Хидает
Любабе бинт Харис (радыяллаху анха)
Опубликовано:
Пейгъамбернинъ эмджеси Аббаснынъ (р.а.) апайы… Алты баланынъ анасы… Тарихта экинджи мусульман олгъан ханым… Буюк огълунынъ ады Фазыл олгъаны ичюн, куньеси «Умму Фазыл» адынен мешур олды. Ислямны Хазрет-и Хатиджеден огренип, мусульман олды. Акъайы Аббас бу хаберни эшиткенде: «Пек ашыкътынъ, эй, Любабе!» – деди. Любабе исе: «Мен ашыкъмадым, севгили акъайым. Аксине, мен вакъытында къарар берюв устюнлигине саибим. Тюшюнсе, мен, бутюн Мекке ичинде мусульман олгъан экинджи бахтлы ханым олдым! Айрыджа, Пейгъамберге Али бин Эбу Талиб, Зейд бин Харисе ве Абдуллах бин Кухафе де иман эткенлерини эшиттим. Пейгъамбер онынъ адыны Эбу Бекирге денъиштирди». Йыллар кече, Ислям нуру буюк сурьатнен даркъала эди. Ниает, мусульманлар Мединеге кочьтилер. Амма Меккели мушриклер оларны раат къалдырмайып, дженк илян эттилер. Бу дженкке эр кеснинъ иштирак этмесини де эмир эттилер. Мусульман олып, Меккеде яшагъан Пейгъамбернинъ эмджеси Аббас да бу дженкке кетмеге меджбур эди. Амма мушриклернинъ тарафында Бедир къуюлары янында олып кечкен бу дженкте, мусульманлар гъалебе къазанып, чокъ эсир алдылар. Эсирлер арасында Аббас да бар эди. Пейгъамберимиз онынъ мусульман олгъаныны биле эди, амма мушриклер тарафында олгъаны ичюн, тек фидье берип сербест олмакъ мумкюн эди. Элинде ич парасы ёкъ эди. Пейгъамберимиз онъа: «Я, Любабеге балаларны бакъмакъ ичюн къалдыргъан параларынъ ёкъмы?» – деп сорады. Буны эшиткен Аббас (р.а.): «Шимди сенинъ керчектен Аллахнынъ Пейгъамбери олгъанынъны тасдыкъ этем! Чюнки бунынъ акъкъында лаф тек мен ве Любабе арасында олгъан эди!». Бойледже, Аббас (р.а.) пара берип, сербест олды. Амма Пейгъамберимизнинъ вазифесинен, мусульманлыгъыны гизлеп, Меккеге къайтты. Бир кунь Любабе бир тюш корьди. Санки эвинде Пейгъамберимизнинъ сойлары топланып отуралар. Руянынъ манасыны Пейгъамберимизден сорады. Пейгъамберимиз: «Бу хайырлы бир тюштир. Фатиме къызым бир огълан догъаджакъ. Сен де оны эмиздирип, сют анасы оладжакъсынъ», – деди. Ойле де олды. Пейгъамберимизнинъ къызы Фатиме Хусеинни догъурды ве онынъ сют анасы Любабе олды. Любабе базарэртеси ве джумаакъшамы куньлери даима ораза тута эди. Пейгъамберимиз сыкъ-сыкъ оны зиярет эте ве бойле деген эди: «Бу дёрт къыз къардаш мусульмандыр! Меймуне, Любабе, Сельма ве Эсма». Бир кунь Аббас (р.а.) пек хаста олып, олюм тёшегинде эди. Пейгъамберимиз оны корьмек ичюн кельди. Аббас исе, ольмек ичюн дуа эте эди. Буны эшиткен Пейгъамберимиз: «Эмджем! Олюмни истеме! Эгер яхшылыкъ япкъан олсанъ, савап къазанмагъа девам этерсинъ ве бу сенинъ ичюн хайыр олур. Эгер де яманлыкъ япкъан олсанъ, тёвбе япмагъа вакъытынъ олур, бу да сенинъ ичюн хайырдыр». Бир кунь Любабенинъ огълу Фазыл эвге севинчли алда кирди. Анасы Любабе: «Не олды санъа, огълум?», – деп сорады. Огълу: «Аначыгъым! Бугунь аджайип бир хадис эшиттим! Энес бин Малик манъа Пейгъамберимизден эшиткен сёзни анълатты. Деди ки: «Аллаху Тааля манъа Тевратнынъ ерине еди суре берди. Ве менден эвель ич бир Пейгъамбернинъ окъумагъаны «Ха Мимлернен» мени устюн япты». Анасы Любабе: «Мен исе, Айшеден буны эшиттим: «Сизге буюклиги кокнен ернинъ арасыны толдургъан, окъулгъанда бир джумадан башкъа джумагъадже япылгъан гунахларны сильген суреден хабер берейимми? Бу «Кехф» суресидир!» – деди». Аллах оларнынъ эписинден разы олсун! Эмине АСАНОВА
Ислям ве аят
Опубликовано:
Аллаху Тааля аятны ве олюмни белли бир макъсатнен яратты, инсанларгъа догъруны ве янълышны огреткен акъ китапларны эндирип, бу макъсатны оларгъа бильдирди: «О, къайсынъыз даа гузель ишлер япаджагъыны сынамакъ ичюн, олюмни ве аятны яратты. О, Кучьлюдир, Багъышлайыджыдыр» («Мульк» суреси, 67/2 ает). Бу макъсатнынъ эсасы шу ки, инсан эр шейден эвель яраткъан Раббини кереги киби танып, шукюр этсин, Онынъ эмирлери ве къойгъан ясакъларына дикъкъат кетирсин, дюнья аятынынъ кечиджи ве яланджы бир сюстен ибарет олгъаны фаркъына барсын, аятыны, ахиретни козь огюне алып, низамгъа къойсын. Аятыны, ахиретини эсас алып, низамгъа къойгъан бир инсан, асылында, дюньяда да мумкюн олгъан энъ гузель ве раат аятыны яшай, демек. Чюнки инсаннынъ яратылувына келишкен аят тарзы Къуранда бильдирильди. Инсан, Къурангъа тас-тамам оларакъ бойсунмакънен, санки дюньяны дженнетке бенъзеген бир мекян алына кетирген оладжакъ. Иманнынъ шартларындан бириси де – ахиретке иман этмектир. Ахирет недир? Ахирет, «Ахир» сёзюнден келип чыкъа ве «сонъки, сонъра олгъан», демектир. «Эвель» сёзюнинъ терсидир. «Ахирет» дегенде, динимизде «о бир дюнья», «олюмден сонъраки аят» козьде тутула. Шу сёз