъалай олса, о ёлда вефат этмеси ве, бойлеликнен, олюмини дегерли ве къыйметли япмасы керек. Демек ки: Ислямда асыл олгъан – адамнынъ чалыша бильгени къадар ишинде, меслегинде чалышмагъа девам этмесидир. Эм де Аллах ёлунда япылгъан хызметлерде ич бир вакъыт нафакъагъа чыкъылмаз. Чаре еткени къадар, Аллах ризасыны къазанмакъ ёлунда чапып турмакъ эм вазифемиз, эм де динимизге нисбетен борджумыздыр. Вазифе дагъытылмасы япылгъан вакъытта, диннинъ «къолайлыкъ» эсасы козь огюнде тутулып, эр кеске кучю еткени къадар вазифе юкленилир; кимсенинъ шерефи зиянгъа огърамамасы керек. Эмир-Асан Умеров
Етекчилик мектеби – «Озь шахсиетинъни къабул эт!»
Опубликовано:
«Озь шахсиетини къабул эт» – айны бу мевзуны Къырымнынъ фааль къадын-къызлары «Етекчилик мектебинде»музакере эттилер. Август 16-18 куньлери девамында Багъчасарай районынынъ аджайип манзараларынен орьтюльген раатлыкъ эвинде Къырым мусульман къадынларынынъ IV-юнджи етекчилик мектеби олып кечти. Етекчилик мектеби эр сене «Буллюр» мусульман къадынлар джемиети тарафындан тешкиль этиле, ве эр сеферинде къадыннынъ шахсиетини ача бильген фаркълы мевзулар ортагъа къоюла. «Буллюр» къадынлар джемиетининъ рехбери Нияра Джанбазованынъ сёзлерине коре, эки кунь девамында къадынларнен дин оджалары ве рухиятчылар чалышты. Етекчилик мектебининъ къыймети шунда ки, эснасында инсанны ве онынъ шахысыны, аятындаки меселелерни эм рухий, эм де Ислям динининъ бакъышындан тахлиль этелер. Рухиятчы, иляхиятчы, Халкъара Ислям рухияты бирлешмесининъ азасы Зейнеб Баирова мектепнинъ шу хусусиети акъкъында бойле деди: «Къырымда къадын-къызларымыз ичюн кечиргенимиз ишбу мектеп къадынларнынъ ички дюньясына мусбет тесир эте, чюнки эр бир чечек озь топрагъында ачмасы керек, озь кунешини корьмеси керек. Эвеллери бизим мектебимизде иштирак эткен базы ханымлар арасында урба коллекциясыны чыкъаргъанлар олды, базылары озь ишини ачкъанлар, базылары исе, диний яшайыш тарзына даа да якъынлаштылар». Зейнеб оджа исе, мектеп иштиракчилери ичюн «Мен озюм ичюн екянейим» рухий-драматик тренингини кечирди. Иштиракчилер фаркълы къараманларнынъ сыфатларына кирип, кендилери иле юзьлеше бильдилер. Бу сене етекчилик мектебине Къырымдан тыш эки мутехассыс тешриф буюрды. Олардан бири, Москвадан кельген, кечкен сене энди иштирак эткен рухиятчы, АИША халкъара мусульман къадынлар джемиетининъ реиси Марьям Бариева арт-тедавилев оюнны кечирди, бу усул вастасынен ханымлар озь шахсиетине четтен бакъа бильдилер ве бухран вазиетинден насыл чыкъа биледжеклерини денедилер. Марьям Бариеванынъ сёзлерине коре, мастер-класс саесинде къадын-къызлар озь эм мусбет, эм де менфий тарафларыны къабул этмеге огрендилер. Ишбу къабул этюв инсангъа ички раатлыкъны бере биле. Экинджи мусафир, Къырымгъа тренинг иле биринджи кере буюргъан. Бу, беден джеэтинден рухны тедавийлев боюнджа ве аилевий рухиятчы, бу саада 25 сене девамында фаалиет эткен Венера Нигматуллина олды. Шу эм файдалы, эм де хош мерасимге Къырымнынъ чешит кошелеринден фаркълы яшта, фаркълы сааларда ер алгъан 25 ханым къошулды. Олар эписи озь макъсады иле кельселер де, оларны бирлештирген шей – инкишаф этмек, озюни ве динини танымакътыр. Надика Исмаилова «Етекчилик мектебинде» энди экинджи кере иштирак этти. Онынъ айт-къанына коре, мектепте къадынлар эм маневий, эм де психологик джеэттен инкишаф этелер. Бундан да гъайры, шахсий инкишаф мектепте муим ер алмакъта. Энъ парлакъ анълар ве эеджанлы дакъкълар яш дизайнер Адиле Акиеванынъ миллий услюпте тиктирильген урба коллекциясынынъ такъдими девамында яшанды. Къадын-къызлар эм куньделик, эм де келинлик антерлерни кийип, миллий урбамызнынъ аэнклигини нумайыш эттилер.
