Qırım Cumhuriyeti ve Sevastopol şeeri musulmanları diniy idaresi Merkezleştirilgen Diniy Teşkilâtı (Tavriya Müftiyatı) – Qırım Müftiligi, – Qırım musulmanlarınıñ diniy organı olıp, 1991 senesinden başlap çalışa ve Tavriya musulmanları idaresiniñ halefi olıp, qadimden berli Qırım musulmanları kütken sunniy hanefiy ananeniñ devamcısıdır.
Qırım Müftiliginiñ davası – Qırımda İslâmnı ğayrıdan tiklemek, diniy-medeniy maarif, İslâmnıñ ananeviy añlayışını saqlamaq ve bölgemizde musulmanlarnıñ maneviyatını ileriletmektir. Qırım Müftiliginiñ maqsadı – Qırım musulmanlarınıñ İslâm dini ve ananeviy diniy ameliyat etrafında birleşmesidir.
Mezkür saada faaliyet kösterip, Qırım musulmanları diniy idaresi 2023 senesi yapqan işiniñ neticelerini çıqara ve faaliyetiniñ esas yönelişlerini belgiley.
Diniy teşkilâtlar faaliyetiniñ koordinatsiyası
Er sene imamlar ihtisas yükseltilüvi kurslarından keçe. Bundan da ğayrı, bu sene “Halq medresesi” kursunı 40 talebe yekünledi. Kursnı yekünlegen imamlar yaşağan yerlerinde, cumhuriyetniñ camilerinde işini devam etti.
Munasip bölük bütün Qırım boyunca faaliyet köstergen camiler ve diniy teşkilâtlarınıñ işini idare ete, şu cümleden, cemaat namazlarınıñ ve toplu dualarnıñ keçirilüvine nezaret ete.
2023 senesi devamında Qırım Müftiliginiñ hadimleri “Dünya – ilâhiy ediye” adlı Qırımnıñ Dinlerara Şurasınıñ işinde, dinlerara ve milletlerara işbirlikke bağışlanğan ve ilmiy saada keçirilgen çeşit tögerek masalarda, konferentsiyalarda, toplaşuvlarda faal iştirak etti. Mekteplerde ve aliy oquv yurtlarda farqlı mevzularda lektsiyalar keçirildi. Qırımnıñ bütün bölgelerinde İslâm temelleri kursları, yazlıq kurslar, balalar içün Quran oquvı boyunca dersler ötkerildi. Buña ilâve olaraq, İslâmda cenaze merasimine, Muhammed Peyğamberniñ (s.a.s.) doğumı – Mevlidge, hacılıq mevzusına bağışlanğan lektsiyalar ve seminarlar keçirildi. İmamlar ve din cemiyetleriniñ reisleri farqlı tedbirlerde, şu cümleden teleyayınlarda iştirak ettiler.
2023 senesi Qırım musulmanları Qurultayı
2023 senesi musulmanlar içün müim vaqialardan biri – nevbetteki VII Qırım musulmanlarınıñ esabat-saylav Qurultayınıñ keçirilüvi oldı.
Qurultay oktâbr 21 künü Aqmescitte Qırımtatar devlet akademik muzıkalı drama teatrinde olıp keçti. Qurultayda Qırımnıñ er bir tarafından kelgen, yerli musulman din cemiyetleri tarafından saylanıp, yollanılğan vekiller, bundan da ğayrı, Qırım Cumhuriyeti ve Sevastopol şeeri musulmanları idaresiniñ (Tavriya Müftiyatınıñ) azaları, Qırım musulmanları Şurasınıñ azaları ve diniy idaremizge bağlı islâmiy oquv yurtlarınıñ müdirleri birer vekil olaraq iştirak ettiler. Umumiy 327 vekilden 306 vekil Qurultayda azır bulundı. Bundan ğayrı, Qurultayda bir çoq davet etilgen musafir de iştirak etti.