Къуранда пек чокъ кере анъыла. Дюнья аяты ичюн ильк аят, олюмден сонъраки аят акъкъында исе, ахирет, яни сонъраки аят, деп айтылгъан. Экисининъ арасында сыкъы бир багъ бар. Ахирет олюмсиз бир аяттыр, ве бу аятнынъ эйи я да ярамай темеллери дюньяда яшагъанда къоюла. Хазрет-и Умер бойле анълаткъан: «Бир кунь Пейгъамбернинъ янына кельдик. Янымызгъа беяз урбалы, къара сачлы бир адам кельди. Устюнде ёлджулыкъ алямети ёкъ эди, кимсе оны танымай эди. Пейгъамберимизнинъ тизининъ тюбюне отурды, тизлерини Пейгъамберимизнинъ тизлерине тийдирип отурды, ве эллерини Пейгъамберимизнинъ тизлерининъ устюне къойды: «Эй, Мухаммед, Ислям недир, манъа сёйле», – деди. Пейгъамбер: «Ислям – Аллахтан башкъа илях олмагъанына ве Мухаммеднинъ Аллахнынъ Пейгъамбери олгъанына шаатлыкъ этмек, намаз къылмакъ, зекят бермек, Рамазан оразасыны тутмакъ, ёлуна кучюнъ етсе, Кябени зиярет этмектир (хаджылыкъ япмакътыр)», – деп, джевап берди. О адам: «Догъру сёйлединъ», – деди. Эм суаль сорап, эм де джевапны догъруламасына шашып къалдыкъ. Адам Хазрет-и Пейгъамберге текрар: «Шимди де манъа иманны анълат», – деди. Пейгъамбер (с.а.в.) де, «Аллахкъа, мелек-лерине, китапларына, пейгъамберлерине, ахирет кунюне иман этмек, къадерге, хайырнынъ ве яманлыкънынъ Аллахтан олгъанына иман этмек», – деп, джевап берди. О адам кене: «Догъру айттынъ», – деди. Сонъра кене сорады: «Яхшы, я ихсан недир, оны да анълат», – деди. Бунынъ устюне Хазрет-и Пейгъамберимиз: «Ихсан – Аллахкъа, Оны корьгенинъ киби къуллукъ этмек. Сен Оны кормесенъ де, О, сени мытлакъа коре», – деп джевап берди. Адам: «Догъру сёйлединъ», – деди. Сонъра бир суаль даа сорады: «Къыямет не вакъыт къопаджакъ?», – деди. Пейгъамберимиз: «Бу мевзуда суаль сорагъанынъыз адам, суальни сорагъандан даа бильгили дегиль», – деп буюрды. О адам арамыздан чыкъып кеткен сонъ, Пейгъамберимиз: «Бу суаллерни сорагъан ким олгъаныны билесизми?», – деди. «Аллах ве Ресули даа яхшы биле», – дедик. Эфендимиз: «О – Джебраиль эди, сизге дининъизни огретмек ичюн кельди», – деп буюрды» (Бухарий). Мусульманнынъ ахиретке бакъышы Пейгъамберимиз бу мевзунен багълы бойле буюрды: «Аллахым (керчек) аят бу тек ахирет аятыдыр» (Муслим). Бундан да гъайры, Аллах Къуранда бойле буюра: «Бу дюнья аяты тек эгленджеден, оюндан ибарет. Ахирет юрту исе, иште, асыл аят одыр. Кешке бильсе эдилер» («Анкебут» суреси, 29/64 ает); «(Аллахкъа къаршы кельмектен) сакъынгъанларгъа: «Раббинъиз не эндирди?» – деп соралгъанда, «Хайыр (эндирди)», – дейлер. Бу дюньяда яхшы ишлер япкъанларгъа, яхшылыкълар бар. Ахирет юрту исе, даа хайырлыдыр. Такъва саиплерининъ юрту не къадар гузельдир!» («Нахль» суреси, 16/30 ает); «Керчектен, сенинъ ичюн ахирет, дюньядан даа хайырлыдыр» («Духа» суреси, 93/4 ает). Инсан – суаллер ташыгъан бир варлыкътыр. Бу онынъ темель хусусиетлеринден биридир. Инсангъа Аллахнынъ эмирлерине бойсунмакъ ве ясакъларындан сакъынмакъ эмир этильди. Бунынъ ичюн, о, мытлакъа бир кунь Аллахнынъ хузурында дюньяда япкъанларындан эсапкъа чекиледжек. Чюнки, о, тесадюфен дюньягъа кельмеди, Аллахнынъ яратмасынен бар олды. Эм де Аллаху Тааля кяинатта олгъан эр шейни онынъ хызметине берди. Къуранда: «Сизни бош-бошуна яраткъанымызны ве бизге бир даа къайтып кельмейджексинъиз, деп беллейсинъизми?» («Муминун» суреси, 23/115 ает). Ольгенден сонъра тирилип, Аллахнынъ хузурына кетириледжегимиз куньге «Эсап куню», деп айтамыз. Пейгъамберлер биле бу куннинъ къоркъунчлыгъындан Аллахкъа сыгъынгъан. Иште, бу Пейгъамберлерден бири – Ибрахимдир (а.с.). О, Аллахкъа бойле дуа эткен: «(Эй, Раббим) Инсанларнынъ тириледжеклери (ве хузурынъа келип, эсап береджеклери) куню, мени утандырма. О кунь не мал файда берер, не эвлят. Тек Аллахкъа темиз бир къальп иле кельгенлер башкъа» («Шуара» суреси, 26/87-89 ает). Хазрет-и Ибрахим бу дуасынен бизге орьнектир, ёл косьтере. Онынъ бу дуасы Къуранда ер алмасынынъ икмети де бу. Бу аетте ашагъыдаки хусусларгъа дикъкъат чекиле: Эй, инсанлар, оледжексинъиз, амма сонъра тирилип, Аллахнынъ хузурында эсап береджексинъиз. Буны акъылынъыздан чыкъарманъыз, азыр олунъыз; Ибрахим (а.с.) бир пейгъамбер, атта, Аллахнынъ досту олгъанына бакъмадан, эсап кунюни унутмамакъ ве о куньде утаныладжакъ алгъа тюшмемек ичюн, Аллаху Таалягъа дуа эте. Бу пейгъамберден орьнек алынъыз; Аллахкъа ёнелинъиз, ялварынъыз ве о куню эсабынъыз къолай кечмеси ичюн Аллахкъа дуа этинъиз; Ич кимсеге мени къуртарыр деп, ишанманъыз. Аллахнынъ ризасыны къазанмагъа тырышынъыз. О, разы олмагъандже, ич кимсе сизге бир эйилик япамайджагъыны унутманъыз. Чюнки Аллах изин бермегендже, ич кимсе башкъасына шефаат этип оламаз. Айса, япаджагъымыз шей – Аллахнынъ разылыгъыны къазанмакъ. Бу да анджакъ Онынъ эмирлерине итаат этмек ве ясакъларындан сакъынмакънен олур. Девамы бар... ИСА Велиев
