Хидает
Ислямда къадыннынъ ери
Опубликовано:
Ислям дини къадынны энъ юксек дереджеге чыкъарды. Ислям дини къадынгъа берген эмиети ич бир динде корюльмеген. Аллаху Тааля инсанны эркек ве къадын оларакъ яратты ве онъа джынсыны сайлав акъкъыны бермеди. Раббимиз бу меселеде ирадесини бойле бильдире: «Коклернинъ ве ернинъ акимиети Аллахнынъдыр. О, тилегенини ярата. Тилегенине къыз бала, тилегенине де огълан бала бере. Я да о балаларны огълан ве къыз оларакъ, чифт бере; тилеген кимселерни де къыcыр япа. Шубесиз, О, эр шейни билиджи, эр шейге кучю етиджидир» («Шура» суреси, 42/49-50). Инсанлар арасында эркек оларакъ яратылмакънынъ бир устюнлик олгъаны къабул этилип кельген. Амма Аллах къатында вазиет бойле дегиль. Яратылышта тенъ олгъан къадын ве эркек арасындаки устюнлик яратылыш оларакъ дегиль, Аллахтан сакъынув (такъва) саасындадыр. Юдже Раббимиз бойле буюра: «Эй, инсанлар! Шубе ёкъ ки, Биз сизни бир эркек ве бир къадындан яраттыкъ ве бири-биринъизни таныманъыз ичюн, сизни миллет ве къабилелерге айырдыкъ. Аллах къатында энъ къыйметли олгъанынъыз, Онъа къаршы кельмектен энъ чокъ сакъынгъанынъыздыр. Шубесиз, Аллах эр шейни билиджи, эр шейден хабердардыр» («Худжурат» суреси, 13). Бильгенимиз киби, Ислямиеттен эвель инсанлыкъ, умумий оларакъ, бир джаиллик ичинде эди. Окъумагъа, язмагъа бильгенлер ёкъ дейиледжек къадар аз эди. Инсан акъларына риает этильмей эди. Кучьлю олгъанлар зайыфларны эзе эди. Акъларынынъ аман-аман эписинден махрум къалгъан къадын, санки бир эшья киби, алынып, сатыла эди. Бир къорантада огълан бала догъулса, эр кес севинип байрам эте эди. Лякин, къорантада бир къыз бала догъулса, бу – къорантасы ичюн пек буюк бир кедер эди. Шу себептен къыз балаларны тири-тири топракъкъа комип ольдюрмек – адет алына кельген ве бу аджыныкълы алны кимсе токътатып оламай эди. Бойлеликнен, Ислям къадынны шойле бир алдан къуртарды. Пейгъамберимиз къыз балаларнынъ ахлякълы бир шекильде етиштирильмеси мевзусында бир хадисинде: «Ким де ким эки къыз баласыны пишкинлик яшына къадар осьтюрип, тербие этсе, Къыямет куню о кимсенен мен бойле ян-яна оладжакъмыз», – буюраракъ, эки ян пармагъына ишарет эткен. Бир чокъ ает ве хадислерде къадынларгъа нисбетен гузель давранмамыз истениле. Бу меселенен багълы бир аетте: «Оларнен (къадынларнен) эйи кечининъ», – буюрылгъан («Ниса» суреси, 4/19 ает). Пейгъамберимиз де озь хадислеринде бойле буюра: «Муминлернинъ (иман джеэтинден) энъ мукеммели ахлякъы энъ эйи олгъаныдыр. Энъ хайырлынъыз къадынларгъа нисбетен хайырлы олгъанынъыздыр» (Тирмизий). Башкъа бир хадисте: «Бир кимсе къадынына ачув ташымасын. Онынъ бир табиатыны бегенмесе, башкъа бир табиатыны бегенир», – буюргъан (Муслим). Ает ве хадислер бизге къадынларнен насыл кечинмек керек олгъаныны косьтере. Котек я да акъарет этмекнен къадынны озь истеген шекильге сокъмакъ мумкюн олмагъаныны бильдире. Бундан да башкъа, ачув ве шиддет ерине йымшакълыкъ ве муляйимлик ёлуны тутмакъ тевсие этиле. Къадынгъа анджакъ бу ёлнен якъынлашмакънынъ ве онъа тесир этмекнинъ мумкюн оладжагъы анълатыла. Керчектен де, инсанларнен яхшы кечинмекнинъ ёлу арекетлеримизде мерхаметли олувымызгъа багълыдыр. Ислям динининъ къадынларгъа не къадар къыймет бергенини косьтерген хусуслардан бири де, оларнынъ аналыкъ сыфатыдыр. Ислям дининде урьмет косьтерильмеси керек варлыкъларнынъ башында аналар анъыла. Шу себептен, Аллахкъа итааттан сонъ, ана акъкъы даима экинджи ерде тутула. Юдже Раббимиз бойле буюра: «Биз инсангъа, ана-бабасына эйи давранмасыны тевсие эттик. Чюнки анасы пек чокъ сыкъынтыларгъа даянып, оны ташыды. Сюттен айырылувы да эки йыл ичинде. (Иште, бунынъ ичюн) эвель Манъа, сонъра да ана-бабанъа шукюр эт деп, тевсие эттик. Къайтыш анджакъ Манъадыр» («Лукъман» суреси, 14 ает). Севгили Пейгъамберимиз Мухаммеднинъ (с.а.с.) Веда хутбесинде айткъан бу гузель сёзлернен сёзюмни битирмек истейим: «Эй, инсанлар! Къадынларнынъ акъларына дикъкъат этменъизни, бу хусуста Аллахтан къоркъманъызны тевсие этем. Сиз къадынларны Аллахнынъ эманети оларакъ алдынъыз; оларнынъ намусларыны ве иффетлерини Аллах адына сёз берип, озюнъизге элял эттинъиз. Сизинъ къадынлар устюнде акъкъынъыз, оларнынъ да сизинъ устюнъизде акълары бар». Мерьем Сулейманова
Ислям – къолайлыкъ динидир
Опубликовано:
Девамы. Башлангъычы эвельки санда. Юдже Аллах бизим ичюн сайлап бегенген дининде зорлукъ, эксиклик ве къусур олур мы? «Аллах ич кимсеге кучю етмейджек шейни юклемез». Иляхий эмирлернинъ ве ясакъларнынъ эписи инсаннынъ кучюне, такъатына коре эмир этильген, кучюмизнинъ устюнде дегиль. Чюнки Аллах бизден япалмайджагъымыз шейлерни истемез. Бизим ичюн къолай олгъан шейни истер, бизлерге къыйынлыкъ тилемез («Бакъара» суреси, 2/185 ает). Пейгъамберимиз, ким олса-олсун, апайы да олса, кучю етмейджек къадар ибадет этювни ясакъ этти. Хазрет-и Айше анамыз ривает эткенине коре, Пейгъамберимиз бойле айтты: «Биринъиз намаз къылгъанда, юкъусы пек кельсе, юкъусы кечкенине къадар ятсын юкъласын. Чюнки бири юкъусырап, намаз къылса, ойле олмакъ мумкюн ки, багъышлав сорамакъ ерине, бильмейип, озюни сёгер» (Бухарий). Сахабелерден Эбу Абдуллах ривает эткенине коре, о, бойле айткъан эди: «Намазларны, Пейгъамберимизнен берабер къыла эдим. Онынъ намазы да, хутбеси де орта къарарлы эди» (Муслим). Мевзунынъ даа яхшы анълашылмасы ичюн, Пейгъамберимиз вакъытында Мединеде эки мубарек сахабе арасында кечкен бир адисени анълатайыкъ. Пейгъамбер Эфендимиз Мединеге хиджрет эткен сонъ, энсар ве мухаджирлер арасында къардашлыкъ илян этти ве мухаджирлерден Сельман Фарисийнен энсардан Эбу Дерданы бир-бирине агъа-къардаш этти. Эбу Дерда мусульман олгъан сонъ, ибадеттен четлештире деп, тиджаретнен огърашмакъны биле быракъып, озюни ибадетке берген эди. Бир кунь Сельман къардашы Эбу Дерданы зиярет этти ве онынъ апайыны устю-башы дагъыныкъ, йыртыкъ-пыртыкъ урбаларнен корип шашты ве: «Бу недир?» – деп, вазиетни сорады. Апайы, къоджасы онъа бакъмагъаныны ве оны ихмал эткенини анълатмакъ ичюн: «Къардашынъ Эбу Дерданынъ дюньягъа (ве омюр аркъадашына) ихтияджы къалмады ки?» – джевабыны берди. Бу арада Эбу Дерда келип, Сельмангъа аш икрам этти. Сельман Эбу Дерданынъ де онен берабер аш ашамасыны истегенде, Эбу Дерда: «Мен оразалым», – деди. Анджакъ, Сельман: «Сен ашамасанъ, мен де ашамайджам!», – деген сонъ, Эбу Дерда нафиле туткъан оразасыны бозып, онен берабер аш ашамагъа башлады. Сельман о гедже Эбу Дерданынъ мусафири олды. Эбу Дерда гедженинъ ярысында намаз къылмакъ ичюн турды. Бу вазиетни фаркъ эткен Сельман, Эбу Дерданынъ ятып юкъламасыны истеди. Бир вакъыттан сонъ, Эбу Дерда кене намаз къылмакъ ичюн тургъанда, Сельман кене онынъ ятып юкъламасыны истеди. Гедженинъ сонъуна якъын Сельман Эбу Дерданы: «Айды, шимди тур», – деп, уяндырды, ве экиси берабер намаз къылдылар. Намаздан сонъ, Сельман Эбу Дерданы къаршысына алып, онъа къардашлыкъ акъкъы олгъан мына бу самимий насиатны берди: «Раббинънинъ сенинъ устюнде акъкъы бар. Нефисинънинъ сенинъ устюнде акъкъы бар. Къорантанънынъ сенинъ устюнде акъкъы бар. Бойле алда эр акъ саибине акъкъыны бер». Бу вакъиадан сонъ Эбу Дерда Пейгъамберимизге келип, Сельман иле арасында олып кечкен бу адисени анълатты. Вазиетни динълеген Пейгъамберимиз «Сельман догъру айткъан», – деп буюргъан, Сельманнынъ къардашына япкъан бу насиат ве тевсиелерни пек бегенген эди (Бухарий). Сёзде, арекетлерде ве ибадетлерде ашыры кетип, дюнья ишлерини ихмал этмек динимизде ёкътыр. Пейгъамберимиз: «Сёз ве арекетлерде ашыры кеткенлер эляк олды», – буюргъан, ве бу сёзни учь кере текрар эткен эди (Муслим). Башкъа бир хадисте де «Ашыры кетменъиз, орта ёлны тутунъыз да, макъсаткъа ириширсинъиз», – деген (Бухарий). Бу мевзуда Аллах Къуранда бойле буюра: «Аллах къойгъан сынъырларны кечменъиз. Чюнки Аллах сынъырларны кечкенлерни севмей» («Маиде» суреси, 5/87 ает). Бу аетнинъ энишине себеп олгъан вакъиалардан бир данеси будыр: «Бир кереси учь яш сахабе Пейгъамберимизнинъ апайларына келип, Пейгъамберимизнинъ ибадети акъкъында бильги алмакъ истедилер. Оларгъа анълатылгъан сонъ, олар япкъан ибадетлерини аз корип: «Биз ким, Аллах Эльчиси ким! Аллах онынъ кельген ве кечкен гунахларыны багъышлады», – дедилер. Сонъра озь араларында анълашып, бири гедже боюнджа девамлы намаз къылмагъа, экинджиси – куньдюзлери даима ораза тутмагъа, учюнджиси де къадынлардан узакъ турып, эвленмемеге къарар бердилер. Шу арада янларына келип, сёйлегенлерини эшиткен Пейгъамберимиз о учь яшкъа: «Бойле-бойле деген сизлерсизми?» – деген сонъ, оларгъа бойле буюргъан: «Буны яхшы билинъиз ки, валлахи, аранъызда Аллахтан энъ чокъ къоркъкъан Меним. Бунен берабер мен базы вакъытларда ораза тутам, базы вакъытта тутмайым. Эм намаз къылам, эм де юкълайым. Къадынларнен де эвленем. Ким меним суннетимден юзь чевирсе, менден дегильдир» (Бухарий). Абдуллах бин Амр Пейгъамберимиз иле арасында кечкен бир къонушманы бойле анълаткъан: «Бир кунь Пейгъамберимиз манъа: «Эй, Абдуллах! Эшиткениме коре, куньдюзлери ораза тутасынъ, геджелери де ибадетнен мешгъуль оласынъ, керчектен де, ойле япасынъмы?» – деп сорады. Мен: «Эльбет, эй, Аллахнынъ Ресули!», – деп джевап бердим. Пейгъамберимиз: «Бойле япма! Ораза тут, тутмагъан вакъытларынъ да олсун; гедже намаз да къыл, юкъла да! Чюнки беденнинъ акъкъы бар, ханымынънынъ сенде акъкъы бар, мусафирнинъ сенде акъкъы бар. Эр ай учь кунь ораза тутмакъ етерлидир. Чюнки эр эйилик ичюн он къат савап бар. Бу да йылнынъ эписини оразалы кечирмек манасына келе», – деп буюрды. Анджакъ мен айткъанымдан къайтмайып: «Эй, Аллахнынъ Ресули! Меним кучюм ве къуветим еринде, мен даа чокъуны япа билем», – дедим. Бундан сонъ Пейгъамберимиз: «Айса, Аллахнынъ пейгъамбери, Давуднынъ оразасыны тут. Бундан даа чокъуны япма!», – деди. Мен: «Давуднынъ оразасы насыл эди?», – деп