Шейма бинт Харис (радыяллаху анха)
Опубликовано:
Пейгъамберимизнинъ сют къардашы, сют анасы Хазрет-и Халименинъ къызы олгъан Шейма бинт Харис (р.а.) Хазрет-и Мухаммедни (с.а.с.), кичкене олгъанда, анасынен берабер бакъкъан бахтияр бир къыздыр. Пейгъамберимиз (с.а.с.) Мекке шеэрини дженксиз къайтаргъан сонъ, этрафтаки Хевазин ве Сакъиф къабилелери къоркъты. Аман дженк азырлыкъларына башладылар. Атта, дженк мейданына аилелерини ве малларыны да кетирдилер. Пейгъамберимиз (с.а.с.) оларнынъ бу арекетлерини огренгенинен, Меккеден 12 бинъ аскернен оларгъа догъру ёлгъа чыкъты. Хунейн деген ерде эки орду корюшеджек эди. Амма, Хунейнге барып чыкъмакъ ичюн, пек тар къаялар арасындан кечмек керек эди. Хевазинлилер бу фырсатны къулланып, бу тар ерге окъчуларны ерлештирдилер, ве мусульманларнынъ устюне апансыздан уджум эттилер. Мусульманларнынъ сафлары дагъылмагъа башлады. Амма Пейгъамберимиз (с.а.с.) мубарек сёзлеринен ве джесаретли турушынен сахабелерни тез топарлады ве Аллахнынъ ярдымынен бу къыйын дженкте мусульманлар гъалебе къазанды. Пейгъамберимиз (с.а.с.) душманны такъип этмеге эмир этти. Нетиджеде, эсирлер ве гъаниметлер эльде этильди: девелер, къойлар ве чешит маллар. Эсирлер арасында Пейгъамберимизнинъ сют къардашы Шейма бинт Харис де бар эди. Сахабелерге: – Мен Пейгъамберимизнинъ къыз къардашы олам, – деди. Оны аман Пейгъамберимизнинъ янына алып бардылар. – Эй, Мухаммед! Мен Халименинъ къызы Шейма. Даа къардашларым Абдуллах ве Энисе бар эди. Сен бизде олгъанда, берабер къойларны бакъа эдик, – деди о Пейгъамберимизге. – Сёзлеринъни исбат этеджек бир ишаретинъ бармы? – деп сорады Пейгъамберимиз (с.а.с.). Шейма: – Аркъамда бир яра изи бар. Сирер деген ерде къойларны отлаткъанда, яралангъан эдим. О вакъыт меним бабам сенинъ де бабанъ эди. Меним анам, сенинъ де ананъ эди. Хатырладынъмы, я, Ресулюллах? – деп, джевап берди. Бу сёзлерден сонъ, Пейгъамберимиз ридасыны чыкъарды, ерге яйып, Шейманы отуртты. О куньлерни хатырлап, козьлери яшарды. Сют анасы ве бабасы акъкъында сорады. Шейма оларнынъ вефат эткенлерини бильдирди. Сонъра исе, Пейгъамберимиз (с.а.с.): – Эгер эвинъе къайтмагъа истесенъ, сени йиберем. Истесенъ, итибар саиби бири олып, мында къал, – деп, теклиф этти. – Чокъ сагъ ол, амма эвиме, аилеме къайтмагъа истер эдим, – деп джевап берди Хазрет-и Шейма. О кунь эсирлернинъ чокъу, мусульманларнынъ эдеп ве тербиесини корип, мусульман олды. Хазрет-и Шейма да мусульман олып, эвине къайтты. Пейгъамберимиз онъа чокъ сайыда къой берди, ве ёлда ярдым этеджек хызметчилер ёллады. Хазрет-и Шейма, севингенинден, балалыкъта йырлагъаны бир йырны хатырлады. Иджра эткен шу йырнынъ манасы будыр: Эй, Раббим! Мухаммед къардашым бизде къалсын! Онынъ йигит олгъаныны корейим! Келеджекте юдже инсан олгъаныны корейим! Онъа душман олгъанларнынъ сонъуны корейим! Онъа эбедий шереф ве иззет бергенинънии истейим! Аллах ондан разы олсун! Эмине Асанова
«Динде къолайлыкъ бар» сёзюни насыл анъламакъ керек?