Алтын Орду эсери – Озьбек хан джамиси
Опубликовано:
Сонъки эки бинъ йыл ичинде ярымадамызда чокъ фаркълы медениетлер келип кечти. Олардан эр бири бизим ичюн бир къач абиде къалдырды. Алтын Орду девирини алсакъ, Къырымда онынъ мимарий абиделери чокъ сакъланылмады. Кунюмизге етип кельген о заманнынъ абиделери арасында Озьбек Хан джамиси энъ корюнишли ве энъ яхшы сакълангъан бинадыр. Джами айры бир эмиетке саиптир, чюнки онынъ киби сакъланылгъан о девир абиделери пек надирдир. Джами 714 (яни 1314/15) сенеси Мухаммед Озьбек ханнынъ укюмдарлыгъы заманында къурулды. Мабед маддий дестекни косьтерген я да мимар олгъан Абдулязиз адлы бир кимсенинъ ярдымынен къурулды. Буны биз дивардаки хат языларындан огрене билемиз. Алтын Орду укюмдарынынъ языда эки ады анъылмасы бошуна дегильдир. Озьбек ады онъа догъгъанда берильди, Мухаммед адыны исе, о, Ислям динини къабул эткен сонъ алды. Ярымадада Ордунынъ бир виляети – улуснынъ пайтахты Къырым шеэри (шимдики Эски Къырым) эди. Шаркъий Анадолу ве Орта Асиядан Ислямны яймакъ ичюн кельген дин эрбаплары саесинде бу шеэр чокътан мусульман медениетининъ ерли меркези олгъан эди. Озьбек хандан та 50 йыл эвельси шеэрде биринджи джами къурулгъан эди. Озьбек хан тахткъа чыкъкъанынен, Къырым шеэри сакинлерине буюк ве дюльбер джамини эдие этмеге эмир берди. Озьбек ханнынъ вефатындан даа юзь йыл кечмеден, бир заманлары Алтын Ордунынъ энъ буюк шеэрлеринден олгъан Къырымнынъ чокъусы виранеге чевирильди. Буны мемлекетни озь козюнен корьген сеяатчылар яза эди. Ярымада ве этраф топларкъларны саипленген Герайлар сюлялесининъ укюмдарлары янъы пайтахтны даа къолайлы ве даа зияде къорчалангъан ерде – илериде Багъчасарай шеэри ерлешеджек Ашлама дересинде къурмагъа къарар бердилер. Озьбек хан джамиси тамамен гъайрыдан къурулгъаны тахмин этиле. Анълашылгъанына коре, онынъ кириш къапысы, ич сюслери ве башкъа къысымлары бир заманлары парчаланып, медресе диварына кетирилерек, янъы ерде къурулгъан эди. Япылгъан археологик тедкъикъатлар нетиджесинде, бу адисе XV ве XVI асырларнынъ сынъырында юзь бергени белли олды. 1512-1513 сенелери Менъли Герай ханнынъ Озьбек джамисининъ ичинде минбер къургъаныны ачыкълагъан язы мевджуттыр. Амма, анълашылгъанына коре, Менъли Герайнынъ бу мабеднинъ абаданлаштырылмасында иштираги минбер къурулмасындан даа да буюк эди. Чюнки бинанынъ гъайрыдан тикленилюви тамам онынъ укюмдарлыгъы заманына расткеле. Менъли Герайнынъ бу фаалиетини тек ёкъ олгъан минбердеки язы дегиль де, пек яхшы сакълангъан михраб да хатырлата. Эгер дикъкъатнен бакъылса, онынъ таныш кельген сармал шекилинде филис языларынен сарылгъан орьнеклери даа чокъ Озьбек джамисининъ къапысында япылгъан язы ве орьнеклеринен дегиль де, Салачыкътаки биринджи Къырым ханлары дюрбелерининъ орьнеклерине ошай. Салачыкътаки хан дюрбесининъ безетмелерини айны усталар япкъаныны тахмин этмеге мумкюн. Джамининъ ильк курулып ерлешкен ери бу вакъыткъа къадар белли дегильдир. Амма насыл олса да, Къырымда орду девирининъ эсас абидеси сакъланып къалды ве бунда Менъли Герайнынъ ролю пек буюктир. 1921 сенеси джами къапатылды. XX-нджи асырнынъ орталарында джами виране алына келе эди, лякин 1980 сенелери тамир этильди. Шу йыллары къырымтатарлар да кутьлевий суретте озь тувгъан топрагъына авдет этмеге башладылар, ве джами халкъымызгъа къайтарылып берильди. Кунюмизде Озьбек Хан джамисининъ корюниши бойледир: ичи сютюнлернен болюнген, таваннынъ тюбюнде пек буюк олмагъан бир къач пенджерени коре билемиз. Шу себептен куньдюзлери джами ичине кирген ярыкъ пек парлакъ дегильдир. Къыбла тарафыны бельгилеген михраб чешит ренклернен боялы, бойледже, таш устюндеки оймалы орьнеклер даа гузель корюнмекте. Джамининъ тыш корюниши бинанынъ бир къач асырлыкъ тарихы олгъаныны белли эте, джамининъ артында исе, бир заманлары Къырымнынъ энъ мешур окъув оджакъларындан бири олгъан Инджибек Хатун медресесининъ къалымтыларыны коре билемиз. Бир чокъ туристлер, джамининъ тарихынен меракълангъан ватандашларымыз еди асырлыкъ джамини озь козюнен корьмек ичюн эм Къырымнынъ, эм де дюньянынъ фаркълы кошелеринден келелер. Ерли халкъ исе, джума ве беш вакъыт намазларында топлана. Эминликнен айтмакъ мумкюн ки, Озьбек Хан джамиси ярымадамызда бир-бирининъ артындан кельген тарихий девирлернинъ багъы тимсали ве къадимий тарихымызнынъ шаатыдыр. АЛИЕ Сеферша
Гульнара Ягъяева: «Китапханемиз медениет оджагъы олмасыны истеймиз!»