сорадым. Пейгъамберимиз: «Бир кунь ораза тут, бир кунь тутма. Бойлеликнен, йылнынъ ярысыны оразалы кечирерсинъ», – деп джевап берди (Бухарий). Бу ерде муим бир меселе даа бар. Динимизде «къолайлаштырмакъ» не демектир? Къолайлаштырынъ дегенде, сизге къыйын олгъан ибадетлерни япманъыз, оларны истегенинъиз киби денъиштиринъиз демек дегильдир. Меселя, динни къолайлаштырайым деп, «сархош олмайджакъ къадар ичмек мумкюн» демек гунахтыр. Чюнки ичкининъ, сархош этмесе де, дамласы биле харам. Меселя, бир инсан, фукъарени тоюрмакънен, ифтар бермекнен, ярдымлар япмакънен намаз къылгъан сайылмаз. Аллах Тааля замангъа, ерге ве инсанларнынъ вазиетине коре, базы рухсатлар берди. Динимиз не ерде насыл къолайлыкъ олгъаныны косьтерди. Бунъа бир къач мисаль берейик: Сув олмаса я да оны къулланмакъ зарарлы олса (хасталыкъ я да сувукъ себебинден), тееммум этиле. Мусульман хаста ве кучьсюз олып, отурып оламаса, намазны ятып, има иле къыла. Рамазан айында, мусульманларгъа ораза тутмакъ фарздыр. Амма, эгер бир инсан хаста олса, я да 90 километрден узакъ ёлджулыкъкъа чыкъса, о инсаннынъ устюнден ораза тутмакъ фарзы вакъытынджа кете. Даа сонъра, мумкюн олгъан вакъытта, тутамагъан оразаларыны къаза этер. Бир инсан 90 км ве ондан узакъ ерге ёлджулыкъкъа чыкъса, дёрт рекятлы фарз намазларыны эки рекят оларакъ къыла, в.с. Аллаху Таалянынъ къулларына берген эмирлери ве ихсанлары эр кеске бир дереджеде дегиль. Меселя, Раббимиз базы муминлерге зенгинлик бере, ве онъа хаджылыкъ япмасыны эмир эте. Базыларына да фукъарелик бере, онъа хаджылыкъ япмасыны эмир этмей. Зенгинге зекятны эмир этти, амма фукъареге эмир этмеди. Кучю, къувети, сагълыгъы еринде олгъан адамгъа ораза тутмасыны эмир этти, амма сагълыгъы еринде олмагъан адамгъа оразасыны даа сонърагъа (сагълыгъы оладжакъ вакъыткъа къадар) кечирмесине рухсет берди. Мевлямыз эр шахыскъа шу шахыснынъ кучю еткени къадар эмир бере. Бир хадисте Пейгъамберимиз бойле буюргъан: «Аллаху Тааля ич кимсеге кучюнден чокъ шей эмир этмей» (Несаий). Инсан кучюне коре ибадет этмели, ери кельгенде де, рухсатларнен файдаланып, зорлукъ чыкъартмамакъ, ич кимсени динден сувутмамакъ керек. Иса Велиев
Эсма бинт Умейс (радыяллаху анха)
Опубликовано:
Пейгъамберимизнинъ балдызы… Эки кере Ватанындан айырылгъан бульбуль… Аиледе докъуз къыз къардаш эдилер. Татасы Меймуне (р.а.) Пейгъамберимизнинъ ханымы олды. Дигер къыз къардашлары Хазрет-и Хамза ве Хазрет-и Аббаснен эвли эдилер. Эсма (р.а.) Хабешистангъа ве сонъра да Мединеге хиджрет эткени ичюн, Пейгъамберимиз макътагъан бир ханымдыр. Акъайы, Пейгъамберимизнинъ досту ве эки догъмуш къардашы Джафердир. Экиси де биринджи мусульманлардан олып, бутюн къыйынлыкъларны чеккенлер. Динни раат яшамакъ ичюн, Хабешистангъа кочьмеге меджбур олдылар. Хабешистаннынъ къыралы адалетли ве диндар бир христиан эди. Мусульманларны пек севди ве къардашлары киби саип чыкъты. Бир къач йылдан сонъра Пейгъамберимиз ве мусульманлар Мединеге кочьтилер. Буны эшиткен Джафернен апайы Эсма (р.а.) эвини, ишини ташлап, гемилернен Мединеге ёл туттылар. Бир кунь Эсма (р.а.) Пейгъамберимизнинъ апайы Хазрет-и Хафсагъа мусафирликке барды. Эвинде бабасы Умер (р.а.) да бар эди. Къызындан мусафирнинъ ким олгъаныны сорады. Хазрет-и Хафса: – Бу Хабешистандан кочькен Эсма бинт Умейстыр, – деген. Умер (р.а.): – Машаллах! Лякин Мединеге хиджретте биз сизни кечтик. Демек, Пейгъамберимизге биз сизден даа да якъынмыз, – деген. – Ёкъ, валлахи, сиз Пейгъамберимизнен берабер эдинъиз. Биз исе, ондан узакъ бир ерде, гъурбетте асретлик чеке эдик. Ве буны динимизни къорчаламакъ ичюн яптыкъ. Бу меселени Пейгъамберимизден сорайджам! Джевабыны алмагъандже, бир шей де ашамайджам! – деп джевап берген Эсма (р.а.). Пейгъамберимизге барып, бу меселени анълатты. Пейгъамберимиз (с.а.с.): – Манъа сизден даа якъын олгъаны ёкъ! Умер ве дигерлери тек бир кере хиджрет этип кочьтилер. Эй, геминен кельген ёлджулар! Сизинъ эки хиджретинъиз бар! – деген. Бундан сонъра бутюн Хабешистандан кочип кельген сахабелер, Эсмагъа (р.а.) келип, бу хадисни сорай эдилер. Эсма (р.а.) да бунъа севинип, гъурурлана эди. Муте дженкинде акъайы Джафер (р.а.) ордунынъ башында эди ве шеит тюшти. Эсма (р.а.) учь баланен тул къалды. Пейгъамберимиз (с.а.с.) оны досту Эбу Бекирнен эвлендирди. Бу бахтлы аиледе даа бир бала олды. Амма, севинч куньлери кедер куньлерине денъишти, ве акъайы Эбу Бекир вефат этти. Бу фазилетли ханым, пек къыйын алгъа тюшти. Буны корьген Али (р.а.) онъа эвленмеге теклиф этти. Эсма (р.а.) Пейгъамберимизден чокъ хадис ривает этти. Умер (р.а.), Аблуллах бин Аббас, Къасым бин Мухаммед, Ибн Мусеййиб киби алим инсанлар ондан хадис алмакъ ичюн келе эдилер. Эсманынъ (р.а.) ады Ислям тарихына федакяр, кучьлю табиатлы, акъыллы ве къавий иманлы бир ханым оларакъ язылды. Аллах ондан разы олсун! Эмине Асанова
Къарабаскъандан насыл къорчаланылыр?