Опубликовано:
Къуран-ы Керимде Аллаху Таалянынъ динде ич бир къыйынлыкъ юклемегени буюрыла («Хадж» суреси, 78 ает.). Хазрет-и Пейгъамберимиз де хадис-и шерифинде бойле буюргъан: «Къолайлаштырынъыз! Зорлаштырманъыз! Мужделенъиз, нефрет эттирменъиз! Бири-биринъизнен анълашынъ, аранъыз яхшы олсун, ихтиляфкъа тюшменъиз!» (Бухарий, 3:72) Аетнинъ ве хадиснинъ манасы белли, яхшы да анълашыла, хусусан, динимизни яшамагъа башлагъан балаларымыз ичюн чокъ икметлидир. Чюнки оларда эр шейде бир ясакъ къыдырып тапмагъа, эр шейни харам деп анъламагъа буюк истеклери бар. Бу да, асылында, заманнен кечмеси керек олгъан яшлыкъ эеджаныдыр. Динимизни темелли огренмеге ве анъламагъа башлагъан сонъ, не къадар янълыш анълайышта олгъанларыны анълайджакълар. Лякин, башкъа тарафтан да, базылары къолайлаштырам деп, япкъан шейлери ич бир шекильде динге уймай. Къолайлаштырынъыз демек, сизге къыйын кельген ибадетлерни япманъыз, оларны истегенинъиз киби авуштырынъыз демек дегильдир. Динимиз бильдирген къолайлыкъларнен файдаланынъ демектир. Чюнки Ислямда замангъа, ерге ве шахысларнынъ вазиетине коре, базы рухсетлер танылгъан. Ёкъса, ичкининъ, сархош этмесе де, бир дамласы биле харам олгъаны киби, тесеттюр, яни къадынларнынъ ортюльмеси де фарздыр. Къолайлаштырмакъ я да зорлаштырмакънен бир алякъасы ёкътыр. Фукъаре тоюрмакънен мусульман намаз къылмагъанынынъ ерини аламаз. Ойле олса эди, динимиз, намаз къылмакъ ерине, фукъаре тоюрынъыз дер эди. Хазрет-и Пейгъамберимиз аякъта намаз къылып оламагъан, отурып къылсын; отурып къылып оламагъан, ятып къылсын, деп буюра (Бухарий, «Такъсир», 19; Тирмизий, «Мевакъит», 157; Эбу Давуд, «Салят», 175). Амма сагълыгъынъ еринде олса, джамиде отургъычкъа отурып къыл демей. Динимиз къаерлерде насыл къолайлыкъ олгъаныны косьтере. Озь акъылымызгъа коре япсакъ, динге уймагъан олурмыз. Шериатымыз рухсет берген бир къач къолайлыкъны мисаль оларакъ кетирейик: 1. Сув ёкъ олса, я да сув бар олса да, къулланылмасы зарарлы исе, меселя, инсаннынъ джан техлюкеси пейда оладжакъ исе, тееммум этилир. 2. Хаста ве алсыз олгъан, отурып оламаса, намазны яткъаны алда, има иле къылар. 3. Рамазан айында мусульманларгъа ораза тутмакъ фарздыр, анджакъ бир кимсе хаста олса, я да дин боюнджа мусафир сайыладжакъ къадар узакъ бир ерге ёлджулыкъ этсе, ораза тутмакъ фарзы устюнден кечиджи олып тюше. Даа сонъра, келишкен бир вакъытта, тутамагъан оразаларыны къаза этер. 4. Ёлджу (мусафир) сайыладжакъ къадар узакълыкътаки ёлджулыкъларда дёрт рекятлы фарз намазлар эки рекят оларакъ къылына. Мында бельгилемек керек ки, динимизде ёлджу сайылмакъ ичюн эн азы 90 километрлик ёлгъа чыкъмакъ керек, ёкъса, базыларнынъ бу месафени къолайлаштырмакъ адына 17 ве даа аз километрге тюшюрмелери янълыштыр. 