Хидает | ЦРО ДУМК | Страница 10

Среда

15

мая

7
Зуль-къаде
1445 | 2024
Утр.3:23
Вос.5:03
Обед.12:44
Пол.16:43
Веч.20:15
Ноч.21:56
Времена намазов
Календарь 2024

Намаз

Хидает

Хаджылыкъ мевзусы балалар ичюн

Опубликовано:

Бильгенимиз киби, хаджылыкъ ибадети динимизнинъ беш шартындан биридир. Къамерий такъвимге коре, о, Зульхидждже айында керчеклеше. Хаджылыкь ибадети ерине кетирильген куньлернинъ бир къысымы Къурбан байрамына раст келе. Ве биз балаларымызны Рамазан айында ораза ибадетинен таныш этип, байрамгъа азырлагъанымыз киби, мубарек Къурбан байрамында да хаджылыкъ ве кьурбан ибадетлеринен оларны таныш этмек керекмиз. Бу акъта базы тевсиелер бермек мумкюн: Къамерий такъвимлерни къулланмакъ Бала одасында диварнынь устюнде асылгъан ресим шекилинде айларнынъ сырасыны сейир этмек баланы пек меракъландыра биле. Зульхидждже айыны къырмызы ренкнен сызмакъ мумкюн. Бу айнынъ биринджи 10 куню не къадар ве не ичюн къыйметли олгъаныны сухбет вастасынен анълатмакь мумкюн. «Зульхидждже» сёзюнинъ арифлерини кягъыттан кесип, фаркълы ренклернен бояламакь. Бу сёзнинъ янына кягъыттан 10 йылдызчыкъ кесип, япыштырмакъ мумкюн. Эр кунь бир йылдызчыкъны чыкъарып, сухбет япыла биле. Сухбетлернинъ мевзулары: 1 кунь – хаджылыкь – Ислямнынъ 5-нджи шарты. 2 кунь – хаджылыкъ Арабистанда Мекке шеэринде япыла. 3 кунь – Аллаху Тааля бу куньлери муминлернинъ дуаларыны къабул эте. 4 кунь – Хаджер ве онынъ огълу Исмаил (алейхи’с-селям) акъкъында икяе анълатыла биле, меселя, баласына сув къыдыргъан Хаджернинъ Сафа ве Мерве тёпелери арасында чапмасы, ве шу арекетининъ хаджылыкъ эснасында япылгъан сай ибадетине кирмеси. 5 кунь – кичик Исмаилнинъ аягъы алтындан сув чокърагъы пейда ола. Онынъ ады – Зем-Зем. Муджизевий чокъракъ акъкъында сухбет. 6 кунь – Ибрахим (а.с.) ве Исмаилнен (а.с.) багълы олгъан «Къурбан» икяеси. Исмаилнинъ (алейхи’с-селям) там теслимиет иле Аллах ёлунда къурбан кетмеге разы олмасы. Онынъ ве бабасынынъ ёлуна расткельген ве оларны ниетлеринден вазгечтирмеге тырышкъан Иблисни Ибрахим (алейхи’с-селям) таш атып къувды. Ве бу «таш атма» арекети де хаджылыкъ ибадетинде ер ала. 7 кунь – Аллаху Тааля Ибрахим ве Исмаил пейгъамберлернинь федакярлыгъыны кьабул этти ве огъланнынъ ерине къурбан чалмакъ ичюн бир къочкъар ёллады. Бойледже, бугунь де бугунь мусульман дюньясы Къурбан байрамы куньлеринде къой, эчки, сыгъыр, деве, киби айванларны къурбан чалалар. 8 кунь – Ибрахим (а.с.) ве Исмаил (а.с.) Кябени инша этмеси ве Хаджеру’ль-эсвед (къара таш) акъкъында икяе. 9 кунь – Арефе куню хаджылыкъта энъ муим ве буюк ибадет эда этиле. Арафат деген ерде япылгъан бутюн дуалар къабул этиле. 10 кунь – Байрам куню. Севинч, байрамлашма ве эдиелешме куню. Балаларнен берабер эвни яраштырмакъ, байрам мектюпчиклерини азырламакъ мумкюн. Сухбетлер эснасында чокъча ресимлерни, хаджылыкъ фоторесимлерини кьулланмакъ гузельдир. Къурбан не олгъаныны огренген сонъ, кягъыттан «къой» оюнджакъларыны япмакъ мумкюн. Байрамдан эвель балаларнен берабер «Арафат» адында торт азырламакъ мумкюн.

Селямлашув адабы

Опубликовано:

Селямлашув – инсанлар арасында муаббетлик, аркъадашлыкъ ве сагълам мунасебетлернинъ темелидир. Динимизде селямлашувнынъ озь инджеликлери бар. Келинъиз, оларны козьден кечирейик. Пейгъамберимиз (с.а.с.) бир хадис-и шерифинде бойле буюргъан: «Иман этмегендже, дженнетке киремезсинъиз! Бири-биринъизни севмегендже, иман эткен сайылмазсынъыз. Аранъызда муаббетлик яйылсын деп, не япмакъ кереклигини айтайыммы? Бири-биринъизнен чокъ селямлашынъыз» (Муслим, «Иман», 93). «Селям» сёзю арапчада «барышыкълыкъ, тынчлыкъ, аманлыкъ» манасыны ташый. Аллахнынъ энъ гузель адларындан бири – Эс-Селямдыр. Селямлашув садедже бу дюньянынъ дегиль, дженнетнинъ де бир адетидир. Къуран-ы Керимнинъ бир чокъ аетинде «селям» сёзю кече. Меселя: «Селям сизге! Мерхамет Саиби Аллахтан селямлар олсун!» («Ясин» суреси, 36/58 ает). Ислямда селямлашма бир ибадет ве бир дуадыр. Селям бермек – суннет, селямны къайтармакъ, онъа джевап бермек исе, – фарз-ы кифаедир. Селямны къайтармакъ мытлакъ керек, джемааттан бири джевап берсе, шу фарз ерине келе. Къуранда бойле буюрыла: «Сизге ачыкъ гонъюльнен селямлар берильгенде, даа буюк я да (ич олмадымы) айнысынен джевап беринъиз» («Ниса» суреси, 4/86 ает). Суннетке коре, Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле селямлаша эди: «Эс-селяму алейкум», джевабы исе: «Ве алейкуму’с-селям». Базыда шу сёзлерге даа бир тилек къошула эди: «Эс-селяму алейкум ве рахметуллахи ве беракятух». Бойле селямлашма даа саваплыдыр. «Эс-селяму алейкум» – «Селяметлик сизге» демектир. «Эс-селяму алейкум ве рахметуллахи ве беракятух» исе, – «Устюнъизге селяметлик, Аллахнынъ мерхамети ве Онынъ берекети олсун» демектир. Селямлашув Адем (а.с.) башлап, бутюн пейгъамберлернинъ суннетидир. Хадис-и шерифте бойле буюрыла: «Аллах биринджи адамны, Адемни (а.с.) яраткъанда, Онъа бойле эмир этти: – Бар, анда отургъан мелеклернен селямлаш, олар санъа насыл джевап бергенини яхшы динъле. Чюнки бу сенинъ ве келеджек несиллеринънинъ селямы оладжакъ. Адем (а.с.) мелеклерге барып бойле деди: – Эс-селяму алейкум! Мелеклер исе: – Ве алейкуму’с-селям ве рахметуллахи ве беракятух! – дедилер. (Яни Адемнинъ селямларына олар «ве рахметуллахи ве беракятух» къоштылар) (Бухарий, «Энбия», 1). Ким биринджи оларакъ селям бермели? Бу акъта хадис-и шерифте бойле буюрылгъан: «Яшы кичик олгъаны яшы буюк олгъанынен биринджи селямлашыр, атлы – джаяв кеткеннен, кеткен – отургъаннен, сайылары аз олгъанлар чокъ олгъанларнен биринджи селямлашыр» (Бухарий, «Истизан», 5-6). Эгер инсан къаршылагъаны инсаннен айны яш ве макъамгъа саип олса, ким биринджи селям берсе, о даа чокъ савап къазаныр. Эвге киргенде, къорантанен селяшмакъ – сунеттир. Эв селяметликнен тола. Эгер эвде кимсе олмаса, кене де селям бермек ве озюмиз джевап бермек керекмиз, меселя, бу шекильде: «Эс-селяму алейна ве аля ибадилляхи’с-салихин». Пейгъаберимиз (с.а.с.) балаларнен де селямлаша эди. Оларгъа орьнек олып, селямлашмакъны огрете эди. Селям берильмеген вазиетлер: Эвеля, ибадетнен мешгъуль олгъан мусульмангъа селям берильмей. Инсан абдест алгъанда, намаз къылгъанда, Къуран окъугъанда, онынъ шу ибадетини, селямнен олса биле, больмек догъру дегильдир. Экинджиден, аякъёл киби темиз олмагъан ерлерде, я да къумар оюнларыны ойнамакъ, ички ичмек киби динимиз ясакъ эткен арекетлерни япкъан инсангъа селям берильмей. Ве бу ишлерини битирмегендже, онен селямлашмакъ догъру сайылмагъан. Куньде бир къач кере селямлашмакъ мумкюнми? Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле буюргъан: «Эгер дин къардашынъызны корьсенъиз, мытлакъкъа онъа селям беринъ. Эгер эки сухбетдеш арасында таш, дивар я да дирек чыкъса, ондан кечип, кене бири-биринен селямлашсынлар» (Эбу Давуд, «Адаб», 135). Айше Дуран

Къурбан чалынаджакъ айванлар насыл олмалы?