Опубликовано:
Гедже, юкъуда инсанны базан санки бир шей баса, не сес чыкъарып оласынъ, не де турып оласынъ… Бойле вакъытта не япмалы? Суалимизге джевапны Пейгъамберимиз (с.а.с.) берген. Къарабаскъан инсангъа юкълагъаны заман келе ве оны баса. Козьлерге къара бир шей олып корюнгени ичюн, онъа къарабаскъан дегенлер. Рухиятчылар ве тиб алимлери бунынъ инсаннынъ рухий алындан я да беден хусусиетлеринден ола бильмесини бильдирелер. Дигер тарафтан, къарабаскъаннынъ базы джинлернинъ базы инсанларгъа бу шекильде корюнип, къоркъутмасы оларакъ да олмасы мумкюндир. Айны ерде бир тек инсанда ола, янындакилер оны дуймай. Къарабаскъанда аягъынызны, къолунъызны къыбырдатып оламайсыз, амма окъугъанынъыз аетлер сизге ярдымджы ола. Бунъа ошагъан меселелер ичюн япаджагъымыз тевсиелер булардыр: 1. Абдест алып, эки рекят намаз къылып, абдестли ятмакъ. 2. 33 кере «Субханаллах», 33 кере «Эльхамду лиллях» ве 33 кере «Аллаху экбер» деп юкъламакъ. 3. Еди кере «Аету’ль-курсий»-ни окъуп, сагъ тарафкъа, солгъа, аркагъа, огге, асткъа ве устьке уфлеп, единджисини уфлемейип, юкъламакъ. 4. «Фатиха», «Нас», «Фелякъ», «Ихляс» сурелерини окъумакъ. Къоркъулардан къорчаланмакъ ичюн дуа этмек ве ает иле хадислерни язып я да яздырып, янында ташымакъ – динимиздже джаиздир, мумкюндир. Бизим миллетимизде де эски вакъытлардан берли «джевшен» деп айтылгъан, ве, умумиетле, учькоше шекилинде къумачнен сарылгъан бала ичюн язылгъан дуалар бар. Абдуллах бин Амр (р.а.) Пейгъамберден (с.а.с.) бойле ривает эткен: «Сизден биринъиз юкъуда къоркъса, бойле десин: «Аллахнынъ гъазаб ве азабындан, ве къулларынынъ шерринден, шейтанларнынъ весвесесинден ве яныма кельмелеринден нукъсанлыгъы олмагъан Аллахнынъ сёзлерине сыгъынам». О заман, ич бир шей онъа зарар бермез». Абдуллах бин Амр бу сёзлерни осьмюр балаларына огреткен, кичкене балалары ичюн язып, оларнынъ боюнларына аскъан эди (Тирмизий, «Даават», 94). Юкъарыда язылгъанлардан анълашылгъаны киби, джевшен ташымакъ джаиздир. Лякин дуаларны бильген бир инсаннынъ буларны окъумасы даа догъру олур. Айрыджа, дуа окъумакънынъ белли шекили ёкътыр. «Аету’ль-курсий» окъугъанымызда сагъымызгъа ве солумызгъа уфлемек суннеттир. Амма бунынъ да белли бир шекили ве сырасы ёкътыр. «Аету’ль-курсий», «Фелякъ», «Нас», «Фатиха» киби сурелерни я да аетлерни окъугъан заманда Пейгъамберимизнинъ (с.а.в.) сагъына, солуна, огюне, аркъасына, эллерине ве хаста олгъан бир де бир кимсеге уфлегени хадис китапларымызда язылыдыр. Бунынъ себеби – инсаннынъ маддий беден хасталыкълардан къорчаланмакъ ичюн маддий тедбирлер алгъаны киби, маневий ве зарарлы шейлерден къорчаланмакъ ичюн де, бойле тедбирлернинъ алынмасыдыр. Бизни яраткъан Аллах Пейгъамберимиз (с.а.с.) вастасынен насыл къорчаланаджагъымызны да косьтерди. Бу мевзуны ашагъыдаки хадис ачыкълай: Хазрет-и Айше (р. анха) бойле анълаткъан: «Аллахнынъ Эльчиси (алейхис-саляту вес-селям) ятагъына киргени вакъыт, эллерине уфлеп, «муавизетейнни» («эки сыгъынув» суреси олгъан «Фелякъ» ве «Нас» сурелерини) ве «Къуль хуваллаху эхад»-ны окъуй, эллерини юзюне ве вуджудына сюре, ве буны учь кере текрар эте эди. Хасталангъаны вакъыт, айны шейни онъа япмамны буюра эди» (Бухарий, «Федаилю’ль-Къуран», 14; «Тыбб», 39; «Даават», 12; Муслим, «Селям», 50 (2192); «Муватта», «Айн», 15 (2942); Тирмизий, «Даават», 21 (3399); Эбу Давуд, «Тыбб», 19 (3902)). АЧЫКЪЛАМА: 1. Хазрет-и Пейгъамбернинъ (с.а.с.) Къуран-ы Керимни хасталыгъы вакъытында шифа ичюн окъугъаны риваетлерде бар. Асылында, Къураннынъ муминлер ичюн маддий ве маневий шифа олгъаныны ает-и керимеде бельгилене: «Къурандан иман эткенлерге рахмет ве шифа олгъан шейлер эндиремиз» («Исра» суреси, 17/82 ает); «Эй, инсанлар, Раббинъизден сизге насихат ве къальплерде олгъангъа шифа, муминлерге догъру ёлны косьтерген рехбер ве рахмет кельди» («Юнус» суреси, 10/57 ает). 2. Ресулюллах (с.а.с.) эллерини башта башына, юзюне сюрте, ондан сонъ, эллери етише бильгени ерлерге къадар бутюн вуджудыны сюрте эди. 3. Къарабаскъандан ве башкъалардан къорчаланмакъ ичюн «Аету’ль-курсий» чокъ окъулмалы. Хадис-и шерифте Ресул-и Экрем (с.а.с.): «Джибриль манъа келип: «Джинлерден бири санъа тузакъ къурмагъа истей, ятагъына баргъанынъда, «Аету’ль-курсий»-ни окъу. Яни, ятмадан эвель «Аету’ль-курсий»-ни окъу», – деп, буюргъан (Али Муттаки, 41254). 4. Юкъламакъ ичюн яткъанынъыз вакъыт, ашагъыдаки дуаны да окъуй билесинъиз. Небий-и Экрем Эфендимиз (с.а.с.) бойле буюргъан: «Юкъу ичюн ятакъкъа яткъанынъызда, эвеля «Фатиха», сонъ «Ихляс-ы шериф» окъусанъ, олюмден башкъа эр шейден аман олурсынъ», – деп буюргъан (Суютий, «Эль-Джамиу’с-сагъыр», 892). Аллаху Тааля джумлемизни джин ве шейтан шерринден, яман аллардан ве хасталыкълардан къорчаласын. Онъа ибадет этейик, Онъа дуа этейик. Оны анъсакъ, Онъа сыгъынсакъ, ич кимсе бизлерге зарар берип оламаз! Раим Гъафаров
Аллахнынь адларыны огренемиз!
Опубликовано:
«Эль-Эсма’уль-хусна» ибареси эки сёзден ибарет олып, «Аллахнынъ гузель адлары» демектир. Шу адларны Къуран-ы Керимден ве Суннеттен огренемиз. Олар Аллахны даа яхшы танымакъ, Оньа ялвармакъ, ве Оньа къуллукъ этмеге ярдым этелер. Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле буюргъан: «Аллахнынъ адлары докъсан докъуздыр. Ким оларны огренсе, дженнетке кирер» (Бухарий). Эльбетте, бу гузель адларны тек эзберден бильмек дегиль де, оларнынъ маналарыны анъламакъ керек. Балларымызгъа исе, анълатмакъ керекмиз. Аллах адларынынъ маналарыны анълап, къолай эзберлемек ичюн базы тавсиелер: Адларнынъ 10 данесини сайлап, олардан башламакъ. Бутюн адлардан балачыкъкъа анъламасы кьолай оладжакъ адларны сайламакъ даа яхшы олур. Эр бир ад устюнде айры чалышмакъ. Баланынь яшы ве адынынъ манасы иле теренлигине коре, эр бир ад устюнде чалышаджакъ вакъыт фаркълы ола биле. Мисаль оларакъ, базы адлар бир кунь ичинде огренилир, базылары устюнде исе, бир афта ичинде чалышмакъ керек олур. Муим олгъаны – тез вакъытта эзберлемек дегиль де, адынынъ манасыны анъламакътыр! Суаль-джевап (сухбет) усулыны къулланмакъ. Бойле бир усул балаларнен даа джанлы ве меракълы чалышмагъа ярдым эте. Суаль бергенде, бирден джевап бермеге ашыкъманъыз, балачыкъларгъа тюшюнип, акъылларыны чалыштырмагъа фырсат беринъиз. Мисаллер: Эль-Эхад (Бир олгъан) Бир аиле мисалини кетирмеге мумкюн. Айванлар ве къушларнынъ да аилелерини хъатырлатмакъ мумкюн. «Ихляс» суресининъ терджимесини окъумакъ мумкюн. Эс-Семи (Эр шейни эшиткен) Инсангъа эшитмек ичюн Аллах яраткъан «къулакълар» акъкъында тариф этмек. «Бозулгъан телефон» оюныны ойнамакъ. Аллахнынъ бизим бутюн тюшюнджелеримизни эшите бильгенини анълатмакъ. Эль-Басыр (Эр шейни корьген) Балаларгъа татлы шейлерни дагъытып, кимсе корьмейджек бир ерде ашамагъа вазифе бермек. Ондан сонъ, ойле бир ер тапылмайджагъыны (яни Аллах эр бир шейни корьгенини) анълатмакъ. «Сакълангъач» оюны ойнамакъ. Эль-Халик (Яраткъан, ёкътан бар эткен) Балаларгъа мальземелер берильмеден, отьмек пиширмек киби вазифе бермек. Хамур басмакъ ичюн ун керек, ун алмакъ ичюн богъдай керек, богъдай ичюн топракъ, сув керек. Буларнынъ эписини Аллах ярата, ве Онынъ ичюн ич бир яратма сынъыры ёкъ, истеген шейни ярата биле. Эль-Алим (Эр шейни бильген) Фаркълы зенаатлар акъкъында сухбет этиле биле. Тарихта «алим», «чокъ бильген» намыны къазангъан адамлар акъкъында сухбет. Аллахнынъ бильгилери даа кенъиш, буюк олгъаныны анълатмакъ. Динимизде илим алмакънынъ эмиетини анълатмакъ. Гульсум Ширинская
Пайтахтнынъ тарихий эльмазы
Опубликовано:
Белли олгъаны киби, ханлыкъ девиринде Багъчасарайда отуздан зияде джума ве маалле джамиси олгъан. Олардан бу куньге еткен беш джамини къайд этмек мумкюн: Буюк Хан Джами, Орта Джами, Исми Хан Джами, Молла Мустафа Джами ве Тахталы Джами. Макъалемизде рессамларнынъ буюк дикъкъатыны джельп эткен ве эски шеэрнинъ энъ корюмли мимарий эсерлеринден олгъан Тахталы джами акъкъында тариф этеджекмиз. Тахталы джами колеми джеэтинден буюк олмаса да, бинасы баягъы зариф ве, атта, ихтишамлы десек олур. Таянма дивары бина темелини, тик ямачкъа бакъмадан, къавий тута. Джами киришининъ огюнде кичик мейданлыкъта абдест ичюн чешме бар, джамининъ кириши оймалы: минаре шерефесининъ нагъышы исе, Буюк Хан Джамининъ минарелеринен аман-аман бир. Меракълысы шу ки, ханлыкъ девиринде бойле адлы джамиге асыл расткелинмей. Джами «тахталы» адыны даа сонъра алды, XIX-XX асырлар арасында. Лякин джамининъ ханлыкъ девиринде къурулгъаны шубесиздир, буны джами диварындаки язы исбатлай. Языда джами хиджрий 1120 сенеси яни милядий 1708-09 сенелери I Хаджы Селим Герайнынъ къызы Бек Хан Султан ханым айыргъан сермияларгъа къурулгъаны беян этиле. Демек, Тахталы джами Багъчасарайдаки мусульман ханымларнынъ хайриесине къурулгъан биналар сырасына кире. Ханымлар тарафындан къурулгъан ве кунюмизде белли олгъан биналар арасында, Тахталы джамиден гъайры, Диляра Бикечнинъ Ешиль джамиси, Исми Хан адлы сойлу къадыннынъ парасына къурулгъан ве онынъ адыны алгъан Исми Хан джамиси, Умму Гульсум тарафындан къурулгъан мектеп ве Улу Бейим Султаний джамиси кире («Улу бейим султаний» – ханларнынъ къыз къардашлары ташыгъан юксек сарай унваны). Умумен бакъаджакъ олсакъ, ханлыкъ сюлялесинден олгъан ханымларнынъ пайтахт ичюн хайырлы ве файдалы иншаатлар япылмасына пара айыргъанлары асырлар девамында кутюльген бир адет эди. Джамининъ асыл ве ильк адына къайтаджакъ олсакъ, 1880 сенесине аит весикъаларда джами «Осман агьа» адынен бельгилене. О йыллары джамиде ерли джемаатнынъ ярдымынен тамир ишлери япылды ве таштан япылгъан табанны алдырып, янъысыны тахтадан япкъанлар. О девирде Багъчасарайнынъ джамилеринде бутюн табанлар таштан эди, онынъ ичюн, тамир этильген джаминининъ тёшемеси тахтадан олгъаны себебинен, джамиге «Тахталы» деп айткъанлар. Ондан эвельки адынынъ тарихы там белли дегиль, ве япылгъан араштырмалар Осман агъа ким олгъаныны ойле де бельгилемеди. Тек бильгенимиз шу ки, ханлыкъ къайд дефтерлеринде мааллелер сырасында «Осман Агъа Месджид Махаллеси» анъыла. Базы тахминлерге коре, Осман агъа сарайнынъ янында яшагъан юксек унванлы бир шахыс эди. Тахталы джами рессамлар ве фоторессамлар арасында пек мешхурдыр. Биринджиден, о, гъает белли ерде, Ханлар сарайындан Чуфут къалесине алып баргъан ёлда ерлеше. Экинджиден, онынъ корюниши Багъчасарайнынъ эски аятыны джанландыра, тек о заманлары джамилернинъ ве юксельген минарелернинъ сайысы къат-къат зияде эди. Тахталы джами исе, бу куньге къадар сакълангъан ве, дерсинъ, эльмаз киби, эски пайтахтны яраштыргъан тарихий бир мабед бинасыдыр. Алие Сеферша
Емек ве ичмек адабы (девамы)
Опубликовано:
Урьметли окъуйыджылар, газетамызнынъ кечкен санында биз Ислямда емек ве ичмек адабыны огренмеге башладыкъ. Пейгъамберимиз (с.а.с.) сахабелерине тек диний бильгилерни дегиль де, куньделик яшайышта япкъан арекетлеримиз акъкъында да бильгилер берди. Пейгъамберимиз берген тевсиелери суннет сайыла, олар инсан вуджуды ве сагълыгъына буюк файда кетире. Ишбу суннетлерни ерине кетирсек, биз Аллахнынъ разылыгъыны къазанырмыз ве сагълам аят тарзыны кечирген олурмыз. Кечкен санда биз емек ве ичмекнинъ базы къаиделеринен таныш олдыкъ: ашкъа «Бисмиллях» иле буюрамыз, аштан эвель эллеримизни ювамыз, сагъ къолумызнен ве огюмизден алып ашаймыз, ве, табий ки, ашымыз элял олмалы. Шимди Къырымда элял емеклерни чокъ ашханелер ве тюкянларда тапа билемиз. Емек ве ичмекнинъ даа бойле суннетлери бардыр: Табагъымызда олгъан емекни битирмек Пейгъамбер Эфендимиз табагъында олгъан бутюн ашны битире эди. Энес (р.а.) бойле бир хадис-и шерифни ривает эткен: «Ресулюллах (с.а.с.) деди: «Ашынънынъ къайсы кесегинде берекетинъ сакълы олгъаныны билемезсинъ» (Муслим). Алтын ве кумюш табакълардан аш ашамакъ харамдыр. Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле буюрды: «Саф ипектен урба кийменъиз, алтын ве кумюш бардакълардан сув ичменъиз, бойле табакълардан аш да ашаманъыз» (Бухарий). Ичкиджилик олгъан софрагъа отурмагъа ясакътыр. «Аллахкъа ве ахирет кунюне иман эткен кимсе, устюнде ички олгъан софрагъа отурмасын!» (Тирмизий). Аштан сонъра дуа этмек керек. Аштан сонъра окъулгъан чешит дуалар бар, емегимиз ве, умумен, бутюн ниметлер ичюн Аллахкъа шукюр этмелимиз. Бойле бир дуа бар: «Эльхамду лиляхи’ллези этъамена ве секъана ве джеалена мине’ль-муслимин». Терджимеси: «Мени ашаткъан, ичирген ве мусульман эткен Аллахкъа шукюрлер олсун». Къарардан зияде ашамамакъ. Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле буюргъан: «Ич бир инсан ашкъазанындан техликели бир савут толдурмады. Инсангъа оны аякъта тутаджакъ бир кесек локъма етер. Амма, бундан зияде ашамагъа истесе, ашкъазанынынъ учьтен бир къысымыны емекке, бир къысымыны ичмекке, бир къысымыны да нефеске айырсын» (Тирмизий). Ашта исрафтан узакъ олмакъ керек. Табагъымызда аш къалдырып, сонъра оны чёплюкке ташласакъ, исраф оладжакъ. Ашайджагъынъ къадар алмакъ даа догъру олур. Беденимиз ичюн исраф – бизге керек олгъанындан зияде ашамагъа тырышмакътыр. Бу – сагълыгъымыз ичюн пек хавфлыдыр. Зиядедже кельген емегимизни сонъра ашамакъ я да айванларгъа бермек даа гузель олур. Онынъ ичюн Пейгъамберимизнинъ (с.а.с.) суннети бизни эр бир иште, ве, хусусан, ашамакъта бир къараргъа давет эте. Айше Дуран
Муджизе
Опубликовано:
Нусрет агъа бугунь пек ёрулды. Бутюн кунь аякъ устюнде, къорантасынынъ ихтияджларыны къаршыламакъ ичюн тырышты. Онынъ эр куню бойле кече. Амма, бу кунь башкъаларына ошамай... Акъшам эвине кельгенде, даа маалле башындан буруны леззетли къокъулар алды. Нусрет агъа бу къокъу не ерден чыкъкъаныны пек яхшы биле. Насыл ашлар пиширильгенини де анълай. Эвинде зевджеси эт къызарта. Бойле акъшам емегинден сонъ насыл этип де, сет устюнде яйылмазсынъ? Нусрет агъа да айны бойле япты! Кок чай демлеп, люлесини тютетип, терен ойларгъа далды: Ах, не гузель эди бу айдын яз акъшамы! Серин ельчик яваштан этрафындаки тереклернинъ япракъларыны ойнатып, озюне хас олгъан, юреклерни титреткен, тюшюнджелерини къарыштырып, гъам-къайгъыларны унуттыргъан макъамны чала. Пишеяткъан шефталилер ве сетнинъ этрафыны назик пытакъларынен сарып алгъан юзюм япракъларынынъ татлы къокъулары тазе аванен къарышаракъ, бурунгъа урула эди! Эр кунь япкъаны киби, саба эрте турып, керекли шейлерини алып, ёлуна чыкъты. Базаргъа етип кельди. Фуртуналы дерьягъа ошагъан мейдан. Адам чокълугъындан аякъ басмагъа биле ер ёкъ. Бириси сата, бириси ала, башкъалары сёйлешип доланалар. Мында джанынъ не истер, эр шейни тапмакъ мумкюн. Тиджаретини башлады. Адамлар келе-кете, джебине паралар тюше. Дерсинъ, адий бир иш куню. Нусрет агъа да ойле ойлай эди. Бир ара, джан сыкъынтысындан, джебиндеки янъгъыравукъ капиклерини сайып башлады. Он капик, он беш… я бу не? Чамургъа булангъан, аджайип, эскирген демир парчасы… Нусрет агъа меракъланып, бир четини сюртип бакъты. Ёкъ, бойле капик корьмеген эди. Биринден сорады, экинджиден… Бириси бильмей! Бу арада четте тургъан козьлюкли къартчыкъ яваштан янына якъынлашты: – Мумкюн олса, мен де бир бакъайым? – Э-э-э, эбет, бакъынъыз!.. …Бу демир парчасы ер тюбюнде 5-6 асыр ятып, бугуньки куньге фиаты 25 000 рублеге етип, Нусрет агъанынъ джебине келип тюшкен пара экен. Заваллы, муджизелер олгъаныны эшиткен, амма… Бу акъшам, керчектен де, башкъа акъшамларгъа ошамай эди! Таир Ибрагимов
Медреселеримиз Къырымда алий диний окъув юртларыны ачмагъа земин азырлай
Опубликовано:
«Аллахнынъ ризасыны къазанып, хызмет эткен аиле олмагъа ниетимиз бар. Экинджиден, миллетимизге, джемиетимизге файдалы олмагъа арзу этемиз. Бизим вазифемиз – медресемизни ве диний бильгилернинъ эмиетини халкъымызгъа танытмакътыр», – дейлер Къалай медресесининъ дин оджалары, Шаип ве Зоре Сулеймановлар. Окъув мевсимининъ башланувы мунасебетинен сухбетимизни Къалай медресесининъ дин оджалары иле кечирдик. Яш къорантанынъ макъсадлары, медресе аяты иле якъынджа таныш олмагъа теклиф этемиз. Шаип оджа! Сиз Къырымнынъ екяне Ислям медресесинде чалышасынъыз. Бунен гъурурланасынъызмы? Шаип Сулейманов: Асылында, медреседе чалышмакъ – Аллахнынъ динине хызмет этмек демектир. Бунынъ ичюн, биринджиден, месулиет дуям ве анълайым ки, бойле хызмет – шерефтир. Бу йылдан башлап, медресемиз эки йыллыкъ системасына кечти. Абитуриентлернинъ мектепте 8-инджи сыныфны битирип, 20 яшыны толдургъанына къадар медресеге кирмеге чарелери бар. Эки йыл ичинде имам-хатип ве дин оджасы зенаатыны эльде этелер. Битиргенинен джамилерде имамлыкъ япа билелер ве дин оджасы оларакъ чалышмагъа акълары пейда ола. Медресемиз эм огълан балаларны, эм де къызларны окъута. Къуран, хадис, фыкъых, сиер, къырымтатар тили ве башкъа фенлер огретиле. Нетиджеде, талебелеримиз бирден эм мектепни, эм де медресени битирелер. Медресе ачылгъан ильк йыллары чокъусы оджалар Тюркиеден келе эди. Шимди исе, медреседе чалышкъан оджаларнынъ эксериети къырымтатарлардыр. Кенди талебелеринъизни келеджекте насыл коресинъиз? Бу несиль келеджекте Къырымда Ислям тахсилини инкишаф эте биледжекми? Шаип Сулейманов: Эльбетте, Тюркиеден кельген оджалар сагъ олсунлар, узун заман девамында бизге диний саада етишмеге ярдымджы олдылар. Даа догърусы, халкъымызнынъ кечмишинде унутылгъан медресе системасыны джанландырдылар, урлукъ сачтылар. Шимди медресемизде дерс берген оджалар эвель Тюркиеден кельген оджалардан дерс алгъанлар. Бугунь Къырымдаки диний маариф озь кучюмизнен алып барыла. Медреселеримиз Къырымда алий диний окъув юртларыны ачмагъа земин азырлай ве, бунен берабер, Къырымнынъ имамларгъа олгъан ихтияджыны ерине кетире. Бу йыл окъушкъа киргенлернинъ сайысы не къадар олды? Асылында, медресеге кирмеге истегенлернинъ сайысы артамы? Шаип Сулейманов: Бу йыл медресеге окъумагъа киргенлернинъ сайысы огъланлардан 20 талебеге якъын, къызлардан исе, 12 талебе. Кечкен йылларгъа коре, талебелернинъ сайысы бираз артты, амма, эльбетте, Къырым ичюн бу сайы аздыр ве, инанам ки, якъын йылларда шу косьтергич зияделешир. Тахсилинъиз акъкъында тариф этинъиз. Шаип Сулейманов: Мен мектепте 8-инджи сыныфны битирип, бизим Къалай медресемизге окъумагъа кирдим. 