5. Динде зорлукъ ёкътыр демекнинъ башкъа бир манасы да бар. Меселя, эр кунь ораза тутмакъ, гедже юкламайып, сабагъа къадар ибадет этмек, озюни зорламакъ, ич эвленмемек – динде ёкътыр. Аллаху Таалянынъ къулларына олгъан ихсанлары ве эмирлери эр кес ичюн тенъ дегиль. Меселя, Раббимиз базы муминлерге байлыкъ бере, ве оларгъа хадж япмасыны эмир эте. Базыларына да фукъарелик берип, онъа хадж япмасыны эмир этмей. Зенгинге зекятны эмир эте, фукъареге эмир этмей. Бунынъ киби мисаллер чокъ, амма, къыскъасы, кимер инсанларгъа чокъ ихсан эте. Олар да ниметке шукюр этип, шукюр эткенлер дереджесине къавушалар. Кимерлерге де аз ихсан эте. Олар да сабыр этип, сабыр эткенлер дереджесине иришелер. Хадис-и шерифте буюрылгъан ки: «Аллаху Тааля ич кимсеге кучюнден зиядесини эмир этмез» (Несаий). Инсан, кучю еткени къадар, ибадет этмели, рухсетлерден де, ери кельгенде, истифаде этмели, зорлукъ чыкъармамалы, ич кимсени динден сувутмамалы. Хадис-и шерифте буюрылгъан ки: «Къолайлаштырынъыз, зорлаштырманъыз, мужделенъиз, севдиринъиз, нефрет эттирменъиз! Бири-биринъизнен яхшы мунасебетте олунъыз, ихтиляфкъа тюшменъиз!» (Бухарий). Динимизде ифрат ве тефритнинъ, яни адни ашмакънынъ ери ёкъ. Динимиз орта ёлда олмакъны эмир эте. Бир хадис-и шерифте: «Ишлернинъ хайырлысы васат олгъаныдыр» (Бейхакъий), – буюрылгъан. Васат – ифрат ве тефриттен узакъ орта ёл демектир. Ифрат керегинден зияде, тефрит исе, – керегинден аз япмакъ демектир. Меселя, чокъ юкъламакъ – ифрат, пек аз юкъламакъ исе, – тефриттир. Ифраткъа къачып, кучюнинъ етмегени шекильде ибадет этмеге чалышмакъ – яхшы мусульман олмакъ манасына кельмей. Бир хадис-и шериф буны ачыкълай: «Къолай бир диннен ёлландым. Динимизде рухбанлыкъ ёкътыр. Эт ашанъыз, апайынызнен джынсий мунасебетте олунъ! [Нафиле] ораза да тутунъ! Тутмагъанынъыз куньлер де олсун! [Нафиле] намаз да къылынъ! Юкъланъыз да! Мен буларнен эмир олундым» (Табераний). Ашамайып, ичмейип, юкъламайып, ибадет этмек зордыр, базыларнынъ япкъанлары киби, гедже-куньдюз джамиден чыкъмамакъ да догъру дегильдир. Бир хадис-и шерифте: «Дин къолайлыкътыр. Динде ашыры кеткенни дин магълюп этер, юткъуздырыр, йыкъар» (Несаий), – деп буюрылды. Бир де тефритке кетип, динде къолайлыкъ бар, деп, динни бозгъанлар да бар. Оларгъа уймайыкъ. Меселя: 1. Индже чорапларгъа месх къолай олса да, диннинъ эмири авуштырылгъан олур, намазларымыз сайылмаз. 2. Рамазан язгъа кельгенде, ораза тутмайып, ерине къышта тутарым демек джаиз олмаз. 3. Намазларны вакъытында кылмайып, эписини гедже яткъанда къылмакъ да – динни денъиштирмек демектир. 4. Ханефий мезхебинде гъусульде агъызнынъ ичини чайкъаламакъ фарз олгъаны алда, башкъа мезхеплерде фарз дегиль, деп, агъызыны чайкъамамакъ – мезхепсизлик олур, джаиз дегильдир. Аллаху Тааля джумлемизни догъру ёлдан айырмасын, озь къыйметлеримизни яхшы яшамагъа насип эйлеп, фитне чыкъармагъа тырышкъанларгъа ёл бермесин. Раим Гъафаров
Аллахнынь адларыны огренемиз!