Опубликовано:

Бу сене Къурбан байрамы июль 31 – август 1, 2, 3 куньлери къайд этиледжек. Шу вакъыт девамында имкяны олгъан мусульманлар къурбан чалып, мухтадж олгъанларгъа, сой-сопуна, якъынларына даркъатаджакъ. Амма, къурбан чалынаджакъ айванлар боюнджа базы шарт олгъан талаплар бар. Къурбанымыз къабул олунсын деп, бу талапларны ерине кетирмелимиз. Бир мусульман чалынаджакъ айван насыл олгъаныны яхшы бильмек керек. Биринджиден, чаладжагъымыз къурбанлыкъ айван деве олса, беш яшыны, сыгъыр ве богъа – эки яшыны, къой ве эчки – бир яшыны толдургъан айванлардан олмалы. Эгер къой алты айлыкъ я да даа буюк олып, бир яшлы киби корюнсе, оны да чалмагъа рухсет бар. Чаладжагъымыз къурбанлыкъ айван хаста, юны тюшкен, топал, башкъа айванлар аркъасындан етишмеген, бир козю я да козьлери кёр, бир де бир азасы эксик олгъан, инсан сагълыгъына зарар кетиреджек уколлар япылгъан, кемиклери корюнеджек къадар зайыф олгъан айван олмамакъ керек. Къурбанлыкъ айван чалынмадан эвель паранен сатып алынмакъ ве Къурбан байрамынынъ ильки учь куню ичинде союлмакъ керек. Айваннынъ энъ яхшысыны ве энъ семизини сайламакъ керекмиз. Бойле япсакъ, эм дюньяда малларымызны темизлермиз, эм де ахиретте Аллах ризасына наиль олурмыз.  

Эдем ве Айше Люмановлар: «Макъсадымыз – мувафакъиетли, ватанпервер талебе етиштирмек!»

Опубликовано:

«Аллаху Таалянынъ ёллагъан биринджи аети: «Окъу!» эди. Эгер биз эвлятларымызны адетимиз, динимиз боюнджа окъутсакъ, бутюн халкъымызнынъ дереджеси оседжек. Онынъ ичюн эпимиз окъувгъа ынтылмакъ керекмиз», – бойле фикирлернен бизнен Къырымда екяне Къалай ислямий илимлер медресесининъ мудири Эдем Люманов пайлашты. Бир вакъытлары Къалай ислямий илимлер медресесининъ талебеси олгъан Эдем Люманов шимди онынъ мудири вазифесини эда эте. Онынъ омюр аркъадашы Айше Люманова исе, медресенинъ къызлар болюгинде мудир ярдымджысыдыр. Бу акъта Эдем оджа бойле дей: «Озь тахсилимиз де бу медреседен башлангъан эди. Энди бу медресеге хызмет этмеге заманы кельди». Исмаил Гаспринский заманында Зынджырлы медресе энъ шерефли алий окъув юрту эди. Онынъ диварларындан аман-аман бутюн къырымтатар зиялыларымыз кечти. Яни медресенинъ буюк имкянлары бар. Эдем оджа, ишбу имкянлар бугуньки куньде омюрге кечирилеми? Эдем оджа: 1998 сенеси къурулгъан бу медресе эски усулгъа коре дерс бермеге ве янъы зиялыларны етиштирмеге арекет эте. Афсус ки, халкъымызнынъ башына кельмеген беля къалмады. Эльбетте, медреселер де къапатылды. Халкъымыз озь динини, урф-адетини огренемеди. Къырымгъа къайткъан сонъ, чокъ шукюр, ярдым элини узаткъан диндашларымыз келип, бу джереянны гъайрыдан башлаттылар. Ве шимди Къурманда хафызлар меркезимиз де бар. Умумен, Къырым боюнджа чалышкъан имамларымызнынъ чокъу Къалай медресесининъ мезунларыдыр. Эм эркеклер, эм де къадын-къызларымыз. Чюнки эркек болюги олгъаны киби, къызлар болюгимиз де мевджуттыр. Иншаллах, бугунь диний бильгилерини алгъан эвлятларымыз ярын халкъына, Ватанына хызмет этеджек. Имамлыкъ, оджалыкъ япар, даа илери кетмеге истеселер, ёллар ачыкътыр. Къазан университети, Тюркиедеки университетлер, арап дюньясындаки иляхият университетлери бар. Бугунь де бугунь имкянларымыз бу дереджеде. Эльхамдулиллях! Фикиринъиздже, медреседе насыл исляатлар кечирмек керек? Эдем оджа: 3 йыллыкъ медресемизни биз 2 йыллыкъ яптыкъ. Бунен берабер, иншаллах, 2 йыл ичинде толусынен бутюн программаны кечеджекмиз. Фикиримдже, медреседе окъугъан талебелернинъ интизамлы бир шекильде чалышмакъ алышкъанлыкъларыны пекитмек керек. Чюнки меракълы бир шей корьдим. Шимдики несиль элинде курек тутмасыны бильмей, бир мых къакъып оламай. Мусульман инсан тек намаз къылгъан, оразасыны туткъан ве саир ибадетлерини ерине кетирген бири дегильдир. Мусульман бир инсан, эвеля, къоранта реисидир, онынъ ичюн несилимизни эм маддий, эм де маневий оларакъ етиштирмек керек. Бир де медресемизнинъ азбарында кунюмизнинъ шартларына уйгъун бир спорт залнынъ къурулмасы зарурдыр. Пейгъамберимизнинъ (с.а.с.) айткъаны киби: «Сагълам бир мумин, зайыф бир муминден даа хайырлыдыр». Бу – тек иман сагълыгъы дегиль де, беден сагъламлыгъыны де ичине къаврап ала. Эдем оджа, сиз Къырымда энъ гузель муэззинлерден бири сайыласынъыз. Фикиринъиздже, эзанны дюльбер окъугъанларнынъ сайысыны насыл арттырмакъ мумкюн? Бу инсаннынъ истидатынен багълы олгъан шейлер. Медресемизге кельген талебелер озь истидатларыны инкишаф эттире. Гузель эзан окъугъанларнынъ сайысыны арттырмакъ ичюн Муфтиятымыз эки йылдан берли Къырым боюнджа «Эзан седасы» ярышыны кечире. Гъалебе къазангъан иштиракчилер Къырымнынъ чешит джамилерине хызметке давет этиле. Къалай медресеси диний хызметчилерни азырлай, медресе мезунлары насыл сааларда чалыша биле? Эдем оджа: Эр ерде чалыша биле. Энъ эсасы, темель, яни диний бильгилерни алгъан генч эр ерде окъуй биле, бутюн университетлерге весикъаларыны тапшырмасы мумкюн, эм де чалыша биле. Ялынъыз бир оджа оладжакъ олса, динни бильген оджа ола, бир муэндис олмагъа истесе, демек темель диний бильгилер алып, мусульман бир муэндис олмасы мумкюн. Яни къапылар эр бир саада ачыкъ. Медресе ана-бабалар ве абитуриентлернинъ дикъкъатыны ненен джельп эте биле? Эдем оджа: Медресемиз бутюнлей бедава, бутюн шараитлеримиз бар. Эвлятларынъыз сыджакъта, къарыны токъ шекильде окъуй ве тахсиль ала билелер. Бундан да гъайры, огълан балаларгъа биз машина айдамакъ курсларыны кечмеге имкян беремиз. Айше оджа: Къызлар болюгимиз акъкъында айтсакъ, диний дерслер янында тикиш я да ашчылар курсларыны кечирмеге ниетимиз бар. Якъын заманда янъы окъув йылы башланаджакъ. Кириш кампаниясы насыл кечеджек? Эдем оджа: Къабул этюв август айынынъ сонъуна планлаштырыла. Окъумагъа ниети олгъан талебелер ана-бабаларынен келип, мулякъат (собеседование) кечерек, окъумагъа акъ къазанаджакъ. Сиз 4 баланынъ ана-бабасы оласынъыз. Бала тербиесинде эсас принциплеринъиз насыл? Эдем оджа: Бала тербиесиндеки эсас принципим – балаларгъа ана-бабасына, сой-сопуна, къомшуларына ве, умумен, бутюн инсанларгъа нисбетен сайгъылы олмаларыны огретмек керек, чюнки исьян – инсанлыкънынъ белясыдыр. Айше оджа: Бала тербиесинде дикъкъат этиледжек хусус – Аллахкъа ляйыкъ бир къул етиштирмек. Яни Аллахнынъ сёзюни, эмирлерини бильген эвлят тербиелемек. Эльбетте, ватанперверлик дуйгъусыны ашламакъ, ана тилимизде лаф этмек меселеси де бар. Адалет – энъ биринджи бир принцип. Яшларнен чалышкъанынъыз ичюн, сорамасакъ олмаз. Омюр аркъадашларны сайлагъанда, неге дикъкъат этмели? Эдем оджа: Пейгъамберимизнинъ хадисине коре, тамырлары кимден олгъаныны араштырмакъ керек. Сайлагъан эшинъиз Аллахны ве Пейгъамберни таныгъан, ибадетинде олгъан инсан олмалы. Ве дюньялыкъ шейлерге дикъкъат этмемек керек. Чюнки дюньялыкъ шейлер бугунь бар, ярын ёкъ ола биле. Бугунь дюльберлик бар, ярын ёкъ ола биле. Эсас – ичимиздеки севги. Айше оджа: Омюр аркъадашлар бир-бирини анъламакъ кереклер. Ве бир-бирине таянч олмалы. Макъсадларынъыз насыл? Эдем оджа: Макъсадым – медресе мудири оларакъ тек озь эвлятларымны дегиль де, халкъымнынъ эвлятларына диний тахсиль берип, миллетимизнинъ мувафакъиетли ве ватанпервер шахысларыны етиштирмек. Аллахнынъ огюнде акъ юзьлю ве бахтияр оладжакъ шахыслар азырламакъ. Айше оджа: Аилемизни Аллахнынъ разылыгъыны къазанаджакъ бир къоранта япмакъ ве динимиз, халкъымызгъа файдалы бир несиль етиштирмектир. Эвелина Аблязова