Qurultayda Qırım Cumhuriyetiniñ Başlığı Sergey Aksönov, QC Devlet Şurasınıñ Başlığı Vladimir Konstantinov, QC İçki siyaset, malümat ve bağ naziri vazifesini vaqtınca eda etken Albert Qurşutov, QC Milletlerara munasebetler devlet komitetiniñ reisi Ayder Tippa, Fevzi Yaqubov adına QMPU rektorı Çingiz Yaqubov, QC başlığı yanında çalışqan Qırımtatar halq şurasınıñ azaları, Bağçasaray rayon memuriyeti başlığınıñ muavini Enver Ablayev, Aqmescit şeer memuriyetiniñ milletlerara munasebetler bölüginiñ rehberi İslâm Üseinov, cemaat teşkilâtları ve birleşmelerniñ azaları iştirak ettiler.
Tedbir Rusiye Federatsiyası, Qırım Cumhuriyeti ve qırımtatar milliy marşlarınıñ icrasınen ve Muqaddes Quran-ı Kerim tilâvetinen başlandı.
Qurultaynıñ iştirakçileri ve musafirleri ögünde 2018-2023 seneleri devamında yapılğan işler boyunca esabatınen Qırım Cumhuriyeti ve Sevastopol şeeri Müftisi hacı Emirali Ablayev çıqışta bulundı.
Müftiniñ çıqışı neticesinde Qurultay delegatları Müftilikniñ işine yüksek qıymet kesti.
Qurultayda köterilgen esas suallerden biri – beş yıllıq yañı müddetke Müftiniñ ve Teftiş komissiyası yañı terkibiniñ saylavı oldı. Qurultay vekilleri Müfti hacı Emirali Ablayevge öz işançlarını ifade etip, oña 2028 senesine qadar Müfti vazifesini eda etmekni avale ettiler.
Müfti Qurultay vekillerine destekleri ve işançları içün teşekkür bildirdi. Hacı Ablayevniñ qayd etkenine köre, Qırım Cumhuriyeti ve Sevastopol şeeri musulmanları diniy idaresi ileride de Qırım musulmanları ve qırımtatar halqınıñ inkişafı içün çalışmağa devam etecek.
“Biz ana toprağımız Qırımda aydın ve zengin kelecigimizge eminliknen baqmalımız. Çoq yıllar devamında büyük iş yapıldı, amma ileride daa çoq işimiz bar. Er biriñizge, Müftilikniñ hadimlerine professionallik, birlik ve destek içün teşekkürler bildiremiz. Allah sizden razı olsun”, – dep, qayd hacı Emirali Ablayev.
Qurultay vekilleri Teftiş komissiyasınıñ azalarını da sayladılar, onıñ terkibine beş kişi kirdi. Aqmeçit rayonınıñ baş imamı Löman Abduramanov Teftiş komissiyasınıñ reisi olaraq saylandı. Komissiya azaları – Eskender Suleymanov – Orqapı rayonınıñ baş imamı, Seitasan Asanov – Saq rayonı din cemiyetleriniñ başlığı, Emir-Asan Ümerov – QMDİ neşriyat bölüginiñ rehberi, Rustem Temirov – Seyitler rayonı din cemiyetleriniñ başlığı.
Neşriyat faaliyeti
2023 senesi devamında Müftiligimizniñ resmiy neşir organı – “Hidayet” gazetasınıñ 12 sanı çıqtı ve “İkmet çoqrağı” mecmuasınıñ 3 sanı dünya yüzüni kördi. Mecmua musulmanlarnıñ ayatına ait farqlı saalarnı qavrap ala, şu cümleden neşirde diniy, içtimaiy, ruhiy, bala dünyasına ait mevzularda maqaleler derc etile.
2023 senesi namaz vaqıtları taqvimleri, Ramazan ayı içün imsakiye taqvimi neşir etildi.