Опубликовано:
«Эль-Эсмау’ль-хусна» я да «Эсма-и хусна» – «Аллахнынъ гузель адлары» демектир. Шу адларны биз Къуран-ы Керимден ве Пейгъамберимизнинъ суннетинден огренемиз. Олар Аллахны даа яхшы танымакъ, Онъа ялвармакъ ве Онъа къуллукъ этмеге ядым этелер. Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле буюргъан: «Аллахнынъ ады докъсан докъуздыр .Ким оларны огренсе, дженнетке кирер» (Бухарий). Эльбетте, бу гузель адларны тек эзберден бильмек дегиль де, оларнынъ маналарыны да анъламакъ ве балаларымызгъа да анълатмакъ керекмиз. Аллах адларынынъ маналарыны анълап, кьолай эзберлемек ичюн базы тевсиелер: Адларнынъ 10 данесини сайлап, олардан башламакъ. Бутюн адлардан балачыкъкъа анъламасы къолай оладжакъ исимлерни сайламакъ даа яхшы олур. Эр бир ад устюнде айры чалышмакъ. Баланынь яшына коре, эр бир ад устюнде чалышаджакъ вакъыты фаркълы ола биле. Эр шей баланынъ яшы ве аднынъ манасынен багълы. Сухбетлешип огренинъиз. Эр бир аднынъ манасыны балаларнен музакере этинъиз. Балалар сизнен берабер фикир этип, суаллерге джевап тапсынлар. Музакерелернинъ мисалини кетирейик: «Эль-Басыр» (Эр шейни корьген) • Балаларгъа татлыларны берип, бир кимсе корьмеген ерде ашамагъа риджа этинъиз. Сонъра исе, Аллах бизни корьмеген ер олмагъаныны анълатынъыз. Ондан гизли бир шей япылмаз. «Эр-Раззакъ» (Рызыкъ берген) • Аллах эр бир махлюкъкъа, атта, кичиджик къарынджаларгъа, бактерияларгъа гъыда, аш бере. Аллах рызыкъ берген джанлыларны музакере этинъиз. «Эр-Рахман» (Мерхаметли) • Аллахнынъ инсанларларгъа косьтерген мерхаметлигини музакере этинъиз. Ве сиз насыл вазиетте дигер адамларгъа нисбетен мерхаметликни косьтере биледжегинъизни тюшюнинъиз. «Эль-Алим» (Эр шейни бильген) • Фаркълы зенаатларны музакере этинъиз, оларны огренмек ве менимсемек ичюн йыллар керек. Биз «эр шейни» бильген къач инсанны билемиз? Аллахнынъ бильгилери акъкъында тюшюнинъ. Олар сонъсуздыр. «Эль-Хафиз» (Къорчалагъан) • Эр кунь биз фаркълы хавфлы вазиетлерге огъраймыз – айванлар тарафындан хавф, афатлар, ярамай инсанлар, шейтан ве саире, амма куньде бизнен къач кере ярамай шейлер юзь бере? Бизни къорчалагъан кимдир? Озь эллеринъизнен япылгъан шейлер, фаркълы эгленджелер. Огренген малюматны пекитмек ичюн эгленджелерни къулланынъыз. Мисаль оларакъ, Аллахнынъ адлары иле кягъытта гузель язылар япынъыз. Аллахнынъ адларыны огренген сонъ, викториналар кечиринъиз. Суаллерге джевап берген бала бахшышны къазана бильсин. Эшитюв ве корьгезме васталарнен къулланынъыз. Балаларгъа бильги бермекнинъ гузель ёлу – эвде, машинада кеткенде, бильгилерни оюн шекилинде пекитмектир. Аллахнынъ адларыны ве оларнынъ манасыны сыкъ-сыкъ эшиткен баланынъ бильгилери эп артаджакъ. Бундан да гъайры, Аллахнынъ адынен багълы фаркълы программалар ве мультфильмлер бар. Балагъа дигерлерни окъутмагъа имкян беринъиз. Эгер алгъан бильгилеринъизни пекитмеге истесенъиз, бу малюматны дигерлерге анълатынъыз. Балаларынъыз кичкене къардашларына Аллахнынъ адлары ве оларнынъ манасыны огретсин. Бундан да гъайры, озюнъиз де баланъызнен берабер алгъан бильгилери акъкъында видео яздырынъыз ве оны къартана-къартбабаларгъа, тизелерге, дайыларгъа ёлланъыз. Гульсум Ширинская