Опубликовано:
Земане китапханелернинъ иши не иле багълы? Бу акъта Исмаил Гаспринский адына къырымтатар джумхуриет китапханесининъ мудири Гульнара Ягъяева тариф этти. Сюргюнликтен сонъ, Къырымда биринджи къырымтатар китапханеси насыл ачылды? Къырымтатарлар Ватангъа къайткъан сонъ, медениетнен багълы олгъан бир сыра оджакълар ачылмагъа башлады. Ве о вакъыт инсанларда: «Миллетимизге не керек?» фикири пейда олды. Бу суаль пейда олгъан сонъ, бирден миллетимизнинъ озь китапханеси олмалы киби фикир догъды. Ве бир къач инсан топлашып, кабинеттен кабинетке юрип, китапханени ачтылар. Оларнынъ арасында биринджи мудиримиз Айдер Эмиров, Исмет Заатов ве башкъалары бар эдилер. Бойлеликнен, 1990 сенеси сентябрь 24 куню китапханемиз ачылды. О заман кичик китапхане, филиал оларакъ, Ленин сокъагъында бир одада ерлеше эди. 1995 сенеси Медениет назирлиги китапханемизге джумхуриет статусыны берди ве, о куньден башлап, китапханемиз Исмаил Гаспринский адына къырымтатар джумхуриет китапханеси олды. Башта анда 3 адам чалыша эди, кет-кете хадимлернинъ сайысы артты, бугуньки куньде китапханеде 30-гъа якъын инсан чалыша. Бугунь китапханенинъ фондунда 55 бинъ китап бар. Фондунъызны насыл топладынъыз? Эбет, китапхане ачылгъан йыллары китаплар ёкъ эди. Биринджиден, китапханемизге Къырым ве къырымтатарларнен багълы олгъан китаплар керек олды. Газетагъа мураджаатлар язылды, телевидениеден айтылды ве ватандашларымыз озь шахсий китапларыны кетирмеге башладылар. Ильк къыйметли алтын фондумыз – Басыр Гъафаровнынъ китаплары олды. О, филолог эди, къырымтатар тили ве эдебиятыны мукеммель бильген инсан. Чокъ йыллар девамында Москвада яшады ве бутюн омюри девамында филология, тарих, этнография боюнджа китапларны топлады. Вефатындан сонъ шахсий китапханесини Исмаил Гаспринский адына къырымтатар китапханесине васиет оларакъ къалдырды. Эки бинъге якъын китап ве пек къыйметли архив. Бундан сонъ,бугуньки куньге къадар бизге эр кунь китап кетирелер. Олар арасында пек буюк бахшыш – рахметли Рефат Къуртиевнинъ шахсий китапханесидир (1700-ге якъын китап). Ве 1500 китапны профессор Ганкевич багъышлады. Бунен берабер Москвада Русие девлет китапханеси бар, анда чешит ерлерде басылгъан китапларнынъ нусхалары сакълы. Дженктен эвель Къырымда чыкъкъан къырымтатар китаплары о ерде сакъланылып къалгъан эди. Китапхане пейда олгъан сонъ, анълашма эсасында, андан эки бинъге якъын сийрек ве къыйметли китап бизим фондумызгъа берильди. Китапхане бинасы – тарихий бина, деп сайыла. Эвельде бинанъызда нелер бар эди? Эбет, бу тарихий бир бина. Онынъ 17-нджи асырнынъ сонъу – 18-инджи асырнынъ башында къурулгъаны акъкъында малюмат бар. Шу бинада рушдие мектеби ерлеше эди. О вакъытларда азбарда онынъ кенъиш одалары бар эди. Мында окъугъан сохталар анда яшай эдилер. Бойле меракълы бина Акъмесджитнинъ меркезинде сакъланылып къалды. 1999 сенеси бина янъыдан тамирленди. Бизим китапханемиз мында ерлешти. Фондунъызда къыйметли китапларны айта билесинъизми? Бугунь китапханемизнинъ фонду 55 бинъге якъын китаптан ибарет. Бунен берабер бизде «Терджиман» газетасынынъ коллекциясы бар. Энъ къыйметли китап ядикярлыкълары – тарихий «Къуран» ве Павел Сумароковнынъ 2 джылттан ибарет китапларыдыр. Даа дженктен эвель чыкъкъан китапларымыз бар. Олар арасында арап ве латин уруфатында басылгъан китаплар. Анда Бекир Чобан-заде, Осман Акъчокъракълы, Абдулла Лятиф-заде ве дигер языджыларымызнынъ китаплары мевджут. Бильгенимизге коре, дженктен эвель Къырымда пек чокъ миллий мектеплер чалышкъан. Бизде бу мектеплерде окъутылгъан чешит фенлер боюнджа китапларнынъ коллекциясы сакълы. Бизге Русие, Татарстандан, Башкъортостан, Къазахистан, Тюркие ве дигер девлетлерден кельген мусафирлеримиз де китапларны багъышлай. Окъуйыджыларнынъ тахминий сайысыны бельгилей билесинъизми? Оларнынъ орта яшы насыл? Йылда бизге 5 бинъ окъуйыджы языла. Оларнынъ арасында, эсасен, университет талебелери. Асылында, фаркълы яшта олгъан инсанлар келе – эм эсли башлылар, эм де кичик балачыкъларымыз да бар. Чюнки китапханемизде «Чокърачыкъ» бала меркези чалыша. Анда балалар ана тилини, инглиз тилини огренелер, эм де чешит мастер-класслар отькериле ве сантрач оюны тёгереги чалыша. Базар куньлери китапханемиз баланен толу ола. 20 йыл эвельси ве шимдики заманны тенъештирсек, китапхане окъуйыджыларынынъ сайысы эксильмедими? Ёкъ, эксильмеди. Не ичюн, десенъиз, Къырым ве къырымтатарларнен багълы ве къырымтатар тилинде олгъан малюмат интернетте аз. Анда тапылмагъан шейлер бизде тапыла. Китапханемизге джиддий шекильде чалышкъан, ильмий ишлер язгъан инсанлар келе. Ве, эльбетте, къыйметли китапларымыз бар, биз оларны интернетке къоймаймыз. Бунынъ ичюн, олсун «Терджиман» газетасыны я да дигер къыйметли китапларны эллерине алмакъ ичюн, окъумакъ ичюн, эр кес бизге келе. Интернет заманында китапханелернинъ эмиетини насыл этип ачыкълар эдиниз? Эбет, интернетте чокъ шейни тапып, окъумакъ мумкюн, амма меселеге терен далмакъ ичюн, яни, меселя, ильмий ишнен огърашмакъ ичюн, китап керек. Китапны окъумасанъ, интернеттен ильмий ишлер язылмай ве ильмий унванлар берильмей. Келеджекке планларынъыз насыл? Бизим бинамыз пек кичик, биз мында сыгъмаймыз, фондумыз да зенгинлеше. Янъы гузель бир бинаны арзу этемиз. Китапханемиз медениет оджагъы олмасыны истеймиз. Анда даа зияде тедбирлер кечсин, даа зияде иш япайыкъ, чокъ китап алайыкъ. Эр кеске хызмет косьтермек арзумыз бар. ЭВЕЛИНА Аблязова