Bir qaç tirajnen “Qurannı oqumağa ögrenem” (Elifbe) ve “Arap ariflerini yazuv defteri” derslik qullanmaları, “Urf-adetimizge köre dua merasimi” kitabı qattı ve yımşaq kapnen tekrar neşir etildi, bundan da ğayrı rus tilinde “Oraza. Post v İslame”, “Hac. Molitvı palomnika”, “Osnovı islamskih znaniy” kitapları ğayrıdan neşir etildi. “Tecvid. Pravila çteniya Korana” bükleti azırlanılıp, neşirge yollanıldı. İlmiy neşir olaraq, “Sojjönnıye söla, derevni i goroda. Krımskaya ASSR. 1941-1944 gg. Dokumentı, spravoçnıye materialı” kitabı azırlanıldı ve dünya yüzüni kördi. Neşir bölügi “Umra. Molitvı palomnika” ve “Vaazlar kitabı” kitaplarını neşirge azırlay.
Diniy tedbirlerni teşkil etüv bölügi ile birlikte “Hidayet” gazetasınıñ 30-yıllığı ve işbu gazetanıñ birinci baş muarriri, şair ve yazıcı Zakir Qurtnezirniñ 90-yıllığına bağışlanğan tantanalı tedbir teşkil etilip keçirildi.
Diniy tahsil
2023 senesi Qalay islâmiy ilimler medresesinde diniy musulman orta ihstisas standartlarına uyğun diniy tahsil berilmege devam etti. Al-ı azırda medresede yüzden ziyade talebe oquy. Qızlar ve oğlanlar bölügi, em de hafızlar bölügi çalışa.
Zıncırlı medrese ve Orta medreseniñ tamir etilüvi ve ğayrıdan tiklenilüvi boyunca azırlıqlar alınıp barıla. Medreseniñ ğıyabiy bölügi açıldı.
Milliy maarif
Qırım Cumhuriyeti ve Sevastopol şeeri musulmanları diniy idaresi yerli musulmanlarnıñ diniy maarifine büyük diqqat ayıra. Hususan, bölge ve köy camilerinde İslâm temelleri kursları çalışa, kurslarnıñ diñleyicileri İslâm temellerini ve Quran oquvını ögrene bileler. Bölgelerde em er kişiler, em qadınlar içün kurslar çalışa. Qayd etmeli ki, dersler bedavadır.
Diniy idaremiz Qırım Cumhuriyeti ve Sevastopol şeerinde Cezalarnı icra etüv federal hızmetiniñ idaresinen işbirlikte mahküm musulmanlar içün bir sıra lektsiyalar keçirdi.
Kütleviy matbuat vastaları ile işbirlik
2023 senesi devamında Qırım Cumhuriyeti ve Sevastopol şeeri musulmanları diniy idaresi Qırım, federal ve halqara kütleviy matbuat vastaları ile sıq işbirlik yaptı. Ramazan ayı devamında canlı yayınlar, “Millet”, “Qırım-24” telekanallarında er aftalıq radio ve teleyayınlar, videokopürler ve videokonferentsiyalar, diniy mevzuda yayınlarda iştirak etti. Qırım Müftiliginiñ hadimleri “Saba”, “Meraba, Ramazan”, “Diniy subet” ve diger teleyınlarda iştirak etti. Buña ilâve olaraq, 2023 senesi basma kütleviy matbuat vastaları ile işbirlik devam ettirildi.
Qurucılıq
2023 senesi devamında Qırım Cumhuriyetiniñ aman-aman er bir bölgesinde camilerniñ qurucılığı devam etti. Büyük Cuma caminiñ qurucılığı devam ete, dekabr 9 künü işbu camide birinci cemaat namazı qılındı. Camilerniñ qurucılığı içün 71 topraq saası resmiyleştirildi. 45 binanıñ vesiqaları yapıldı. 2023 senesi 2 caminiñ qurucılığı başlandı ve 16 caminiñ qurucılığı devam etti.