Падишах джамиси
Опубликовано:
Тюркиеде тарихы зенгин олгъан Айя Софья музейине гъайрыдан джами статусы къайтарылгъаны буюк музакерелернинъ себеби олды. Амма Къырымда да тарихы Айя Софья джамисине бенъзеген къадимий бир джами бар. Бу – Судакъта ерлешкен Падишах джамисидир. 1222 сенеси къурулгъан джами узун тарихы девамында эм юнан килисеси, эм де католик килисеси оларакъ чалышты. Бугунь исе, Къырымнынъ энъ къадимий джамилеринден бири музей сыфатында зияретчилерни къабул эте. Джамининъ тарихынен якъынджа таныш олайыкъ. Судакъ – Къырымнынъ энъ къадимий шеэрлеринден биридир. Тарихий малюматкъа бинаэн, шеэрнинъ темели миляттан эвель III асырда къоюлгъан. О ерде яшагъан фаркълы халкълар, фаркълы къабилелер шеэрге озь адларыны бере эдилер. Порт Атенайон, Сидагиос, Сугдея, Солдайя, Сурож – буларнынъ эписи Судакънынъ эски адларыдыр. Бу шеэр тарихчы ве тедкъикъатчылар ичюн, дерсинъ, хазине. Къадимий къаленинъ, бизанс килиселерининъ ве джамилернинъ тарихы там оларакъ огренильмеди, ве бизлер ичюн аля даа гизли олгъан бир чокъ меселе бар. Тарихий абиделер арасында – Дженевиз къалеси мейданында ерлешкен Падишах джамисидир. Джами бинасынынъ темели XIII асырда къоюлгъаны тахмин этиле, археологлар исе, бинанынъ 4 кере гъайрыдан къурулгъаныны бильдирелер. Затен, джами бинасы пек давалы ве пытракълы меселедир. Тарихчыларнынъ бир къысымы берген малюматкъа коре, джами 1222 сенеси сельджукълылар тарафындан къурулды. Сонъра оны юнан православ килисесине чевиргенлер. Дженевизлилер кельген сонъ, бина католик килисеси олгъан ве тек 1475 сенеси, шеэрни османлылар алгъанда, о гъайрыдан джами оларакъ къулланмагъа башлады. Башкъа фикирге коре, дженевизлилер джами бинасыны консуллыкъ салоны оларакъ къуллангъанлар. Русие Къырымны запт эткен сонъ, джамини христиан килисесине чевирдилер ве апостол Матфей шерефине адландырдылар. 1817 сенеси бина ипрангъаны себебинден килисе къапатылды. Тек 1883 сенеси тамир ишлери япылгъан сонъ, ибадетхане кене озь къапыларны ачты, амма бу сефер эрмени-католик килисеси оларакъ. Даа къыркъ сене сонъра исе, 1924 сенеси ибадетхане тамамен къапатылды. 1926 сенеси Падишах джами бинасында Дженевиз къалесининъ музеи ачылды ве бу куньге къадар джами бинасы музей оларакъ къулланыла. Сонъки 100 йыл ичинде джами ве онынъ дживарында дёрт кере – 1926, 1969, 1975 ве 1986 сенелери археологик тедкъикъат ишлери алып барылды. Секиз асырлыкъ тарихке малик олгъан джами бир чокъ денъишмелерге огъратылгъан эди, мимарий инджеликлеринден башлап, фаркълы дин джемаатларыны корьген. О ерде яшалгъан адиселер ве яшалгъан такъдирлернинъ эсабы ёкъ. Орта асырларда яшагъан тарихчы Ибн Биби озюнинъ «Сельджукънаме» адлы эсеринде Падишах джами акъкъында бойле яза: «Мувафакъат иле Судакъ шеэрини алгъан сельджукълы сердар, енъишнинъ шерефине шеэрде джами къурмакъ эмир этти. Анадолу сельджукълыларнынъ мимарий услюби Падишах джамисининъ къурулышында да ап-ачыкъ корюне». Къазма ишлери шуны косьтерди ки, джами бинасынынъ ве минаресининъ негизлери орюлип, бирлештирилип къоюлгъан. Бойле меракълы хусусиетке саип олгъан мезкюр джами, бойледже, бизим эм диний, эм де медений энъ эски абиделерден бири ола. Бизге къалгъан иш исе, – оны гъайрыдан джами сыфатына ве асыл вазифесине къайтармакътыр. Алие Сеферша