Арзуларнынъ керчеклешмеси ичюн дуа
Опубликовано:
Пейгъамберимиз бойле деген эди: «Бирининъ Аллахкъа я да башкъа адамгъа ихтияджы олса, абдест алсын, эки рекят намаз къылсын, сонъра да бу дуаны окъусын: «Ля иляхе илляллаху’л-халиму’л-керим, субханаллахи рабби’ль-арши’ль-азим. Эль-хамду лилляхи рабби’ль-алемин. Эсъэлюке муджибати рахметике ве азаиме магъфиратике вель-гъанимете мин кулли биррин ве’с-селямете мин кулли исмин, ля теда ли зенбен илля гъафертеху ве ля хеммен илля ферраджтеху ве ля хаджетен хие леке ридан илля къадайтеха, я, эрхаме’р-рахимин». Манасы: «Аллахтан башкъа Илях ёкъ. О, Багъышлайыджы ве Джумерттир. Буюк Аршнынъ саиби Аллах, бутюн къусурлардан узакътыр. Дюньяларнынъ саиби олгъан Аллахкъа шукюрлер олсун! Эй, Аллахым! Манъа мерхаметинъни, афунъны ве бутюн яхшылыкъларны багъышла. Мени эр чешит гунахлардан къорчала. Узеримде багъышланмагъан гунахларны къалдырма. Манъа къолайлаштырмайджакъ беляларны ёллама. Сенинъ разылыгъынъа кетирмейджек ихтияджларны берме. Эй, мерхаметлилернинъ энъ мерхаметлиси!» Бу дуа, хадислерге эсасен, хаджет намазындан сонъра окъуныр (Тирмизий, 478; Ибн Мадже, 1384). «Аллахумме инни эстехируке биильмике ве эстекъдируке бикъудратике ве эсъэлюке мин фадлике, феиннеке такъдиру ве ля экъдиру, ве талему ве ля алему ве энте алляму’ль-гъуюб. Аллахумме феин кунте таляму хазе’ль-эмра хайран ли фи дини ве мааши ве акъибети эмри фекъдирху ли ве ессирху ли сумме барик ли фихи. Аллахумме ве ин кунте талему эннеху шеррун ли фи дини ве мааши ве акъибети эмри фесрифни анху векъдур ли’ль-хайри хайсу кяне сумме эрдыни бих» (Бухарий). Манасы: «Аллахым, Сенинъ бильгилеринъ иле манъа ярдым этменъни ве Сенинъ къуветинъ иле мени кучьлендирменъни истейим. Ве Сенинъ буюк мерхаметинъ ичюн дуа этем, чюнки Сен япа билесинъ, мен япалмайым, Сен билесинъ, мен бильмейим, Сен гизли олгъан эр шейден хабердарсынъ. Аллахым, бу иш меним диним, меним омюрим, ишимнинъ чезилюви ичюн хайыр олса, манъа оны къысмет эт ве къолайлаштыр, ондан сонъ исе, бунъа разылыгъынъны бер. Аллахым, бу иш меним диним, аятым, ишимнинъ чезилюви ичюн хайырсыз олса, оны менден узакълаштыр, мени де ондан чевир, не ерде олса да, манъа хайырны къысмет эт, сонъра исе, мени разылыкъкъа кетир». Бу дуа да, Бухарийде кечкен хадиске эсасен, хаджет намазындан сонъра окъуныр. «Рабби ессир ве ля туассир. Рабби теммим би’ль-хайр» Манасы: «Раббим, къолайлаштыр, зорлаштырма. Раббим, (ишимни) хайырлысынен тамамла». Лейля Сейтмеметова
Мухаммед Пейгъамбернинъ (с.а.в.) генчлиги
Опубликовано:
Аллахнынъ Ресули (с.а.в.) генчлик чагъында биле джахилие девиринде кутюльгенлерден узакъ турды. О, Пейгъамбер олмадан эвель, къавымынынъ энъ ахлякълы, шерефли бир инсаны эди. Инсанлар онъа «Эмин» лагъабыны бермеге ляйыкъ корьдилер. Эмин – «ишанчлы» демектир. Яни, эр кес Мухаммед Пейгъамберге (с.а.в.) нисбетен сонъсуз ишанч дуйгъусыны ис эте эди. Бир кунь Мухаммедге (с.а.в.) бойле суаль берильди: «Я, Ресулюллах! Аллахтан башкъасына ич ибадет эттинъизми?» Пейгъамбер (с.а.в.): «Ёкъ» джевабыны берди. – «Ички ичтинъизми?», – дие соралгъанда, о: «Ёкъ! Мен Китап ве иман не олгъаныны бильмеден биле, оларнынъ (мушриклернинъ) япкъан шейлери куфюр олгъаныны биле эдим», – деп буюрды (Диярбекрий, 1, 254-255). Пейгъамберимизнинъ (с.а.в.) генчлиги джахилие девирине кельди. Эр кес путкъа ишанды, амма Эфендимиз оларгъа ич инанмады, янълыш олгъаныны ис эте эди. Эр кес ички ичкенде, эгленджеден эгленджеге кезгенде, о, бу ерлерден ве шейлерден эп узакъ турды. Пейгъамберимиз (с.а.в.) эп Аллаху Таалянынъ къорувы алтында эди. Мухаммед (с.а.в.) генчликте эп эмджелерине ярдым этти. Чобанлыкъ япты, тиджаретнен огърашты. Бир кунь Пейгъамберимиз (с.а.