3 йылдан сонъ шу медресени битирдим. Сонъ Таврия Миллий Университетинде окъуп, фарс тили факультетини битирдим. 2015 сенеси Русие Ислям Институтында теология магистри тахсилини алдым. Зоре Сулейманова: Мен 9-джы сыныфтан сонъ медресеге кирдим, 2015 сенеси оны битирдим. Бу йыл исе, Къазандаки Русие Ислям Институтында теология факультетининъ мезуны олдым. Зоре оджа, сиз де бир вакъытлары Къалай медресесининъ талебеси эдинъиз. Айны окъув юртунда ким олып чалышасынъыз? Зоре Сулейманова: Эльбетте, бир заманлары бу медресенинъ талебеси эдим. Керчек айтсам, бу окъув йыллары – аятымнынъ энъ парлакъ йыллары эди. Медресени битирген сонъ, алгъаным илимнен Аллах ризасы ичюн бирден инсанларнен пайлашмагъа истейсинъ. Учь йыл эвельси акъайымнен медресемизге хызмет этмеге кельдик. Мында дин оджасы оларакъ чалыша эдим. Шимди исе, экинджи къызымыз догъгъан сонъ, декретке чыкътым. Амма, иншаллах, якъынларда кене чалышмагъа умют этем. Талебелеринъиз акъкъында тариф этинъиз. Зоре Сулейманова: Къыз медресесинде тата-къардашлыкъ, севги муити. Къызлар ана-бабаларыны быракъып, башкъа бир ерге илим алмагъа кетелер. Энъ башында, бу олар ичюн къолай дегиль. Базыда сагъыналар, агълайлар. Мен де буны кечкен эдим. Онынъ ичюн мен дерс девамында оларнен якъын олмагъа тырышам. Джан сыкъкъан вазиетлерде биз татлы маса этип, сухбетлешемиз. Мезунларымызнен де аля даа телефонлашамыз, олар бизни ара-сыра зияретке келелер. Фикиринъиздже, бугуньки джемиетнинъ мусбет ве менфий тарафлары насыл? Джемиетте нени денъиштирмеге истер эдинъиз? Шаип оджа: Джемиетимиз манивияткъа мухтадж. Манивият инсанны Раббине багълагъан бир шей. Эгер озюмизден башлап, бильгилеримизни яшасакъ ве манивиятымыз юксельсе, джемиетимиздеки проблемаларнынъ чокъусы чезиледжек. Сизинъ эки баланъыз бар. Бала тербиесинде насыл эсас къаиде ве принциплеринъиз бар? Зоре оджа: Энъ эсасы, эльбетте, оларны дин муитинде осьтюрмеге истеймиз. Балалыкътан бизни ким яратты, насыл макъсат иле? Буны бильсинлер. Ве экинджиси – миллий менлигимизни ашламагъа тырышамыз. Бу эки хусускъа эмиет беремиз. Окъуйыджыларымызгъа насыл тилеклеринъиз бар? Шаип ве Зоре Сулеймановлар: Пейгъамберимизнинъ (с.а.с.) хадис-и шерефинде айтыла ки: «Эр бир мусульман ичюн окъумакъ фарздыр!». Башкъа хадисте буюрыла ки: «Илимни мезаргъа къадар огренинъиз». Бу илимни сахих, ишанылыр менбалардан алмакъ керек! Биз бунынъ ичюн чалышамыз, ве сизни медресемизде беклеймиз! Алгъан сахих бильгилернен яшамагъа ве оларны келеджек несиллерге ашламагъа насип этсин! Эвелина Аблязова
Эйилик япмагъа ашыкъынъыз!
Опубликовано:
Пейгъамберимиз (с.а.с.) бизни даа зияде эйилик япмагъа ашыкъмагъа, вакъытымызны Юдже Аллахкъа ибадетлер ичинде кечирмеге ве Аллахнынъ разылыгъыны къазанмагъа чагъыра эди. Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле деген: «Эйилик япмагъа ашыкъынъыз!». Онынъ энъ якъын сахабелеринден бири – Хазрет-и Умер (Аллах ондан разы олсун) бойле айткъан эди: «Акъшам кельсе, эйилик япмакъ ичюн сабаны беклеме, саба кельсе, эйилик япмакъ ичюн акъшамны беклеме. Санъа хасталыкъ кельмегендже, сагълыгъынъны къуллан, санъа олюм кельмегендже, вакъытынъны къуллан». Эйи ишлер ичюн инсан тек бу дюньяда дегиль де, келеджек дюньяда да мукяфатландырыладжакъ. Бундан да гъайры, эйи амеллер адамлар арасында гузель мунасебетлерни къурмагъа ве инсан нефисини тербиелемеге ярдым эте. Яхшы амеллерни япкъан инсаннынъ ичи раат ола, чюнки бу адам дигерлерге файда кетирегенини анълай. Икметли инсанлар «Эйи ишлерни яп ве бахт сенинъ артынъдан чападжакъ», – деп айткъанлар. Гузель ишлернинъ даа бир хайырлы тарафы шу ки, олар гунахларны сильмеге ярдым этелер. Эбу Зер (Аллах ондан разы олсун) Пейгъамберимизнинъ (с.а.с.) бойле сёзлерини ривает эткен: «Не ерде олсанъ-ол, Аллахтан къоркъ; ярамай амельден сонъ яхшылыкъ яп, бойледже, ярамай ишлеринъ силинир, инсанларгъа нисбетен энъ эйи шекильде давран!»
Илим акъкъында 10 хадис ве ает
Опубликовано:
Къураннынъ ильк кельген аетлери «Окъу» эмиринен башлана. Ислямда илим ве окъумакънынъ буюк эмиети бар. Мектеп ве дигер окъув юртларында окъув йылынынъ башлангъаны мунасебетинен илим мевзусынен багълы базы ает ве хадислерни хатырламагъа теклиф этемиз. «Илим огренмек – мусульман эр бир эркекке ве къадынгъа фарздыр» (Ибн Мадже). «Ким илим огренмек ичюн ёлгъа чыкъса, бу себептен Аллах онъа дженнет ёлуны къолайлаштырыр» (Бухарий). «Аллахтан къуллары ичинде бир тек илим саиплери кереги киби къоркъа» («Фатыр» суреси, 35/28 ает). «Аллах ичинъизден иман эткенлернен илимге наиль олгъанларнынъ дереджелерини юксельте» («Муджаделе» суреси, 58/11 ает). «Айт: «Ич бильгенлернен бильмегенлер бир олурмы?» («Зумер» суреси, 39/9 ает). «Я огреткен, я огренген, я динълеген я да илимни севген ол. Амма бешинджиси олма, – эляк олурсын» (Табераний, Бейхакъий). «Аллах бир инсангъа хайыр тилесе, онъа динде буюк бир анълайыш (бильги) бере» (Бухарий). Пейгъамберимиз тек эки адамгъа сукъланмакъ мумкюн олгъаныны бильдирген: 1. Аллах берген малыны догъру ёлда масраф эткен инсангъа, 2. Аллах берген илиминен кереги киби укюм эткен ве оны башкъаларгъа огреткен кимсеге (Бухарий). Башкъа бир хадисте исе, Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле деген: «Дюнья ве онынъ ичиндекилер къыйметсиздир. Тек Аллахны зикир этмек ве Онъа якъынлаштыраджакъ шейлернен илим огреткен алим ве огренмек истеген талебе бундан истиснадыр» (Тирмизий). Аллаху Тааля Пейгъамберимизге илимининъ артмасы ичюн бойле дуа этмесини эмир этти: «Айт: «Раббим! Илимимни арттыр» («Таха» суреси, 20/114 ает). Биз де бойле дуа этмеге унутмайыкъ.