«Аср» суресининъ огреткен акъикъатлары

Опубликовано:

Юдже Китабымыз Къуран-ы Керимде къыскъа, амма манасы пек терен олгъан бир суре бар. Бу суре акъкъында Имам Шафиий: «Эгер Раббим тек бу сурени эндирген олса, о, инсанларгъа етер эди», – деген. Иште, бу – «Аср» суресидир. Шу суре бизге аят берген беш акъикъатны огрете. Келинъиз, бу акъикъатларкъа бир назар ташлайыкъ. Вакъыт анъламы Инсан вакъытнен сынъырлы бир барлыкътыр. Юдже Раббимиз суренинъ башында «Асыргъа емин олсун» дие буюргъан. Вакъыт – инсангъа берильген энъ муим ниметлерден биридир. Ич бир инсан бу дюньядан не вакъыт айырыладжагъыны бильмей, онынъ ичюн эр кунь, эр саат, эр дакъикъа, атта, эр сание пек муим. Бир анны биле джоймамыз янълыш олур. Лякин инсан, эксери алда, вакъыт дегерини анъламай, оны бошуна кечире. Онынъ ичюн Аллах суренинъ экинджи аетинде бойле дей: «Шубесиз, эр бир инсан зарардадыр». Инсанны не онынъ мал-мулькю, не инсанлар арасындаки вазифеси, не де таныш-билишлери къуртарамаз. Оны къуртараджакъ шей невбеттеки аетте анълатыла: «Иман эткен, салих амеллер ишлеген, бир-бирине хакъны тевсие эткенлер ве бир-бирине сабырны тевсие эткенлерден гъайры». Бойле япкъанлардан гъайрылар эписи зарардадыр. Иман ниметининъ эмиети Къуртулышкъа иришмек ичюн, энъ эвеля, иман этмек керек. Аллах Къуранда бойле дей: «О (дженнет), Аллахкъа ве онынъ пейгъамберлерине иман эткенлерге азырланды» («Хадид» суреси, 57/21 ает). Имансыз кечирильген бир аят – зарарларнынъ энъ буюгидир. Эгер бири иман этмесе, не къадар яхшы инсан олса-олсун, не къадар яхшы амель ишлесе-ишлесин, оны Аллахнынъ азабындан ич бир шей ве ич бир кимсе къуртарамаз. Салих амельнинъ эмиети Раббимиз бизлерге: «Иман эткен, салих амеллер ишлеген», – дей. «Мен юрегимде инанам, манъа бу етер» дегенлер янълышалар. Иман эткен сонъ, Аллахнынъ эмирлерини ерине кетирмек керек. Ислям дини яшайыш тарзымыз олмакъ керек. Насыл ихсан ичинде къылынгъан намазымыз, оразамыз, зекятымыз, хаджымыз бирер салих амель олса, эр тюрлю имкянымызны инсанлыкънынъ хызметине теклиф этмек – салих амельдир. Бизни Раббимизнинъ ризасына кетиреджек эр бир арекет, эр бир сёз – салих амельдир. Хакъны тевсие этмек «Аср» суреси огреткен ве бизни эбедий азаптан къуртараджакъ дёртюнджи акъикъат – «Бир-бирине хакъны тевсие эткенлер», – дие, аетте бильдирильгенге коре, эр даим хакънынъ янында ер алмакътыр. Бир-биримизни акъикъаткъа ёнельтмектир. Эм озюмизни, эм де якъынларымызны батыл, ялан, ийле, фитне ве фесатнынъ къаранлыкъларындан къорчаламакътыр. Акъикъатны къорчаламакъ къыйын олса да, озюмизге зиян кетирсе де, сонъ нефеске къадар хакъны тевсие этмек керекмиз. Пейгъамберимиз (с.а.с.) хадисинде бойле деген: «Шубесиз, хайыргъа ишарет эткен оны япкъан кибидир» (Тирмизий, 2670). Сабырны тевсие этмек Суренинъ сонъундаки ифадеге коре, «Бир-бирине сабырны тевсие эткенлер» зарарда дегиллер. Мусульман хакъ ёлда сабырнен къушанмакъ ве оны башкъаларгъа тевсие этмек керек. Акъикъатны тевсие этмек ве къорчаламакъ ёлу пек агъырдыр, шу ёлда пек чокъ сабыр керек. Пейгъамберимизнинъ (с.а.с.) аятына бакъсакъ, коремиз ки, Ислям душманлары токътамадан онъа зулум эте эдилер, амма, бунъа бакъмадан, Эфендимиз вазифесини къалдырмады, девам этти. Ве биз бугуньки куньде онынъ нетиджелерини коремиз. Чюнки Юдже Аллах эр вакъыт сабыр эткенлерге ве хайыр ишлегенлерге ярдымджы ола. «Шубесиз, Аллах сабыр эткенлернен берабердир» («Бакъара» суреси, 2/153 ает). Юдже Раббимиз бизлерге узун аят берсин, имандан, Ислямдан ич айырмасын, чокъча салих амеллер ишлемеге, хакъны ве сабырны тевсие этмеге ярдымджы олсун, Къуран-ы Керимде берильген дерслерни огренмеге насип этсин!   Таир Ибрагимов

Кезлев Хан джамиси

Опубликовано:

Ханлыкъ девиринден бу куньге къадар келип еткен диний биналарнынъ сайысы чокъ дегиль. Лякин эр бирининъ озь уникаль тарихы ве меракълы икяеси бар. Бойле джамилер сырасында Кезлев шеэринде ерлешкен Хан джамини де анъмакъ мумкюн. Мезкюр джамининъ къуруджылыгъы 1552 сенеси Къырым ханлыгъынынъ энъ буюк шеэрлеринден бири олгъан Кезлев шеэринде башланды. Хан джамининъ къурулмасы ичюн Девлет Герай хан Османлы джихан девлетининъ энъ намлы мимары, Абдулменнан огълу Ходжа Синанны давет этти. Кезлев эалиси бир къач ай девамында буюк эеджан иле Ходжа Синанны бекледи, чюнки онынъ усталыгъы, таштан япкъан эмсальсиз мимарий эсерлери себебинден яйылгъан намы Османлы девлетининъ сынъырларындан дёрт тарафкъа яйылды. Шеэр сакинлери Хан джамининъ къурулышынен берабер шеэр аятына бир чокъ мусбет денъишмелер киреджегине умют эте эдилер. Къырым ханынынъ истеги узьре джума джами шеэрнинъ шаркъий тарафында юксельмеси ве эм денъизден, эм де къурудан, даа догърусы, шеэрнинъ кириш къапысы сайылгъан Одун Базар къапысындан яхшы корюнмеси керек эди. Бойледже, шеэрге кельген мусафирлер ве девлет адамлары эм ханлыкънынъ, эм де Кезлев шеэрининъ ихтишамыны темсиль эткен джамини коредежек эдилер. I Девлет Герай Хан мимар Синанны шахсен къаршыламакъ ичюн бир къач кунь Кезлевдеки икъаметгяхында кечирди ве бойле къоджаман, муаззам лейханы омюрге кечирмек ичюн шу шеэрни сайламасында не къадар догъру олгъаныны анълады. Чюнки о девирде Кезлев шеэри сурьатнен инкишаф этмекте эди, артыкъ буюк алыш-вериш меркезине чевирильген бир лиман шеэри эди. Эалининъ сайысы он бинъден артып, эп чокълаша эди, шеэрнинъ ичинде 700-ге якъын тюкян, устахане ве фырын чалыша эди. Ондан да гъайры, шеэрнинъ бир къач умумий амамы ве эр маалленинъ озь джамиси бар эди. Дервишлер текиелери, къарай (караим) кенасалары ве, атта, эрмени килисеси бар эди. Бу – Кезлевнинъ буюк ве мухтелиф нуфускъа, зенгин медениетке малик олгъанынынъ косьтергичи эди. Шеэрден тыш, ялынынъ кенарында он дане ель дегирмени юкселе эди. Кезлевнинъ лиманы исе, 200 гемини сыгъдыра биле эди. Бунынъ эписини козь огюне алгъан I Девлет Герай хан Кезлевни экинджи Истанбул оларакъ коре эди, атта, пайтахтыны шу ерге кечирмеге тюшюне эди. Чокъ бекленильген мусафир кельгенде, мейданда топлангъан кезлевлилер буюк меракъ иле оны козьден кечире эдилер. Алтмыш эки яшындаки мимар Синан кевдели, кучю еринде олгъан ве тендюрюст корюне эди. Хан мимарнынъ лейхасыны бегенип, оны бирден къабул этти. Бинасы арттырув усулынен къуруладжакъ джами Истанбулдаки Ая Софьягъа ошамакъ керек эди. Лейха тасдикълангъанынен Синан аман озюнинъ 77-нджи эсерини амельге кечирмеге башлады. Эр кунь къуруджылыкъ ерине ерли таш оджакъларындан араба-араба къабурчакъ ташы кетириле эди. Джамининъ темели къоюлгъанына бакъмадан, мимар Хан Джамини Ая Софьягъа ошатмакъ керекми, ёкъмы, аля даа тюшюне эди. Чюнки о, япкъан эр бинанынъ къуруджылыгъында янъы усуллар къулланмагъа арекет эте эди. Кезлевни дефаларджа доланып, эски мимарий эсерлерден ильхам ала эди. Бойледже, бизанс ве шаркъ мимарий хусусиетлерини бирлештирип, Синан эм макъуль, эм аэнкли, эм де нарин бир эсер яратты. 1562 сенеси (базы менбаларгъа коре 1564 сенеси) джами ачылды. Эки минарели, меркезий къуббеси 11 метрге юксельген джами шеэрнинъ энъ корюмли бинасы олды. Асылында, I Девлет Герай хан Кезлевдеки Хан джамисини Москва сеферинден буюк мувафакъиетнен къайтмасынынъ шерефине къурды. XIX асырнынъ ортасына къадар Хан Джамиде он секиз Къырым ханынынъ имзаларынен ярлыкъ сакълана эди. Ондан да гъайры, джамиде I Девлет Герай хан тарафындан эдие этильген XIV асырда язылып, фарс терджимеси де олгъан Къуран-и Керим сакълана эди. Мезкюр къадимий Къураннынъ дегери джами бинасындан даа паалы олгъаны тахмин этиле. Лякин Улу Ватан дженки вакъытында тахлие эснасында дегерли Къуран нусхасы гъайып олды. 1830 сенеси Къырымда юзь берген зельзеле нетиджесинде джами буюк зарар корьди, минаренинъ экиси де йыкъылгъан эди. Сюргюнлик девиринде Хан джамисини домуз ахыры ве, даа сонъра, атеизм музейи оларакъ къуллангъанлар. 1991 сенеси, къырымтатар халкъы ватангъа авдет эткенинен, Хан джамимиз кери алынды, буюк темизлик ве тамир ишлеринден сонъра, кене де ибадетке ачылды. Бугунь де о, Къырым джамилери арасында екяне чокъ къуббели джами олып, ярымаданынъ энъ къыйметли мимарий абиделеринден бири сайыла. Алие Сеферша

Хаджылыкъ ибадети ве къурбан

Опубликовано:

Ислям динининъ темель ибадетлеринден бири – хаджылыкъ ибадетидир. Арап тилинде «хадж» сёзю «кетмек, ёнельмек, зиярет этмек» маналарына келе. Динимизде исе хадж, я да хаджылыкъ – имкяны олгъан эр мусульманнынъ белли бир вакъыт ичинде Кябе, Арафат ве Минаны зиярет этип, базы диний вазифелерини ерине кетирмесине айтыла. Къуран-ы Керимнинъ бильдиргенине коре, Хазрет-и Адем (а.с.) вакъытында къурулгъан, амма даа сонъ бозулгъан Кябенинъ эски темеллери Хазрет-и Ибрахим ве огълу Исмаил тарафындан тапылды, устюнден кене бу мабед инша этильди («Бакъара» суреси, 2/127 ает). «Хадж» суресининъ 27-29-ынджы аетлерине коре, инсанларны хаджылыкъ ибадетини ерине кетирмек ичюн Меккеге ильк давет эткен пейгъамбер Хазрет-и Ибрахим олгъан. Бу тарихтан башлап, дигер базы пейгъамберлер ве инангъанлар да Кябени зиярет эткенлер. Хаджылыкънынъ фарз къылынышы Ислямнынъ догъушы сырасында Кябени таваф, умре, Арафат ве Музделифеде вакъфе ве къурбан чалув киби ибадетлер къылына эди, анджакъ хаджылыкъ путперест адетлерине коре япыла эди. Хиджретнинъ 9-ынджы йылында бу ает-и кериме энди: «Шубесиз, инсанлар ичюн къурулгъан ильк ибадет эви Меккеде алемлерге рахмет ве хидает менбасы оларакъ къурулгъан Кябедир. Онда ап-ачыкъ делиллер, макъам-ы Ибрахим бар. О ерге ким кирсе, хавфсызлыкъ ичинде олур. Ёлджулыгъына кучю еткенлернинъ хаджылыкъкъа бармасы Аллахнынъ инсанлар устюнде акъкъыдыр. Ким инкяр этсе, шубесиз, Аллах бутюн алемлерден мухтадж дегиль» («Ал-и Имран» суреси, 96-97 аетлер). Шу аетнен мусульманларгъа фарз этильген хаджылыкъ Хазрет-и Пейгъамбер тарафындан путперест адетлеринден темизленип, Ислямгъа келишкен алгъа кетирильди. Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.с.) хаджылыкъ Ислямнынъ беш темель эсасындан бири олгъаныны бильдирип, бойле айткъан: «Ислям беш эсас устюнде къурулгъан. Аллахтан башкъа илях олмагъанына, Мухаммеднинъ Аллахнынъ ресули олгъанына шаатлыкъ этмек, намаз къылмакъ, зекят бермек, хаджылыкъкъа бармакъ ве Рамазан оразасы тутмакъ» (Бухарий, Муслим). Эр бир инсангъа омюринде бир кере хаджылыкъкъа бармакъ фарз олгъаны бу хадистен анълашыла: Эбу Хурейра (р.а.) ривает эткенине коре: «Аллахнынъ Ресули (с.а.с.) бизге сесленип, бойле айтты: «Эй, инсанлар! Аллах сизге хаджылыкъны фарз къылды, хаджылыкъкъа барынъыз». Бир адам: «Эр йылмы, я, Ресулюллах?» – деп сорады. Пейгъамберимиз джевап бермеди. О инсан учь кере къайтарып сорагъан сонъ, Аллахнынъ Ресули бойле айтты: «Эльбет» айткъан олсам, сизге фарз олур эди ве бунъа кучюнъиз етмез эди. Сизни (сербест) къалдыргъаным мевзуларда сиз де мени (раат) быракъынъ. Сизден эвелькилер, чокъ суаль сорагъанлары ве пейгъамберлери акъкъында ихтиляфкъа тюшкенлери себебинден эляк олдылар. Сизге бир шей эмир этсем, кучюнъиз еткени къадар ерине кетирмеге тырышынъ. Бир шейни ясакъласам, оны да терк этинъ» (Муслим). Хаджылыкънынъ фазилети, эмиети ве икмети Беденнен ве малнен япылгъан хаджылыкъ ибадетининъ пек чокъ файдалары ве икметлери бар. Къуран-ы Керимде хаджылыкъ ибадетининъ фаркълы этаплары, эм япылышы, эм маневий тарафы анълатылып, пек чокъ файдалары олгъаны бильдириле. «Хадж» суресининъ 27 ве 28-инджи аетлеринде Хазрет-и Ибрахимге сесленип, бойле буюрыла: «Инсанларгъа хаджны илян эт, истеселер, джаяв, истеселер, узакъ ёллардан кельген девелер устюнде санъа кельсинлер. Кельсинлер де, озьлерине аит базы файдаларгъа шаат олсунлар ве Аллахнынъ оларгъа рызыкъ оларакъ берген айванлар устюнде белли куньлерде (оларны къурбан эткенде) Аллахнынъ адыны анъсынлар». Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.с.) хаджнынъ фазилетини бу хадислеринде анълаткъан: «Ким Аллах ичюн хадж этсе, чиркин сёз ве гунахлардан сакъынса, анасындан догъгъаны куню киби, гунахларындан темизленген оларакъ къайтар» (Бухари); «Умре, дигер умреге къадар япылгъан гунахларнынъ кеффаретидир. Макъбул бир хаджнынъ къаршылыгъы да дженнеттен башкъа бир шей дегильдир» (Муслим); «Аллах Ресулинден (с.а.с.) къайсы амельнинъ даа фазилетли олгъаны соралды. – «Аллах ве Ресулине иман», – деп буюрды. – «Сонъра не?», – деп соралгъанда, – «Аллах ёлунда джихад», – деди. – «Бундан сонъра не?» – айтылгъанда, – «Макъбул бир хадж», – джевабыны берди» (Бухари). Хаджылыкъ ибадетини эда эткен киши эр шейден эвель Аллахнынъ бир эмирини ерине кетирип, Аллахнынъ разылыгъыны къазанмагъа тырыша. Асылында, Аллах буюргъанларынынъ энъ муим манасы ве икмети де будыр. Бунен берабер, хаджылыкъны эда эткен инсаннынъ, онъа азырлангъанда, менасикини (япыладжагъыны) ерине кетиргенде ве ибадетини тамамлагъандан сонъра, озь къабилиетине коре, къазанаджакъ гузель нетиджелери бар. Хаджылыкъ ёлджулыгъына азырлангъан инсан бир тарафтан керекли азырлыкъларны япкъанда, дигер тарафтан гунахлары ичюн тёвбе этип, устюндеки къул акъкъы олса, буларнынъ саиплеринен корюшип эляллаша ве борджларыны одей. Эш, дост ве акърабалары иле ведалашып, хусусан, сагъ олса, ана-бабасынынъ разылыгъыны ала. Бу буюк ёлджулыкъ Ахирет ёлджулыгъынынъ бир репетициясы кибидир. Меккеге баргъан хаджы намзети, Кябе этрафында миллет, ренк, макъам, зенгин, фукъаре айырымы япмайып, омуз-омузгъа саф туткъан, таваф эткен, Арафатта дуаларынен Аллахкъа ёнельген буюк къалабалыкъ ичинде озюни санки махшер еринде Аллахнынъ хузурына чыкъкъан бири киби коре. Хаджы эр кунь энъ азы беш кере ёнельгени ве Къуранда Аллахнынъ эви оларакъ анълатылгъан Кябени еринде корип, о ерде, энъ эвеля, Хазрет-и Мухаммед ве кечкен пейгъамберлернинъ хакъ дин ичюн берген курешлерини хатырлай. Бундан да башкъа, хадж сырасында Хазрет-и Пейгъамбер ве асхабы булунгъан мекянларны зиярет этип, Къуранда «Аллах къойгъан диний ишарет ве нишанлар (шеаируллах)» оларакъ сыфатлангъан мекянларда булунып, о девирнинъ авасындан насиплене («Бакъара» суреси, 2/158 ает; «Хадж» суреси, 22/32,36 ает). Мумин, ихрамгъа киргенде, беяз урба кие. Шу беяз урбанен къабирге киргенде сарылгъан беяз кефин арасында буюк бенъзерлик бар. Ихрамгъа кирген хаджы бунынъ шуурында олмалы. Ихрам урбасыны ташыгъан киши, шу муддет ичинде, башкъа вакъытларда онъа мумкюн олгъан базы арекетлерден узакъ турып, куньлюк алышкъанлыкъларындан ве бакъышларындан къуртулмакъ ве озюнен эсаплашмакъ фырсатыны тапа. Хаджылыкъ сырасында ич бир шейге зарар бермемек эсас олгъаны ичюн, инсан этрафынен мунасебетинде пек дикъкъатлы олмасы керек. Не къадар дикъкъатлы олмакъ керек олгъаны Къурандаки аетлерден анълашыла. Бу аетлерде ясакълар ве о ясакъларны ишлегенлерге бериледжек джезалар анълатыла («Бакъара» суреси, 2/158, 196-200 аетлер; «Ал-и Имран» суреси, 3/96-97 аетлер; «Маиде суреси», 5/2, 95-96 аетлер; «Хадж» суреси, 22/26-29, 33-34 аетлер). Хусусан, от ве айван киби тирилерге нисбетен косьтерильген дикъкъатны инсан башкъа ич бир заман къазанып оламаз. Бундан да башкъа, ачувланмамакъ, кимсени ынджытмамакъ, сабырлы ве кулер юзьлю олмакъ киби ахлякъий арекетлер де хаджылыкъны кереги киби ерине кетиргенлерининъ къазанагъы маневий къазанчлардан сайыла. Хаджылыкъ ибадетини ерине кетирген муминнинъ бу хусусиетлерини къазана бильмеси ичюн япкъан ибадетнинъ шуурында олмасы ве эр арекетинде Аллахнынъ ризасыны къазанмагъа макъсад къоймасы керек. Хаджылыкъ ибадетининъ икметлеринден бири – чешит тюрлю миллетлерге менсюп олгъан мусульманларнынъ бир арагъа келип булушмалары, базы иджтимаий ве медений фаркъларына бакъмайып, Ислям къардашлыгъынынъ къучакълайыджы муитинде танышып корюшювлеридир. Керчектен де, хаджылыкъ ойле бир ибадет ки, эснасында дюнья мусульманлары яшагъан аман-аман эр девлеттен аз я да чокъ темсильджи бар. Аллахнынъ ирадесинден башкъа ич бир шей бу къадар фаркълы инсанларны бир арагъа кетирип оламаз. Къурбан Динимизнинъ муим эмирлеринден бири де – Къурбан ибадетидир. Къурбан – ибадет макъсадынен белли бир вакъытта белли шартларны ташыгъан айванны усулына коре Аллах ризасы ичюн чалмакъ демектир. Аллаху Тааля Къурбан ибадетини Хазрет-и Адемден (а.с.) башлап, къыяметке къадар келеджек бутюн инсанлыкъкъа эмир этти. Бу себептен Къуранда бу акъта бойле айтыла: «Эр уммет ичюн Аллахнынъ оларгъа рызыкъ оларакъ бергени айванлар устюнде адыны анъсынлар, деп, къурбан чалмакъны эмир эттик. Иште, сизинъ иляхынъыз бир тек иляхтыр. Айса, ялыныз Онъа теслим олунъ. (Эй, Мухаммед!) Алчакъ гонъюлли инсанларны севиндир!» («Хадж» суреси, 22/34 ает). Къурбан – инсаннынъ Аллахкъа нисбетен дуйгъан такъвасынынъ ишаретидир. Юдже Раббимиз бойле буюра: «Оларнынъ не этлери, не де къанлары Аллахкъа иришмей. Анджакъ, Онъа сизинъ такъванъыз ирише» («Хадж» суреси, 22/37 ает). Къурбан чалгъан киши, ильк эвеля, Аллахнынъ эмирине, Пейгъамберимизнинъ суннетине бойсунгъан ола. Чюнки Къуран-ы Керимде: «Раббинъ ичюн намаз къыл ве къурбан чал» буюрыла («Кевсер» суреси, 108/2 ает). Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.с.) де хадис-и шерифлеринде къурбан ибадетининъ эмиетине бойле дикъкъат чеккен: «Ким имкяны олгъаны алда къурбан чалмаса, бизим месджидимизге якъынлашмасын» (Ибн Мадже). Аллаху Тааля хаджылыкъ япаджакъларнынъ ве къурбан чаладжакъларнынъ ибадетлерини къабул этсин!   Иса Велиев

Хазрет-и Халиме (радыяллаху анха)

Опубликовано:

Хазрет-и Халиме (р.а.) Севгили Пейгъамберимизнинъ сют анасыдыр. Меккенинъ авасы пек сыджакъ ве къуру олгъаны ичюн, араплар янъы догъгъан балаларны койлерге сют аналаргъа бере эдилер. Эм де Меккеде алыш-вериш ичюн чокъ ябанджылар кельгени ичюн, тили де яваш-яваш денъише эди. Койлерде исе, темиз арап тили сакъланыла эди. Балаларнынъ гузель етишмелери ичюн эм темиз авагъа, эм де темиз тильни огренмеге ихтияджлары бар эди. Халиме (р.а.) Бени Сад къабилесинден эди. Олар Меккеден 200 км узакълыкъта, бир койде яшай эдилер. Темиз ава, ешиль чёллер, озенчиклеринен белли бир кой эди. Сют аналыгъыны япаджакъ апайлар йылда эки кере Меккеге келип, кичкене балаларны алып, эвлерине къайта эдилер. Халиме (р.а.) де олардан бири эди. Пейгъамберимиз догъгъан сенеси Меккеге бираз кеч кельди. Бутюн балаларны энди алгъанлар, онъа исе, бала къалмагъан эди. Бунъа пек кедерленди. Пейгъамберимизнинъ бабасы олмагъаны ичюн, оны кимсе алмагъа истемеди. Чюнки бабалар сют аналарына айлыкъ бере эдилер. Меккенинъ реиси, Пейгъамберимизнинъ къартбабасы Абдулмутталиб, Халимени эвине чагъырып, баланы алмасыны теклиф этти. Халиме акъайы Хариснен акъыл танышты, о да: «Мен беллесем, бу баланы алмакъ керек. Ким билир, бельки, онынъ весилесинен эвимизге берекет келир», – деген. Одагъа кирип, баланынъ нурлу бетини корьген сонъ, Халименинъ ич бир шубеси къалмады. Оны ойле севди ки, акъча бермеселер де, ташламагъа истемез эди. Кичкене Мухаммед Халименинъ къучагъында янъы эвининъ ёлларына тюшти. Амма, бу сефер, эр кестен яваш кеткен эшечик, башкъаларындан даа тез кетмекте эди. Халименинъ достлары тааджипленип: «Эй, Халиме! Бу сенинъ къарт ве хаста эшегинъ дегильми?» – деп сорай эдилер. Эльбет, о кене шу айван эди. Лякин ташыгъаны мубарек инсанны ис этип, кучьлене эди. Халименинъ даа эвель озь огълуна биле етмеген сютю, энди экисини де тойдыра эди. Эвлеринде зайыф бир девелери бар эди, шимди де онынъ сютлери чогъалды. Бу ал, фукъаре къорантаны пек севиндирди. Акъайы Харис: «Халимем! Биль ки, сен мубарек ве огъурлы бир бала алдынъ! Бутюн бу берекет онынъ урьметине эвимизге келе», – дей эди. О йылы къытлыкъ олды. Айванлар отлакъкъа ач барып, ач къайта эдилер. Амма, Халимелернинъ къойлары тойып келе ве сютлери де чокъ эди. Буны корьген айван саиплери чобанларына: «Корьмейсизми, Халименинъ айванлары насыл да семирип кете! Бизим айванларны да, онынъкилернинъ отлагъаны ерде отлатсанъыз да?!» – дей эдилер. Халиме ве акъайы бу берекетнинъ «бабасыз» деп, алмагъа истемегенлери о сабийчик себебинден кельгенини коре ве Аллахкъа шукюр эте эдилер. Пейгъамберимиз энди баягъы оськен, сюттен кесмеге де вакъыт кельген эди. Меккеде анасы сабырсызлыкънен джандан азиз огълуны беклей эди. Амма, Хазрет-и Халиме оны юрегинден насыл къопарсын? О нур бетли, татлы сёзлю балачыкътан айырылмакъ не къадар да кучь эди. Ёлгъа азырланмагъа башлай, лякин Меккеде юкъунчлы хасталыкъ башлангъаны хабери келе. Ве анасы Хазрет-и Амине даа бираз анда къалмасына изин бере. Куньлерден бир кунь, Мухаммед (с.а.с.) сют къардашы Абдуллахнен берабер чёльге къойларны бакъмагъа кетти. Янларына беяз урбалы эки адам кельди. Пейгъамберимизни ерге яткъыздылар ве кокрегини ачтылар. Ичинден бир къан уюшыгъыны алып: «Бу сендеки олмайджакъ ярамай хусусиетлердир», – деп, четке атып, юрегини ювдылар. Сют къардашы Абдуллах, буны корьгенинен пек къоркъты. Чапып эвине кельди ве ана-бабасына: «Тез олунъ, Меккели къардашымны ольдюрдилер», – деди. Халиме ве акъайы тез-тез о ерге кельдилер. Мухаммед (с.а.с.) аякъта тура, янында да ич кимсе ёкъ эди. Бети сап-сары эди, амма озю кулюмсирей эди. Халиме ве акъайы Харис пек къоркътылар. Оларгъа эманет этильген бу мубарек балагъа бир шей олса, не япар эдилер?! Юреклери аджыса да, истемеселер де, козьлеринден яшлар акъса да, уфакъ Мухаммедни Меккеге, анасына алып кетмеге меджбур эдилер. Меккеге киреджекте, Мухаммед (с.а.с.) чокъ адам ичинде гъайып олды. Эм Халимелер, эм къартбабасы ве достлары оны эр ерде къыдырдылар, амма тапамадылар. Козьяшлар ичинде къартбабасы Абдулмутталиб Кябенинъ янына келип, дуа этти. Сонъра да саиби корюнмеген бир сес эшитильди ве: «Къоркъма! Мухаммеднинъ Раббиси бар. Оны ич ялынъыз къалдырмаз!» – деди. Абдулмутталиб торунынынъ къайда олгъаныны сорады, ве о сес: «О, Тихаме тегизлигинде бир терек тюбюндедир», – деди. Аман анда бардылар, Пейгъамберимиз о терек тюбюнде терекнинъ япракъларынен ойнап отура эди. Оны алып, анасына кетирдилер. Халиме аман-эсен бу эманетни анасына кетиргенине севине эди. Келеджекнинъ шанлы пейгъамберини дёрт яшына къадар бакъмагъа онъа насиб олгъан эди. Арадан йыллар кечти. Пейгъамберимизнинъ эм анасы Амине, эм де къартбабасы Абдульмутталиб вефат эттилер. Озю де эвленип, озь ювасыны къурды. Амма ич бир вакъыт сют анасы Халимени унутмады, оны зиярет этип тура эди. Оны корьсе «аначыгъым» дей, урьмет эте эди. Устюндеки абасыны чыкъарып, сют анасынынъ отурмасы ичюн ерге джая эди. Бир кунь Халиме Пейгъамберимизни зиярет этмеге кельди. Юртларында къытлыкъ олгъаныны, айванларнынъ хаста олгъанларыны айтты. Пейгъамберимизнинъ онъа береджек чокъ бир шейи ёкъ эди, амма апайы Хазрет-и Хатидже оны бош къолнен йибермеге разы олмады. Къыркъ къойнен бир деве багъышлады. Халиме (р.а.) пек севинди ве мемнун олды. Пейгъамберимизнинъ Ислям динини анълаткъаныны кеч эшитти, амма аман къабул этти. Чюнки онынъ балалыкътан берли аджайип ве темиз табиатыны биле, ве келеджекте буюк инсан оладжагъыны беклей эди. Халиме (р.а.) «Бакъий» мезарлыгъында дефин этильди. Аллах ондан разы олсун! Эмине Асанова

Олюлеримизге дуа ве истигъфар

Опубликовано:

Вефат эткен бир мусульман ичюн япыладжакъ биринджи дуа – онынъ дженазе намазыны къылмакътыр. Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.в.) бу меселеде: «Къайсы мусульманнынъ дженазесинде Аллахкъа ширк къошмагъан къыркъ киши азыр булунып, намазыны къылса, Аллах оларнынъ вефат эткен кимсе аккындаки шефаатыны мутлакъа къабул этер», – муждесини берген (Муслим, «Дженаиз», 59). Мында анъылгъан «къыркъ» ракъамы къалабалыкъ инсан джемаатыны косьтермек ичюн къулланылгъан.Чюнки бир башкъа хадис-и шерифте бу сайы ичюн «юз» ракъамы айтыла, башкъа бир риваетте де учь сафлыкъ бир джемаатнынъ булунмасы етерли корюле (Муслим, «Дженаиз», 58; Эбу Давуд, «Дженаиз», 39/3166; Тирмизий, «Дженаиз», 40). Сонъки риваетни бизге еткизген Малик бин Хубейра бир мусульманнынъ дженазесине къошулгъанларнынъ аз олгъаныны корьсе, эшиткени бу хадиске эсасланып, аман оларны учь саф шеклинде къоя эди. Бунынъ янында мусульманларнынъ гузель шаатлыкъларыны да алмакъ вефат эткен кимсе ичюн буюк бир яхшылыкътыр. Онынъ ичюн дженазелерде ольген киши акъкъында оны «насыл биле эдинъиз?» – деп сорайлар. Чюнки Хазрет-и Энес бойле анълаткъан: «Пейгъамбер Эфендимиз иле базы сахабелер бирликте олгъанда янларындан бир дженазе кечти. Сахабелерден базылары о дженазени хайырлы сёзлернен анъдылар. Бундан сонъ Эфендимиз (с.а.в.): – Ваджип олды! – деп, буюрды. Сонъра бир дженазе даа кечти. Анда олгъанлар вефат эткеннинъ япкъан яманлыкълары акъкъында лаф эттилер. Ресул-и Экрем Эфендимиз кене: – Ваджип олды! – деп, буюрды. Буны эшиткен Хазрет-и Умер: – Я, Ресулюллах, ваджип олгъан шей недир? – деп сорады. Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.в.): – Башта кечкен мевтаны хайырлы адам дединъиз, бундан себеп онынъ дженнетке кирмеси ваджип олды. Сонъракининъ де яманлыгъыны айттыныз, онынъ да джеэннемге кирмеси ваджип олды. Чюнки сиз (муминлер), Аллахнынъ ер юзюндеки шаатларысынъыз», – буюрды» (Бухарий, «Дженаиз», 86; Муслим, «Дженаиз», 60). Яни бизим шаатлыгъымыз, сёзлеримиз, дуаларымыз вефат эткенлер ичюн чокъ муимдир. «Дженазе намазыны къылгъанынъыз вакъыт, ольген кимсеге ихляснен дуа этинъиз!» – деп, буюргъан Аллах Ресули, бу хусуста да умметине энъ гузель бир мисаль олгъан (Эбу Давуд, «Дженаиз», 54-56/3199). Келинъиз, онынъ дженазелерде япкъаны дуаларындан мисаллер берейик. Эбу Абдуррахман Авф бин Малик ривает эткенине коре: «Ресулюллах бир дженазе намазыны къылды. Онынъ бойле дуа эткенини эшиттим ве эзберледим: «Аллахым! Оны багъышла, онъа рахмет эт, оны азап ве сыкъынтылардан къорчала, нокъсанлыкъларыны афу эт! Дженнеттен насибини ихсан эт! Киреджек ерини (къабирини) кенъишлет! Оны сувнен, къарнен ве бузнен юв! Беяз урбалар кирден темизленгени киби, оны гунахларындан темизле! Оны дженнетке къой, къабир ве джеэннем азабындан муафаза эйле!» (Муслим, «Дженаиз», 85); Ибн Аббас анълата: «Ресулюллах Эфендимиз гедже вакъытында бир къабирнинъ башына барды. Янында бир къандиль якъылгъан эди. Узатылып яткъызылгъан мевтагъа сесленип: «Керчектен, сен чокъ дуа эткен ве чокъ Къуран окугъан бир кимсе эдинъ. Аллах санъа рахметини чокъ эйлесин!» – деп, дуа этти. Бундан сонъ дёрт текбир кетирди» (Тирмизий, «Дженаиз», 62/1057). Къуран-ы Керим муминлернинъ кечмишлери ичюн бойле дуа этильгенини хабер бере: «Раббимиз! Бизни ве бизден эвель келип кечкен иманлы къардашларымызны багъышла; къальплеримизде иман эткенлерге къаршы ич бир кин къалдырма! Раббимиз! Шубесиз, Сен чокъ шефкатлы ве чокъ мерхаметлисинъ» («Хашр» суреси, 59/10 ает). Вефат эткен кимселернинъ артта къалгъанлардан беклегенлери эн муим шейлерден бири де олар ичюн истигъфар этильмесидир. Чюнки бир гедже Хазрет-и Джебраиль (а.с.) Пейгъамбер Эфендимизге кельген ве: «Раббинъ Бакъий эхлине барып олар ичюн истигъфар этменъни эмир эте!» – деген. Эфендимиз (салляллаху алейхи ве селлем) де аман бу эмирге уйып, Дженнету’ль-Бакъий мезарлыгъыны зиярет эткен эди (Муслим, «Дженаиз», 103). Пейгъамбер Эфендимиз бойле буюргъан: «Инсан ольгени заман бутюн амеллери кесиле. Амма, бу учь шей бундан истиснадыр: Садакъа-и джарие, истифаде этильген илим ве озюне дуа эткен хайырлы эвлят» (Муслим, «Васиет», 14). Дюньяда эвлятлар, оськенде, ана-бабаларына мухтадждыр. Лякин, аятларынынъ сонъунда ана-бабалар эвлятларына мухтадждыр. Вефатларындан сонъ да ана-бабалар, джеми кечмишлер кене эвлятларынынъ, торунларынынъ хайыр дуаларына, озьлери ичюн бирер садакъа-и джарие олмаларына мухтадждыр. Оларны унутмайыкъ, миллетимизде адет олгъан дуаларымыз бар, ана-бабаларымыз къартана-къартбабаларымыз ичюн насыл дуа эткен олсалар, бу гузель адетни девам этейик, оларны да дуаларымызда анъайыкъ. Бу дуаларымызны яман корьгенлер буюк янълыш этелер, чюнки оларда динимизге уймагъан ич бир меселе ёкъ. Эждатларымызнынъ, деделеримизнинъ бизге къалдыргъан эманетлерине саип чыкъайыкъ. Биз бу дюньядан кеткенден сонъ, Аллаху Тааля бизлерге аркъамыздан бизим ичюн дуа эткен несиллерни насип этсин!   Раим Гъафаров