в.): «Аллаху Тааля ёллагъан эр бир пейгъамбер мытлакъа чобанлыкъ япа эди», – деп буюрды. Сахабелер: «Сиз де чобанлыкъ япа эдинъизми, эй, Аллахнынъ Ресули?», – деп сорадылар. – «Эбет, уджрет къаршылыгъында меккелилернинъ къойларыны бакъа эдим», – дие буюрды. (Бухарий, «Иджаре», 2; «Энбия», 29). Даа 12 яшында олгъанда, эмджелеринен бирликте тиджарет сеяатлырына чыкъкъан эди. Сонъра Пейгъамберимизнинъ ишанчлы бир шахсиет олгъаныны билип ве айретте къалып, Хазрет-и Хатидже озь тиджарет керванларыны онъа идаре этмеге теклиф этти. Чюнки Эфендимиз чокъ эмин инсан эди, ишини пек гузель япа эди. Джахилие девиринде ич бир кимсе озь къыяфетине пек дикъкъат этмей эди. Путларгъа ишанып, атта, кимерде чыплакъ биле юрьген эдилер. Эдептен узакъ эдилер. Амма Ресулюллах ич бир вакъыт утанчлыкъ ве эдеп сынъырларыны бозмады. О, бекяр къыздан биле намуслы ве эдепли эди (Бухарий, «Эдеб», 77). Мухаммед (с.а.в.) генчлигинден итибарен эп гъарип ве чаресиз инсанларнен бирликте олды ве оларгъа ярдымда булунды. Эмджелеринен берабер Хильфу’ль-фудуль джемиетини къурып, бойле инсанларнынъ акъларыны къорчалады. Пейгъамберимиз аилесине, сой-сопуна ве дигер инсанларгъа нисбетен чокъ сайгъылы эди. Эр заман акъыл иле арекет этип, энъ къыйметли олгъан генчлик девирини хайырлы бир шекильде кечирди. АЙШЕ Дуран
Юклю къадынларгъа…
Опубликовано:
«Бала ананынъ къарнында олгъанда, сач алмакъ, сач боямакъ олмаз. Орьмек, тикмек, нагъышламакъ олмаз. Хастаны зиярет этмек, дженазеге бармакъ олмаз» инанчларына даир… Юклю къадынларнынъ... ...сач кестирюви Агъыр аякълы апайларнынъ сач кестирмеси догъру дегиль, деген фикир бар. Эгер кестирильсе, «догъаджакъ баланынъ омюри къыскъа олур» деген бир хурафе юре. Динге, акъылгъа уймай. Динимизде не эркеклернинъ, не де апайларнынъ сач кестирмелерини ясакълагъан ич бир делиль ёкъ. Бу меселе халкъ арасында даркъалгъан бир хурафедир. Бунынъ суннетте бир делилининъ барлыгъы соралса: «Кензуль-уммаль» китабында шу манадаки бир хадис-и шериф къайд этильген: «Апайларнынъ энъ къыйметлилери, Пейгъамберимизнинъ ханымлары, къулакъ йымшагъыны кечмейджек микъдарда сачларыны къыскъарта эдилер» («Кензуль-уммаль», 3: 35). Мында козьден узакъ тутулмамасы керек муим бир нокъта да, апай сачыны кескенде, акъайгъа ошамакъ киби бир ниетининъ олмамасы я да сачыны эркек тырашы киби япмамасы кереклигидир. Чюнки хадис-и шерифте Пейгъамбер Эфендимиз: «Аллах къадынлардан акъайларгъа ошамагъа тырышкъанларны иляхий рахметтен узакъ этсин», – деп буюра (Эбу Давуд, «Либас», 31). Сач боямасына кельгенде, динимиз бизге табиий олгъан, сувны кечирген къынаны тевсие эте. Имам Ахмед б. Ханбель отуз учь яшында сачыны къына иле боялады. Бунынъ ичюн эмджеси: – Аджеле эттинъ! – дегенде, Имамы Ахмед б. Ханбель: – Бу, – Ресулюллах Эфендимизнинъ (с.а.в.) суннетидир, – деген эди. ...дженазеге барувы Дженазени ташымакъ вазифеси акъайларгъа берильгени киби, дженазеге бармакъ да акъайларнынъ вазифесидир. Къадынларнынъ дженазеге барувы Хазрети Пейгъамбер (с.а.в.) тарафындан ясакълангъаны ичюн (къадынларнынъ дженазенен берабер кетмелери иттифакъ-нен мекрухтыр. Ханефилерге коре, «тахримен мекрух»тыр ки, эгер фитне къоркъусы бар исе, о заман иттифакънен харамдыр. Имам-ы Азам Эбу Ханифе де: «Апайларнынъ дженазе такъиби уйгъун дегильдир», – деген. Бундан анълашыла ки, юклю апайларнынъ дженазеге бармамалары даа уйгъун. Бундан себеп, дженазеге барса, баланынъ омюри къыскъа олур, мытлакъа хасталаныр ве саире киби хурафелерден себеп дегиль. Психологик бир агъырлыкъ ве Пейгъамберимизнинъ айткъаны ичюндир. Лякин вакъыт кечкенден сонъ, мезарлыкъкъа барып дуа этмекнинъ бир ясагъы ёкъ. «Айше (р.а.) бир кунь мезарлыкътан къайта эди. Мен онъа: «Эй, муминлернинъ анасы! Къайдан келесинъиз?» – деп сорадым. «Къардашым Абдуррахманнынъ мезарыны зияреттен къайтам», – деди. Мен: «Ресулюллах (а.с.) мезар зияретини ясакълагъан эдими?», – деп, сорадым. «Эльбет, Ресулюллах мезар зияретини ясакълады, амма сонъра изин берди», – деп, буюрды («Сунен Ибни Мадже Терджуме ве Шерхи», 4: 439). ...орьмек, тикмек меселеси Орьме, тикме, нагъыш, ишлеме киби шейлер исе чокъ эйидир, мубахны да кече, суннеттир. Хадис-и шерифте буюрылгъаны киби: Аллаху Таалянынъ фарз къылгъаныны япмакътан ве акъайына итааттан сонъ, апайлар ичюн, юн ишлемектен, иплик букмектен устюн иш ёкътыр. Бир саат юн ишлемек, иплик букмек я да къумачтокъумакъ, эль ишлерини япмакъ – къадынлар ичюн чокъ севаптыр. Онынъ ичюн бала догъувыны беклеген апайларнынъ бу ишлернен огърашмаларында ич бир яманлыкъ ёкъ, севабы бар. Инсанларнынъ арасында даркъалгъан сёзлер исе, ап-ачыкъ хурафедир. ...хаста зиярети Хаста бир муминни зиярет этмек – Пейгъамберимизнинъ (с.а.в.) суннетидир. О, хасталарны зиярет эте, муминлерге де хаста зияретини тевсие эте эди (Бухарий, «Дженаиз», 2; Муслим, «Либас», 114). Хаста бир муминни зиярет эткен инсан эм хастаны къувандырыр, эм де озю севап къазаныр (Тирмизий, «Эдеп», 45; Несаий, «Дженаиз», 53). Амма хасталыкълар фаркълы ола, белли ки, юкъуджы ве агъыр хасталыкълар олгъан ерге агъыраякълы апайларнынъ бармасы догъру олмаз. Кимсенинъ де джаны агъырмамакъ керек. Хазрети Умер (р.