Öşek hastalığı
Опубликовано:
İslâm dini içtimaiy munasebetler, ahlâqiy areketler, insanlıq aqlarınıñ qorçalanuvı, işanç, raatlıq ve muabbetlik müitini yoq etecek qavğa, tartışma ve küskünliklerge sebep olacaq areketlerden uzaq turmasına büyük emiyet bere. Bu sebepten içtimaiy munasebetlerge zarar ketirgen, temel aqlarnı bozğan ve ahlâqiy zayıflıqqa sebepçi olğan öşek, beftan, yalan, munafıq, fesat, casuslıq, hased kibi söz, fiil ve areketlerni yasaq etti. Bu maqalede eñ büyük hastalıqlardan ekisini baqıp çıqacamız: 1. Öşek "Öşek" bir insannı özü olmağanda yamanlamaq ve onıñ begenmeycek sözler aytmaqtır. İnsannıñ bedeni, soyu, ahlâqı, işi, urbası, evi, kibi şeyler öşekniñ sebebi ola bile. Közleriniñ qıyışlığı, saçlarınıñ tökülmesi, uzun ya da qısqa böylü, qara ya da sarı teñli olması, kibi sıfatlar aqqında aşağılap laf etilse, öşek olur. Peyğamberimiz (s.a.s.) sahabelerinden: "Öşek nedir bilesiñizmi?", - dep soradı, sahabeler: "Allah ve Resuli daa yahşı bile", - dep cevabını berdiler. Peyğamberimiz (s.a.s.): "Qardaşıñnı o, begenmegen bir sıfat ile añmañdır", - dep tarif etti. Oña: "Ya qardaşımda aytqan sıfat olsa, ne aytarsız?", - dep sorulğan soñ, "Eger aytılğan sıfat qardaşıñda olsa, işte, o vaqıt öşek olur. Eger olmasa, oña beftan ve iftira etken olursıñ", - dep buyurdı (Müslim). Körgenimiz kibi, laf etilgen sıfat o insanda olmasa, buña ğıybet degil de, "beftan", dep aytıla. Beftan öşekten daa yaramay bir arekettir. Çünki öşekte laf etilgen şeyler adamda bar, beftanda ise yoq. Peyğamberimizniñ (s.a.s.) hanımı Hazreti Ayşe anamız añlata: "Bir kün Hazreti Peyğamberge: "Ey, Allahnıñ Rasulü! (Qısqa böylü olğanına işaret etip) böyle- böyle olğan Safiye saña yeter", - dedim. Bunıñ üstüne maña "Ey, Ayşe! Öyle bir söz ayttıñ ki, eger o söz deñizniñ suvunen qarışsa, er alda onı bozar, dadını ve qoqusını bozar edi", - dep buyurdı. "Bir kün Hazreti Peyğamberge bir insannı areketlerini taqlit etip añlattım. Bunıñ üstüne Allahnıñ Resuli "Qarşılığıñda maña dünyanı berseler bile, bir insannı begenmeycegi bir şeynen taqlit ve sıfatlandırmağa kesen-kes sevmem", - dep buyurdı (Ebu Davud). Peyğamberimiz (s.a.s.) bu sözlerinen bizge öşekniñ yaman bir areket olğanını bildire. Yüce Allah Quranda bu ayetnen ğıybetni kesen-kes olaraq yasaq etti: "Ey, iman etkenler! Zannıñ çoqusından saqınıñız. Çünki zannıñ bir qısmı günahtır. Biri-biriñizniñ qusurlarıñıznı araştırmañız. Biri-biriñizniñ ğıybetini yapmañız. Angi biriñiz ölü qardaşıñıznıñ etini aşamağa ister? İşte, bundan igrendiñiz! Allahqa qarşı kelmekten saqınıñız. Şübesiz, Allah tövbeni qabul eticidir, pek merhametlidir" ("Hucurat" suresi, 49/12 ayet). Bu ayet-i kerimede Yüce Allah, insanlıq aqlarını bozğan üç davranuvdan saqınılmasını emir ete. Bular: "yaman zan etmek", "insanlarnıñ gizli allarını araştırmaq" ve "öşek yapmaq"tır. Bu üçü aqlarnı bozğan, cemiyetniñ raatlıq ve sağlamlığını yoq etken areketlerdir. Er