Как справиться с кризисом трёх лет у ребёнка

Опубликовано:

Появление ребёнка в семье – радостное и очень ответственное событие. Когда период пелёнок, бессонных ночей и первых шагов заканчивается, мы сталкиваемся с совершенно новым человечком, у которого появляется своё мнение, свои интересы. А предшествует этому кризис трёх лет. Об этом мы и поговорим. О начале кризиса трёх лет свидетельствует следующее поведение: • ребёнок становится истеричным, даже без особой причины; • совместные посещения магазинов становятся несносными, он постоянно требует купить что-нибудь для себя. В противном случае, родителей ждёт «показательное выступление» с рыданиями и катаниями по полу; • постоянно пытается перейти границу дозволенного, проверить реакцию взрослых, не реагирует на запреты или просьбы, понятия «нельзя» для него не существует; • на прогулке может убежать в противоположном движению направлении и спрятаться; • отвечает на все предложения негативно, ему всё не нравится, он не желает подчиняться; • пытается самостоятельно одеться, поесть, но столкнувшись с трудностями или препятствиями, закатывает истерику; • попытки поговорить с ребёнком не заканчиваются положительным результатом, он в любом случае всё делает по-своему. Как справиться с кризисом и как вести себя родителям в данный период рассказала детский психолог Эмине Асанова. Эмине ханым, как вести себя родителям, когда у ребёнка начинается истерика? Сохраняйте спокойствие, это состояние передастся ребёнку. Если и вы попадёте под лавину эмоций, помощь понадобится уже обоим. Ребёнок должен чувствовать стабильность, доверие и защищённость. В период трёх лет ребёнок хочет чувствовать себя независимым и самостоятельным. Однако родители не всегда согласны с выбором ребёнка. Что делать во избежание подобных разногласий? Это вопрос границ. Их нужно установить раз и навсегда. Границы необходимы, прежде всего, для безопасности ребёнка. Что делать, если метод пряника не помогает? Браться за кнут? Верно, не всегда получается решать вопросы договорами. Иногда дети испытывают границы нашего терпения. Но нужно помнить, что если этот запрет обоснован, мы не отступаем от своего слова. Нужно подобрать правила, которые будут действовать всегда, к примеру: «Нельзя никому причинять вред» и др. Но не переусердствовать, пусть будет мало запретов, но они будут чёткими. Чего родителям делать не стоит? В кризисные периоды ребёнку особенно важно чувствовать поддержку родителей, заботу и внимание. Что бы ни делал ребёнок, он должен быть уверен, что мы его любим, несмотря ни на что. Сколько времени длится кризис трёх лет? Всё очень индивидуально. Он может начаться как раньше трёх лет, так и ближе к четырём. Длительность также варьируется в широком диапазоне, от недели до полугода. Как родителям сохранить душевное спокойствие? Главное, что стоит помнить родителям – истерики вошли в их жизнь не навсегда! Это временный, но очень важный этап для развития ребёнка. Родителям важно на своём примере показывать ребёнку, как можно проявлять свои чувства, как без вреда и конструктивно выражать негативные эмоции. Советы родителям: 1. Уделяйте ребёнку полноценное внимание. Пусть это будет 15 минут в день, но это будет общение без гаджета в руках, не во время приготовления обеда. Только ребёнок и вы. 2. Говорите с ребёнком. Во время разговора желательно занять позицию «глаза в глаза» – присядьте на корточки, скажите ему о своих чувствах и переживаниях по поводу его поведения. Попросите рассказать о том, что его беспокоит. 3. Обнимайте. Крепкие объятия помогут ребёнку успокоиться. Главное – делать это спокойно и уверенно, с любовью. 4. Помогайте ребёнку понять себя. Помогайте ребёнку в понимании и принятии своих мыслей и желаний. Это можно сделать при постановке вопросов: «Ты злишься, когда голоден?!», «Тебе жарко, и от этого у тебя портится настроение?!» 5. Контролируйте своё поведение. 6. Не допускайте переутомления ребёнка. 7. Дайте ребёнку возможность проявлять свою самостоятельность. Эвелина Аблязова

Аллахнынъ 99 ады

Опубликовано:

Эр-Рахман – Мераметли Бу дюньяда бутюн махлюкъларына нисбетен, инсанлар ве джинлер арасындан эм иман эткенлерге, эм де иман этмегенлерге нисбетен Мераметли олгъан. Бутюн джанлыларгъа рызыкъларыны берген. Аллахнынъ аджайып Рахман ады Къуран-ы Керимде чокъ анъыла ве чокъ вакъыт Рахим адынен берабер къулланыла. Рахман ве Рахим – бу сонъсуз кучь саиби олгъан Раббимизнинъ эки азамат адыдыр. Экиси де бир тамырдан мейдангъа кельген (оларнынъ темелинде «рахиме», яни «мерамет этмек», «багъышламакъ» фиилинден кельген «рахмет», яни «мерамет» сёзю турмакъта). Экиси де ернинъ ве коклернинъ Яратыджысы олгъан Аллахнынъ мераметини, шевкъатыны, аджынувыны бильдире. «Рахман» сыфаты Аллах мераметининъ кенъишлигини косьтере, «Рахим» исе, Онынъ махлюкъларына нисбетен косьтерген мераметини акис эте, бираз тарджа манада келе. «Рахман» сёзю, «Рахим» сёзюне бакъкъанда, даа кенъдир. Ислям алимлери анълаткъанына коре, Аллахнынъ «Рахман» ады эр шейни къаврап алгъан мераметни, шевкъатны ве аджынувны косьтере, «Рахим» исе, тек иман эткенлерге махсустыр. Экисининъ де, чокъусы алларда, бир ерде анъылмасы, Юдже Раббимизге дуа эткенимизде, эм эр шейни къаврап алгъан мераметини, эм де бизге хас олгъан мераметини тилемемиз кереклигини косьтере. Къуранда бойле буюрыла: «Айт: «(Истесенъиз,) Аллах деп дуа этинъиз, (истесенъиз,) Рахман деп дуа этинъиз, къайсы биринен дуа этсенъиз де, энъ гузель исимлер Онынъдыр» («Исра» суреси, 17/110 ает). Дигер аетте исе, Раббимиз бойле буюра: «О, ойле Аллахтыр ки, Ондан башкъа илях ёкътыр. О, корюльгенни де, корюльмегенни де биле. О, Рахмандыр, Рахимдир» («Хашр» суреси, 59/22 ает). Юдже Аллах озь мераметини корюнген ве корюнмеген бутюн барлыкъкъа нимбетен косьтере. Куньде кунеш нурлары ерни айдынлата ве къыздыра, ер озегининъ сыджагъы оны ашагъыдан къыздыра, сув тонналардже кокке котериле, сонъ исе, ягъмур шекилинде ер юзюни сувара, еллер эсе ве буларны бир тертипке кетире – буларнынъ эписи ве даа нидже-нидже корьмегенимиз адиселер, низам, тертипнен, буюк незарет астында олып кече. Эписи де индже эсап нетиджесидир. Буларны ве, асылында, бу дюньяда олгъан эр шейни Юдже Раббимиз бизлерге такъдим эте, амма, сонъра, буларнынъ эписинден сораладжакъмыз. Онынъ ичюн, келинъиз, бугуньки куньден башлап, Раббимизнинъ эмирине уяйыкъ, Оны танып, шу адларынен анъайыкъ. Бутюн кяинатны яраткъаныны яхшы анълайыкъ ве Рахман сыфатына тек Онынъ ляйыкъ олгъаныны тасдыкълайыкъ! «Коклерни, ерни ве экисининъ арасындакилерни алты куньде яраткъан сонъ, Аршкъа укюм эткен Рахмандыр. Буны бильгенден сора» («Фуркъан» суреси, 25/59 ает). Эр-Рахим – Мераметли Ахиретте тек иман эткенлерге мерамет косьтерген манасына келе. Кене де ахиретте сонъсуз ниметлерини фаний дюньяда берильгенлерни хайырлысынен къуллангъанларгъа берген Аллахнынъ адыдыр. Аллахнынъ Рахман ады кенъиш манагъа келип, бутюн махлюкъларгъа нисбетен мераметини бильдирсе, Рахим ады бираз тар манада келип, тек иман эткенлерге аиттир. Рахим ады сурелернинъ башында, «бисмилляхта» Рахман адынен берабер келе, «Фатиха» суресининъ 3-нджи аетинде ве башкъа аетлерде бераберликте къулланыла. Аллахнынъ Рахман ады ахиретте тек иман эткенлерге мераметли оладжагъыны бильдирсе де, чокъ аетлерде «Багъышлайыджы», «Афу эткен», «Тёвбелерни къабул эткен» маналарындаки адларнен берабер къулланыла. Меселя: «Олар бильмейлерми, Аллах къулларынынъ тёвбесини къабул эте ве садакъаларны да ала. Аллах Тевваб (тёвбелерни къабул эткендир), Рахимдир (пек мераметлидир)» («Тёвбе» суреси 9/104 ает). Атта, Аллах джезасы къатты олгъаныны айткъанда биле, онен берабер мераметли олгъаныны хатырлата: «Билинъиз ки, шубесиз, Аллахнынъ джезасы къаттыдыр ве, шубесиз, Аллах Багъышлайыджыдыр, Рахимдир» («Маиде» суреси, 5/98 ает). Эгер биз Аллахнынъ сонъсуз мерамет саиби олгъаныны анъласакъ, тёвбелеримиз ве дуаларымыз даа да самимий олур. Юреклеримиздеки умют янъы кучьнен парылдар ве «Зумер» суресининъ 53 аетинде Раббимиз буюргъанына уйып, шу умютлеримиз ич де кесильмез! «Айт: «Эй озь нефислерине къаршы ашыры кеткен къулларым! Аллахнынъ рахметинден умют кесменъиз! Шубесиз, Аллах бутюн гунахларны багъышлай. Шубесиз, О, Багъышлайыджыдыр, Рахимдир» («Зумер» суреси, 39/53 ает). Эль-Азиз – Азиз, Къудретли Ич енъильмез, сонъсуз кучь ве къудрет саиби. Бутюн кяинаттакилернинъ устюнде акъикъий меджал саиби. Кучю ве къудрети эр шейге еткен. Эр шейни О яраткъан ве эр шейге О кучь бере. Ич кимсеге ве ич бир шейге ихтияджы олмагъан. Эр шейнинъ Укюмдары ве Малиги олгъан тек Азиз Аллахтыр! «Ана къарынында сизни тилегени киби шекиллендирген Одыр. Ондан башкъа илях ёкътыр. О Азиздир, Хакимдир» («Ал-и Имран» суреси 3/6 ает). Бизлерни, ер юзюни, дюньяны ве кяинатны яраткъан Аллахтыр. Кяинатта олгъан бутюн къанун-къаиделерни, фезанынъ озюни ве вакъытны О яратты. Сонъсуз кучь ве къудрет саиби кене де Одыр. Инсан имандан узакълашкъанда, аятындаки эр шейни озю къазанды, деп тюшюнмеге башлай, сонъ озюни башкъалардан устюн деп сая, атта, сонъ дередже кучь ве къудрет саиби Аллахны терк эте, базылар, атта, озюни илях деп сая. Бойле янълыш, ёкъ этиджи фикирлерден узакъ турмалымыз. Эгер Аллахнынъ гузель адларыны огренсек ве маналарыны анъласакъ, бу иш даа къолай олур!   Таир Ибрагимов

Ислямда тюшлер

Опубликовано:

Инсан аятынынъ буюк бир къысымыны юкъу ичинде кечире. Юкъу Аллах тарафындан берильген бир ниметтир. Биз бир кунь биле юкъусыз къалсакъ, башымыз агъырмагъа башлай ве озюмизни ярамай ис этемиз. Къуран-и Керимде Аллаху Тааля «Рум» суресининъ 23 аетинде бойле буюра: «Гедже ве куньдюз юкъунъыз да Онынъ (Аллахнынъ) аетлеринден (муджизелериндендир)» Пейгъамбер (с.а.в.) юкъу – олюмнинъ ярысы, деп буюра. Юкълагъанда корьгенимиз бизни башкъа бир алемге алып кете, бунъа тюш я да руя деп айтамыз. Тюш манасына кельген «руя» сёзю Къуран-ы Керимде бир къач ерде кече. Бунынъ мисали Хазрет-и Юсуф (а.с.)… О кичкене олгъанда, тюш (руя) коре, тюшюни бабасы Якъуб (а.с) табирлей. Юсуф (а.с.) буюген сонъ, озю де руяларыны ачыкъламагъа башлай. Зиндан аркъадашларына ве, сонъунда, Фиравуннынъ тюшюни ачыкълай. Бойледже, Мысырда пек чокъ денъишмелер мейдангъа келе. Бунынъ акъкъында этрафлыджа Къуранда, «Юсуф» суресинде буюрылмакъта. Пейгъамберимизге (с.а.с.) вахий кельмеден эвель, о алты ай девамында садыкъ руялар коре эди. Яни тюшюнде корьгенлери аятта керчек ола эди. Алимлер садыкъ тюшлерни вахий чешитлерине кирсетелер. Пейгъамберимиз (с.а.с.) хадис-и шерифлеринде бизге руялар акъкъында бильгилер берген. Хадислерге эсасланып, тюшлерни огренген алим Ибн Сирин оларнынъ учь чешитке болюнгенини анълаткъан. Бириджиси, – бу рахманий я да садыкъ олгъан тюшлер. Булар Аллах тарафындан кельген руялардыр. Инсан гедже не корьсе, куньдюз бу керчеклеше. Пейгъамберимиз (с.а.с.) бир хадисиснде бойле буюргъан: «Ахирет кунюне якъынлашкъанынен муминлернинъ тюшлери даа зияде керчек олур» (Муслим). Тюшлернинъ экинджи чешити – нефсаний руялар. Яни бу инсаннынъ рухиятындан кельген тюшлер. Меселя, инсан куньдюз ненен огърашса, гедже де буны корер. Бу чешит тюшлер хаяллар дюньясынен багълыдыр. Меселя, акъшам тузлу балыкъ ашагъан кимсе тюшюнде сув корер. Руяларнынъ учюнджи чешити – шейтанийдир. Бу къоркъунчлы тюшлердир. Бойле тюшлернен шейтан инсаннынъ фикирлерини къарыштыра, умютлерини ёкъ этмеге тырыша. Ярамай тюшлерни корьгенимиз алда Пейгъамберимиз (с.а.с) башкъаларгъа тюшни анълатмамагъа ве «Эузу билляхи мине’ш-шейтани’р-раджим» айтып, Аллахтан ярдым сорамагъа тевсие эткен эди. Иншаллах, бойле руялар инсангъа зарар бермез. Тюшлеримиз акъкъында тариф этмесек, даа гузельдир, амма айтсанъыз, «Корьгеним меним ичюн хайыр-эйиликке олсун» деп айтмагъа тевсие этиле.   Айше Дуран