Hayriye
2023 senesi devamında QMDİ hayriye saasında büyük iş alıp bardı. “Merhametlik” aktsiyası çerçivesinde 75-ten ziyade ariza qabul etildi ve hastalarnıñ episine yardımlar berildi. Aktsiya 2009 senesinden başlap çalışa. Böyleliknen, 2009 senesinden başlap, 2023 senesine qadar “Merhametlik” aktsiyası çerçivesinde 1 505 kişige hayriye yardımı kösterildi.
Fevralniñ 27-sinden başlap, martnıñ 8-ine qadar “Balalarnıñ elleri ve büyüklerniñ eyi niyetinen” şiarı astında “Merhametlik lâlesi” hayriye aktsiyası keçirildi. Aktsiyağa Aqmescit şeeri ve Aqmescit rayonınıñ mektepleri ve bala bağçalarınıñ balaları davet etildi, olar özleri aktsiyanıñ timsali olğan lâlelerni yaptı ve ileride işbu elyapmalar satıldı. Toplanğan paralar ağır hastalıqları olğan balalarnıñ tedaviylenüvine yollanıldı.
Yılnıñ başında Qırım Müftiligi Qırım Başlığı yanındaki qırımtatarlar şurası ile beraber fevralde Türkiyeniñ cenübiy-şarq tarafında ve Suriyeniñ şimaiy qısımında yüz bergen yer teprenüviniñ qurbanlarına ve zarar körgen insanlarğa destek köstermek içün para topladı. Rusiye Federatsiyasındaki Türkiye Cumhuriyeti ve Suriye Arap Cumhuriyetiniñ elçihaneleri arqalı 10 400 000 (on million dört yüz biñ) ruble yollanıldı, olardan 3 mln ruble Suriyege ayırıldı, 7,4 mln ruble ise, Türkiyege yollanıldı.
Buña ilâve olaraq, diniy idare “Ramazanda merhametlik qutusı”, “Saqat balalarğa bahşış”, “Qurbanıñnı medresege ediye et”, “Balanı mektepke azırla” aktsiyalarını keçiridi. Bundan da ğayrı, er ay yañı bölgelerge ve MAO (mahsus arbiy operatsiya) keçirilgen bölgelerge yardım yollanıla.
Tedbirler
2023 senesi devamında Qırım musulmanları diniy idaresi tarafından bir sıra farqlı tedbirler keçirildi, hususan, Noman Çelebicihannıñ hatırasına Qırım Cumhuriyeti ve Sevastopol şeeriniñ mektep talebeleri arasında “Ebediy yüreklerimizde” III edebiy yarışı, “Ana tilim – ğururım” bütün Qırım yarışı olıp keçti. “Alem-i nisvan” islâmiy medeniy-maarif qadınlar merkezi açıldı.
Mubarek Ramazan ayı devamında iftarlar ötkerildi, şu cümleden, Qırım Müftisi adından ve Qırım Cumhuriyetiniñ Başlığı adından cumhuriyet köleminde iftarlar keçirildi. Qırım Müftiliginiñ faaliyetinde ayrı yerni balalar ile çalışuv tuta. Balalar içün Oraza bayramı ve Qurban bayramı ötkerile. Ruhiy, psihiatrik, nevrologik ve nutuq inkişafında problemaları olğan balalarnıñ qorantaları içün bayramlar teşkil etildi. “Vatan qoruyıcıları” fondunıñ destegi ile MAO iştirakçilerniñ qorantaları içün bayram teşkil etildi. Bundan da ğayrı, ananeviy talaqa işleri de keçirildi.