üçü de insan ve toplum ayatında tedavisi pek qıyın olğan yaralarnı açqan hastalıqlardır. Hususan, öşek, pek çirkin bir arekettir. Bu çirkinlikni Allah ölgen bir insannıñ etini aşamaqnen qıyaslay. Ölü bir insannıñ etini aşamaq ne qadar çirkin olsa, öşek de o qadar çirkin bir arekettir. Bu beñzetüv müminlerni işbu areketten uzaqlaştırmaq ve öşek günahınıñ büyüklügini köstermek içündir. Sahabeden Sufyan b. Abdullah (r.a.) añlata: "Ey, Allahnıñ Resuli! Maña sım-sıqı sarılacağım bir amel söyle", - dedim. Peyğamber Efendimiz: "Rabbim Allah de, soñra dos-doğru ol!", - dep buyurdı. Oña "Ey, Allahnıñ Resuli! Aqqımda qorqacağım şeylerniñ eñ telükelisi nedir?", - dedim. Tilini (elinen) tuttı ve soñra "İşte, budır", - dep buyurdı (Tirmizi). Öşek, söz, yazı ve fiil ile yani el, qol, köz, qaş işaretlerinen de yapıla bile. Öşekçi içindeki yaman tüşüncesini işaretlernen köstergen ola. Öşek yapqan insanğa qarşı ne yapmaq kerek? Bir insannıñ onıñ aqqında öşek yapqanlarını eşitse, men de olar aqqında laf etecem, dep aytmaq aqqı yoq. Çünki eger böyle yapsa, özü de öşek yapqan insanlarnıñ alına tüşer, büyük günah işler. Bir insannıñ yanında öşek yapılsa, iç bir şey aytmayıp, öşekni diñlemek, dinimizge köre, yañlıştır. Mümin qardaşımıznıñ arqasından laf etilmesine, öşek yapılmasına ruhset bermemek kerek. Bunıñ eki yolu bar. 1) Bunı söznen toqtatmağa tırışır. Ğıybet etmekniñ haram ve büyük günah olğanını aytar. Bu - müminniñ, eyilikni emir etip, yamanlıqtan uzaqlaştırmaq vazifesidir. Qurannıñ pek çoq ayetinde bu mevzu müminlerge vazife olaraq yüklendi. Allahu Tealâ: "Mümin erkek ve mümin qadınlar biri-birileriniñ dostudır, eyilikni emir eter, yamanlıqtan uzaqlaştırırlar..." ("Tövbe" suresi, 9/71 ayet). Peyğamberimiz (a.s.) ise: "Sizden kim bir yamanlıq körse, onı elinen deñiştirsin, elinen deñiştirmege küçü yetmese, tilinen deñiştirsin, til ile deñiştirmege küçü yetmese, qalbinen (fikirnen oña qarşı çıqsın). Bu imannıñ eñ zayıf olğanıdır", dep buyura (Müslim). Körgenimiz kibi, mümin bu emirlerge boysunıp, bir haram işlenmesine izin bermemek kerek, mania olmalı. 2) Sözlerinen öşek yapılmasını toqtatıp olamasa, iç olmadım, öşekke ortaq olmamalı, öşek sözlerini diñlememeli, öşek yapılğan yerni terk etmelidir. Öşek etmekniñ cezası nedir? Öşek aqqında ayet ve hadislerde dünyada körülecek bir ceza bildirilmegen. Ancaq tövbe etilmese, ya da afu sorulmasa, ahirette cezasını çeker. Onıñ içün mümin öşek etmemeli. Yapqan olsa, günahına tövbe etmeli, öşek yapqan insandan afu ve elâllıq soramaq kerek. Aks alda ahirette "Müflis" (bankrotqa oğrağan) vaziyetine tüşecek, sevaplarından öşek etken kimsege bermek mecbur olacaq (Tirmizi). Tabiin alimlerden Hasan Basri onıñ aqqında öşek yapqan birisine bir tabaq hurma yollağan ve: "Eşitkenime köre, amelleriñden bir miqdar maña ediye etkensiñ, men de hurma yollap, qarşılıq berdim, ediyemni qabul et", - degen edi. Buña köre, aqılnı qullanğan, ayet ve hadislerni tüşüngen, ahiretke iman etken musulman özüni ğıybet belâsından qorçalamalı. Allah cümlemizni em dünyada, em de ahirette zarar bergen bu hastalıqtan qorçalasın!