«Ишим битти» дегенлернинъ иши биткендир
Опубликовано:
Ислямда асыл олгъан адамнынъ чалыша бильгени къадар ишинде, меслегинде чалышмагъа девам этмесидир. Бир де Аллах ёлунда япылгъан хызметлерде нафакъагъа чыкъмакъ, я да япылгъан ишни ташлап, бир кенаргъа чекильмек олмай. Чюнки дин ёлунда хызмет Аллах ичюн япылгъан бир ибадет кибидир. Бунынъ ичюн адам, рухуны Аллахкъа теслим этеджеги вакъыткъа къадар, Аллахкъа къуллукънен юкюмли олгъаны киби, Аллах ёлунда хызмет япмакънен де юкюмлидир. Меселя, адам намазны аякъта къыла бильсе, аякъта, отурып къыла бильсе, отурып, ятып къыла бильсе, ятып, амма эр алда бу вазифени ерине кетирмекнен мукеллефтир. Айнен, шу шекильде, бир мусульман, кучю неге етсе, о ольчюде динине хызмет этмеси, динини анълатмасы, дин ичюн япылгъан бир ишнинъ аркъасында турып, о ишке дестек олмасынен юкюмлидир ве бойле юкюмлилик мусульмандан ич бир вакъыт тюшмез. Эр бирмиз, яш я да къарт, эр киши я да къадын олгъанына бакъмадан, озь дини ичюн Аллах ёлунда гъайрет этмек керек. Ве бу гъайрет омюримизнинъ сонъуна къадар девам этмели. Бу мунасебетнен мевзумызнен алякъалы олгъан бир керчекни сизлерге анълатайым. Бир оджа, ятып, къолунда китап тутмагъа кучю еткени къадар, талебелерини окъутты. Амма ойле бир вакъыт кельди ки, китапны къолунда тутамайып, вакъыт-вакъыт тюшюрмеге башлай. Онынъ бу алыны корьген талебелери, оджаларынынъ алыны озюр корип, китапны элинден алмагъа истейлер. Иште, бу эснада оджа эллерини котерип, «Аллахым, мени мазур корь, китапны ташламагъа истемедим, амма булар элимден алдылар», – деп, окюр-окюр агъламагъа башлай. Меселеге бу пенджереден бакъыладжакъ олса, адамнынъ белли бир яшкъа кельген сонъ, Аллах ёлунда ерине кетирмекнен месуль олгъан вазифени ташлап, бир тарафкъа чекильмесининъ кечерли бир озюр олмайджагъы анълашыла. Бунынъ ичюн, кучюмиз еткени къадар, Юдже Аллахнынъ ризасыны къазанмакъ ёлунда тырышмакъ эм вазифемиз, эм де динимизге нисбетен борджумыздыр. Башкъаджа ифаде этеджек олсакъ, насыл ки, олюм къапымызгъа кельген ангъа къадар намаз, зекят, ораза киби ибадетлер месулиетимизден тюшмегени киби, Ислямны юксельтип, рухунынъ дюньянынъ дёрт бир янына яйылмасы ичюн, кучюмиз еткени къадар, гъайретте олмакъ эпимизнинъ устюнде олгъан месулиеттир, ве бу месулиет нефесимизни береджек сонъ анымызгъа къадар девам этер. Бир вакъытлары дин адына бир топлашувдан дигер бир топлашувгъа чапкъан, бир ерде гонъюллерни атешлетип, дигер ерде эеджангъа эеджан къошмакъ ичюн гъайретте олгъан, элинде бир мешъаленен башкъаларнынъ чырагъыны якъып ве, бойлеликнен, дюньяны айдынлатмакъ дертинде олгъан кимселер, къартайгъанлары ичюн, болдурыр ве яш олгъан вакъытлардаки арекетни япамагъанларыны ис этерлер. Оларнынъ бу вазиетлерини корьген кимер яшлар, олар киби чалышамайджакъларыны тюшюнип, оларны озьлеринден ителер я да къартлар озьлерини четке итильген яхут да ёлдан чыкъарылган киби ис этелер. Бойле вазиетте япылмасы керек олгъан шей – бир вакъытлары бутюн кучюнен чапкъалагъан бу адамларгъа, оларнынъ яш ве севиелерине коре, бир вазифе теклиф этмектир. Керек олса, олардан бир меджлис япып, эсап ишлери ве теджрибелеринден истифаде этилир. Бойледже, яшлар да оларнынъ теджрибелеринден файдаланыр. Бильгенимиз киби, Умму Харам анамыз, къарт олса да, о куннинъ шартларында, Къыбрыскъа къадар келип, анда вефат этти. Эбу Эюб Энсарий хазретлери яшына-башына бакъмайып, девенинъ устюне отураракъ, Истанбул къалесине къадар келип, диварлары тюбюнде шеит олды. Оларнынъ биринджи сафларда олгъанларыны корьген яшлар, бу алдан эеджанланып, даа да чокъ гъайрет этип, озь араларында ярышмагъа башлагъан эдилер. Меселеге бу нокъта-и назардан бакъылгъанда, вазифенинъ ве гъайретнинъ ич бир вакъыт битмейджегини коремиз. Амма, вазифе япылгъан вакъытта кимнинъ не япаджагъы ве насыл япаджагъы яхшы билинмек керек. Эльбетте, вазифе дагъытылгъанда, бир тарафтан диннинъ рухундаки къолайлаштырув эсаскъа алынып, эр кеске кучю еткен ольчюде иш берильмеси керек; башкъа тарафтан кимсенинъ юреги агъырмайып, маневиятыны сарсаджакъ иш ве арекетке кирмеюви керек. Къартларнынъ кучю етмеген ерде яшлар огге чыкъып, оларнынъ дуаларыны аларакъ, «мында бу ишни япмакъ месулиети бизлерге тюше…», – демелери керек. Бойлеликнен, эм къартларнынъ фикир ве эеджанларындан истифаде этилир, эм де яшларнынъ битмез арекетлеринден файдаланылыр. Яшларны, теджрибелери олмагъаны ичюн, бир четке алып къоймакъ, алдырмамакъ, вазифеден алмакъ, эллерини иштен чекип, инкишаф ве пишкинлешмелерине мани олмакъ догъру олмагъаны киби, къартайды, деп, бирисини нафакъагъа алып, хакъ ёлунда япа биледжек хызметлеринден де четке чекмек догъру дегиль. Эр кес япа биледжеги къадар хызмет япмасы ве сонъуна къадар бу иш ичюн эль узатмасы керек. Динге хызмет эткен кимселер эр вакъыт озь араларында, чарелерине коре, вазифе дагъытса, ве эр кес озюне тюшкен вазифесини ерине кетирсе, файдалы иш ортагъа чыкъар. Бир хуляса чексек, эр мусульман, вефат эткенде, ишининъ башында вефат этмеси керек. Дерс чалышкъан кимсе дерс чалышкъан вакъытта, элинде къалем туткъан кимсе язгъан вакъытта, китапны муаррирлик япкъан кимсе озь ишини япкъан вакъытта, ёлджулар ёлда, къараманлар исе, хиджрет эснасында вефат этмелери керек. Къыскъасы, эр кес хакъ адына къайсы ёлда чапкъалай олса, о ёлда вефат этмеси ве, бойлеликнен, олюмини дегерли ве къыйметли япмасы керек. Демек ки: Ислямда асыл олгъан – адамнынъ чалыша бильгени къадар ишинде, меслегинде чалышмагъа девам этмесидир. Эм де Аллах ёлунда япылгъан хызметлерде ич бир вакъыт нафакъагъа чыкъылмаз. Чаре еткени къадар, Аллах ризасыны къазанмакъ ёлунда чапып турмакъ эм вазифемиз, эм де динимизге нисбетен борджумыздыр. Вазифе дагъытылмасы япылгъан вакъытта, диннинъ «къолайлыкъ» эсасы козь огюнде тутулып, эр кеске кучю еткени къадар вазифе юкленилир; кимсенинъ шерефи зиянгъа огърамамасы керек. Эмир-Асан Умеров