Tış faaliyet ve işbirlik
Qırım Müftiligi farqlı bölge ve halqara tedbirlerde faal iştirak ete. 2023 senesi devamında QMDİ iştirak etken esas tedbirler arasında Fevzi Yaqubov adına Qırım müendislik ve pedagogika universitetinde olıp keçken “İslâmda ananeviy olmağan aqıntılar ve fırqalarnı belgilev”, Qaraçay-Çerkessiyada keçirilgen “Zemaneviy geosiyasiy tehlikeler şaraitinde maneviy-ahlâqiy qıymetlerniñ pekitilüvinde İslâmnıñ rolü” halqara ilmiy-ameliy konferentsiyası, “Galimcan Barudi adına oquvlar” XVI Halqara teologik ilmiy-tahsil konferentsiyasınıñ birleştirilgen plenar oturuşı, Rusiyede fetvalar boyunca II Halqara simpoziumı “Rusiye fetvalarnıñ qabul etilüviniñ usulları: mirasnıñ analizı ve zemaneviy tecribe”, tedbir Moskva şeerinde Barudi adına oquvlar çerçivesinde olıp keçti, Saratov şeerinde olıp keçken Eduard Ganeyev adına II Bütün Rusiye Quran oquyıcıları yarışı. Bundan da ğayrı, Qırım Müftiligi “Beyaz çeçek” er yıllıq hayriye aktsiyasında, “EtnoSMİ” milletlerara jurnalistika yaşlıq forumında, Eşref Şemi-zade adına №42 orta mektebiniñ 25-yıllığınıñ qayd etilüvine bağışlanğan tedbirlerde, ulu naşir ve maarifçiniñ 172-yıllığına bağışlanğan “İsmail Gasprinskiyniñ alemi” edebiy oquvlarında iştirak etti. Bundan da ğayrı, diniy idare “Elâlnı saqlav ve inkişaf fondu” teşkilâtı ile işbirlik aqqında añlaşmanı imzaladı.
Elâllıq sertifikatsiyası
2008 senesinden başlap Qırım Cumhuriyeti ve Sevastopol şeeri musulmanları diniy idaresi erkânında “Elâl” sertifikatsiya ve standartizatsiya merkezi çalışa. 2023 senesi 29 şirket elâllıq sertifikatlarını devam ettirdi: “Drujba Narodov Nova” – elâl tavuq; Muratov Mustafa Enveroviç, “Okto-pizza” fast-fud, “POMPEI” pitstseriyası; Osmanov Bekir Zikiriyayeviç; Urkumetova Dilâra Tairovna; “Mimi” fast-fudlar ağı; Mamedov Ekrem Bahtıyaroviç, “HAYAT” TM; “Samedinov Tair Aci-Ametoviç” TM, “Taze et” et tükânı; Ablayev Mustafa Aliyeviç, “Simurg” qavehanesi; Aliyev Marlen Seitâhyayeviç, “Temiz” TM; Anafiyev Mübiy Refatoviç, “Bereg Krıma” TM ve “El Lezzet” TM; “İMPERİYA” MSC, “Krımskiy gurman” TM ve “S babuşkinoy grâdki”; Arkan Ölga Petrovna; “ZAR”, “KRIMSKIY SULTAN” TM; Abibulayev Enver Fikretoviç, “Osman” qavehanesi; Abdurahmanov Emil Nusretoviç, “GulNar” qavehanesi; Bücema Yasin, “Kapadokya” qavehanesi; Bekbayev Ruslan Edemoviç; Minaliyev Eldar Rinatoviç; Calilov Azim Rizayeviç; Muhamedov Aziz Alizaroviç; Haybullayev Ayder İsayeviç, “ALEM” et tükânlarınıñ ağı; “Hanno Keysings”; “Krımskiye lakomstva”, “Aynur” TM ve “Krımskiye lakomstva”; “Sladkiy Yug”, “Sherbet” TM ve “Crımean Sweets”; Kurtseitova Elvina Refatovna; “Yug Moloko”, “Dolina legend” TM, “Pervomayskoye moloko”, “Molkombinat Razdolnoye Krım”, “NOVATOR”, “Azbuka Krıma”, “Cankoyskoye moloko”, Cankoyskiy sır” “Milaya derevnâ” TM; Seydametov Riza İbragimoviç, “Şafran” qavehanesi. Yañı sertifkatlarnı nevbetteki işhaneler aldı: Hasanov Farhad Sidikoviç; Mambetov Dilâver Farihoviç; Abibullayev Lenur Nuriyeviç; Kasımova Zulfiye Mahmadovna; Paşiyev Refat Kudusoviç, “Mâsnoy №1”; Abduramanov Femi Ametoviç; Asanov Marlen Rustemoviç; İbragimov Osman Yunusoviç; “AMİR NATUR DARM”; “FREŞ”; Kursaitova Lenoza Rişatovna, “Bardak” qavehanesi, “PKF “Larand Ltd”, “Alkadar” bala lageri.
Hac
Ağır sanktsiya basımı ve bunıñ neticesinde peyda olğan qıyınlıqlarğa baqmadan, 2023 senesi hacılıq yüksek seviyede, zorluqsız keçirildi. Bu sene Müftiligimizge 300 insan içün kvota ayırıldı. Qırım musulmanları diniy idaresiniñ resmiy hacılıq agenti – “AVN TUR” şirketidir.
Büyük Cuma Cami
Dekabr 9-da Qırım musulmanları içün çoq beklenilgen bir kün oldı. Bu künü Büyük Cuma camide birinci cemaat namazı qılındı. Namaznı Qırım Müftisi hacı Emirali Ablayev keçirdi. Namazda 500-den ziyade kişi iştirak etti, şu cümleden, din erbapları, bölgelerniñ baş imamları, yerli din cemiyetleriniñ vekilleri, Qırım Müftiliginiñ hadimleri, baş qurucı şirketiniñ temsilcileri, qurucılar, akimiyet vekilleri ve cemaat erbapları.
Qırım musulmanlarınıñ yolbaşçısı dindaşlarımızğa muracaat eterek, işbu tarihiy vaqianıñ bütün Rusiye musulmanları içün müimligini ayrıca qayd etti.
“Bugün Qırım ve bütün Rusiye musulmanları içün quvançlı bir kün. Biz bu vaqianı 50 yıldan ziyade bekledik. Bizge şu aydın, büyük ve dülber yerde, bizim yañı ve çoq beklenilgen Cuma camimizde toplaşmaqnı ve birinci namaznı qılmaqnı qısmet etken Yüce Rabbimizge şükürler olsun. Şu caminiñ er bir musulman içün barmağa tırışqanı yer olması, Qırım ve dünya musulmanları, bütün insaniyet içün yüzyıllar devamında hızmet merkezi olması içün Allahqa niyaz etemiz. Cuma cami bizim içün birlikniñ ve nesiller arasındaki bağnıñ timsalidir”, – dedi Qırım Müftisi.
Hacı Emirali Ablayev Qırım Cumhuriyeti ve Sevastopol şeeri musulmanları diniy idaresi adından cami qurucılığına nezaret etip, destek bergen Rusiye Federatsiyasınıñ Prezidenti Vladimir Putinge, ve, bunen beraber, Qırım başlığı Sergey Aksönov ile yardımı tiygen er keske teşekkürler bildirdi.
Namazdan soñ toplanğanlar Vatanımıznıñ eyiligi, barışıqlıq ve Rusiyedeki bütün halqlarnıñ muabbetligi içün topluca dua ettiler.
Planlar
Qırım Müftiligi bu sene çalışqan leyihalarnı, tahsil sistemasını, bu sene kirsetilgen tahsil standartlarını çalıştırmaq, mütehassıslarnı azırlamaq, imamlarnıñ ihtisasını yükseltmek, eski camilerni qaytarmaq ve yañı camilerni qurmaq planlaştıra. Müftilikniñ esas vazifesi – musulmanlarğa temel diniy bilgilerni bermek ve olarnıñ bilgi seviyesini yükseltmek, musulmanlarnıñ diniy ihtiyaclarını yerine ketirmek, ekstremizmge yol bermemek, Ehlü sunnet vel-cemaat ananeviy añlayışımıznı saqlamaq ve qırımtatar halqınıñ diniy ananesini kelecek nesillerge yetkizmektir. İleride de milletniñ sağlam keleceginiñ temeli olğan yaş nesilniñ terbiyesine büyük diqqat ayırılacaq.