а.) Шамгъа догъру ёлгъа чыкъкъан эди. Серг дейильген ерге баргъанда, онъа Шамда веба хасталыгъы яйылгъаныны хабер эттилер. Хазрети Умер (р.а.) эр кеске сесленип: – Мен сабалейин къайтув азырлыгъына башлайым, сиз де айванларынъызгъа мининъ, – деди. – Аллахнынъ къадеринден къачасынъмы? – деп, сорадылар. Хазрети Умер (р.а.): – Эльбетте, Аллахнынъ къадеринден кене Аллахнынъ къадерине къачамыз, – деди. Абдуррахман б. Авф (р.а.) исе: «Бу хусуста менде бильги бар, – деди –, Ресулюллах Эфендимизнинъ (с.а.в.): «Бир ерде веба олгъаныны эшитсенъиз, анда барманъыз. Бир ерде веба ортагъа чыкъса, сиз де анда олсанъыз, хасталыкътан къачып, андан тышарыгъа чыкъманъыз», – буюргъаныны эшиттим», – деди. Бу сёзлерден сонъ, Хазрети Умер (р.а.) Аллахкъа хамд этти ве андан айрылып ёлуна девам этти (Бухарий, «Тыб», 30; Муслим, «Селям», 98). Аллах джумлемизге хурафелерге инанмайып, акъылларымызны къулланмагъа, бильмеген шейлерни бильгенлерден сорап, арекет этмеге насип эйлесин. РАИМ Гафаров
Несибе (радыяллаху анха)
Опубликовано:
Хазрети Несибенинъ бабасынынъ ады Каб, анасы исе Рабабдыр. Мединедеки мусульманлар Пейгъамберимизнинъ Мединеге келювини пек истей эдилер. Араларындан 75 киши, Пейгъамберимизни давет этмек ичюн, Мекке якъынларында Акъабе деген ерге кельди. Бу ерде Пейгъамберимизнен корюшип, оны Мединеге чагъыраджакъ эдилер. Араларында эки ханым да бар эди. Олардан бири – Несибе эди... Бир йыл эвельси Севимли Пейгъамберимиз (с.а.в.), Мусаб бин Умейрни Мединеге, Ислямны огретмек ичюн ёллагъан эди. Несибе (р.а.) онынъ весилеси иле мусульман олды. Пек кучьлю бир иман саибеси эди. Бу иманы огърунда эр шейини феда этмеге азыр эди. Умму Саид онынъ икяесини бойле анълата: «Бир кунь Несибенинъ янына бардым ве «Манъа Ухуд кунюни анълатып олурсынъмы?» – дедим. Бойле анълатты: «Ухуд дженкинде иштирак эттим. Янымда бир савутта да сув бар эди. Ресулюллахкъа якъынджа бардым, сахабелер де янында бар эди. Мусульманлар дженкте гъалебе къазандылар. Амма бираздан мушриклер янъы къуветнен къайттылар. Пейгъамберимизнинъ янындаки сахабелер я шеит ола, я да къача эдилер. Янында пек аз адам къалгъан эди. Онъа бир зарар тиеджегинден къоркътым. Мен де къылычымны алып, онынъ янына кельдим. Акъайым ве огълум да янымда эдилер. Берабер Пейгъамберимизни къорчаламагъа тырыштыкъ». Несибе, Пейгъамберимизнинъ этрафында бир кобелек киби учты. Пейгъамберимиз исе, онъа: «Эй, Умму Умаре! Сенинъ даянгъанынъ шейге Хабешистан биле даянамаз! Хабешистан биле даянамаз!», – деп, оны макътады. Энъ ярамаз мушриклерден бири, Ибн Къамра, Пейгъамберимизге буюк бир таш атты. Бу таш Пейгъамберимизнинъ эки тишини къырды ве бетини яралады. Пейгъамберимизни бу алда корьген Несибе (р.а.), бу адамгъа уджюм этти, амма омузындан яраланды. Буны корьген Пейгъамберимиз (с.а.в.), Абдуллахкъа: «Ананънынъ ярасыны сар, – деди, ве – Аллахнынъ берекети сизнен олсун! Ананънынъ дженнеттеки ери, фелянчаларнынъ еринден устюндир. Бабанънынъ дженнеттеки ери, фелянчаларнынъ еринден устюндир. Сенинъ еринъ исе, фелянчаларнынъ еринден устюндир», – сёзлерини къошты. Несибе (р.а.) бу сёзлерни дуйгъанынен, аман: «Эй, Аллахнынъ Пейгъамбери! Меним ичюн дуа эт де, дженнетте санъа къомшу олайым!», – деп риджа этти. Пейгъамберимиз (с.а.в.) эллерини ачып, дуа этти: «Аллахым! Оларны манъа дженнетте къомшу ве аркъадаш эт!». Бу сезлерден сонъ, Несибе (р.а.) буюк севинч ичинде: «Эльхамду лиллях! Бундан сонъ башыма насыл кедер кельсе биле, алдырмам», деди. Арадан чокъ йыллар кечти, амма Пейгъамберимиз (с.а.в.): «Ухуд дженки куню сагъымда, солумда ве бакъкъан эр тарафымда этрафымда Умму Умарени коре эдим», – деп, бу ханым сахабенинъ косьтерген къараманлыгъыны макътай эди. Бу джесюр, арслан юрекли ханым Ухуд дженкинде он эки яра алды. Пейгъамберимизнинъ (с.а.в.) буюк къыймет кескени ве даима зиярет эткени Несибе (р.а.), бундан гъайры, Хайбер ве Хунейн дженклеринде де иштирак этти. Пейгъамберимизнинъ вефатындан сонъра, Мусейлеме деген яланджы бир адам чыкъып, озюни «пейгъамбер» оларакъ илян этти. Эбу Бекир (р.а.) онъа къаршы ордунен чыкъты. Бу ордуда Несибе (р.а.) де бар эди. Бу къараман къадын къайда ве насыл вефат эткени белли дегиль. Аллах ондан разы олсун! ЭМИНЕ Асанова
Муфти джами
Опубликовано:
Кефе шеэринде ерлешкен Муфти джами, Кефе шеэринде ве онынъ дживарында эски заманлардан сакъланып къалгъан екяне мусульман диний бинасыдыр. Джами, 1630-нджы сенелери къурулып, бозулувлар корьди, гъайрыдан тикленильди, бугунь озь асыл джами вазифесини эда эте. Эвельки заманларда Кефе шеэрини орта асырдаки Истанбулнен къыяслай эдилер. Истанбулнынъ тесири джамининъ мимарджылыкъ услюбинде де озь ерини тапты. Джами Истанбул джамилерине бенъзетилип къурулды. Онынъ къурулывы 1630 сенеси екюнленди. Фаркълы себеплерден отьрю бина дефаларджа реставрациядан кечип, озь асыл корюнишини джойды, амма джами къуббеси ве минареси XVII асырдан аман-аман денъишмеди десек, янълыш олмаз. Къуббеден гъайры, джами гъает къалын таш диварлары ве он эки ханели бинасынен айырылып тура. Ышыкъ ичери, эки къатында да олгъан пенджерелерден тюше. Бинанынъ гъарбий тарафындан секизханели минаре ерлеше. XVII-XVIII асырлары джамининъ огюнде диний эрбапларнынъ дефин этильген дюрбе бар эди, шимдики куньде исе, онынъ изи корюнмей, ялынъыз эски тёшеме ёл аляметлери ве тюрк амамынынъ къалымтылары къалды. Джамининъ учь кириши бар, ичиндеки мейданлыгъы 40 квадрат метрни тешкиль эте, ичинде исе, къадимий орьнеклернинъ базы парчаларыны корьмек мумкюн. 1975 сенеси джами бинасы буюк реставрациядан кечти ве бир сыра бозукълыкълар, чатлакълар ёкъ этильди. 1998 сенесинден башлап, Муфти джамиде джума намазлары кечириле ве мезкюр джами Кефе шеэрининъ эсас мусульман ибадетханеси сайыла. АЛИЕ Сеферша
Мухаммед Пейгъамбернинъ (с.а.в.) орьнек толу аяты
Опубликовано:
Пейгъамберимиз – аяты бу дереджеде тафсилятлы билинген ве огренильген екяне инсандыр. Онынъ сёзлери, арекетлери, давранышлары, ибадет аяты тарихта сакъланып къалды. Аллахнынъ сёзю Къуран-ы Керим ве 1400 девамында язылгъан Ислям китаплары ве эсерлери Мухаммед Пейгъамбернинъ (с.а.в.) шахсиетини ачыкъламакъта. Юдже Раббимиз Пейгъамберимизни алемлерге рахмет оларакъ ёллады. Ресулюллахнынъ (с.а.в.) аяты етим балалыгъындан башланды. Сонъра Мухаммед (с.а.в.) пейгъамберлик макъамына кетирильди ве, джемиетнинъ бутюн басамакъларындан кечип, энъ юксек сайылгъан девлет башы севиесине еткен. Аллаху Тааля «Ахзаб» суресининъ 21-инджи аетинде бойле буюра: «Ант олсун ки, Ресулюллахта сизлер, Аллахкъа ве ахирет кунюне къавушмакъны умют эткен ве Аллахны чокъ зикир эткенлер ичюн, энъ гузель бир орьнек бар». Мухаммед Пейгъамбер (с.а.в.) балалыкъта ана-бабасындан оксюз къалып, эйи, адалетли ве намуслы бир инсан олып осьти. Оны осьтюрип бакъ-къан къадынларгъа да урьмет ве севги иле янашты. Пейгъамберимизнинъ (с.а.в.) генчлигине дикъкъат эткен бири озюне догъру генчлик харитасыны сызабиле. Элял рызыкъ ичюн чалышкъан туджджар да Эфендимизден орьнек алабиле, чюнки Пейгъамберимиз (с.а.в.) бу мевзуда биле энъ юксек тиджарет ахлякъыны косьтерди. Эгер бир аиле къурмагъа къарар берсенъ, Пейгъамберимизнинъ (с.а.в.) аилесинден нумюне алабилесинъ. Чюнки Пейгъамберимиз пек гузель къоранта башы олып, омюр аркъадашларына ярдым этти, оларгъа нисбетен урьмет ве севги иле давранды. Онынъ мисали боюнджа къоранта къургъанлар, иншааллах, келеджекте эки дюньяда сеадетке къавушабилирлер. Пейгъамберимиз (с.а.в.) Аллахтан вахий алгъанда, талебе киби эди. Аллахнынъ сёзюни джемаатына анълаткъанда исе, оджа сыфатында чыкъты. Оджа сыфатында Пейгъамберимиз киби йымшакъ, айны аньде адалетли олмалымыз. Талебе олгъанда исе, дикъкъатлы, сабырлы олмакъ керекмиз. Пейгъамберимизнинъ (с.а.в.) аяты бизим ичюн бир кузьгю кибидир. Бу кузьгюге бакъып, базы табиат чизгилеримизни ве зайыфларымызны корьмек ве оларны тюзельтмек мумкюндир. Девамы бар… Айше Дуран
Сеитасан Асанов: «Биз эсас шейни анъламакъ керекмиз: биз ве Къырым – бирмиз»
Опубликовано:
1970-нджи сенелери халкъымыз Ватангъа къайтып башлагъанда, ватанпервер ве джесюр инсанлар миллетимизге ёл косьтердилер. Ватан ёлуны ачтылар. Чюнки Къырымгъа къайтып кельген сонъ эв, иш, аш, сув ве дигер эр куньлюк меселелерден гъайры, миллетимизни, динимизни сакъламакъ меселеси де ортада турды. Адым-адым мектеплер ве окъув юртлары ачылды, джамилер къурулды. Бойле инсанлардан бири – бугуньки къараманымыз Сеитасан Асановдыр. 83 яшына кельген Сеитасан агъа Сакъ районынынъ дин джемиетлерининъ реиси, «Янъы джами» дин джемиетининъ реисидир. «…Къырымгъа къайткъан сонъ, эр шейни сыфырдан башламагъа керек олды» Сеитасан агъа, Къырымгъа не вакъыт къайттынъыз, сизинъ джемаат фаалиетинъиз насыл башланды? Къырымгъа 1976 сенеси Сырдарья виляетинден, Гулистандан къайттым. Сакъ шеэрине келип, ерлештик. 5 йыл пропискасыз яшадыкъ. Бир сыра къыйынлыкълардан кечтик, къолай олмады. Бир шейге бакъмадан, Раббимиз сабыр-такъат берди, бекледик, язылдыкъ ве Ватанда яшайышымызны къурып башладыкъ. Эбет, Къырымгъа къайт къан сонъ, эр шейни сыфырдан башламагъа керек олды. Не исе, яшайыш девам эте, келим-кетим дюньясы… Бир кунь бир къырымтатар къорантасында бала кечинди ве оны коммеге керек олды. Къырымгъа къайткъан сонъ, ильк йыллары мусульман мезарлыгъы ёкъ эди. Не япайыкъ. О якъкъа, бу якъкъа айландыкъ, мезарлыкъкъа кирдик ве дивар четинден 3 метр алып, коммеге меджбур олдыкъ. Бу вакъиадан сонъ козюмиз ачылды ве бир къач къарт топлашып, дин джемиетини къурдыкъ. Бундан сонъ бу дин джемиети адындан бизге мезарлыкъ ичюн топракъ айырмагъа талап эттик. Яваш-яваш меселелеримиз чезильмеге башлады. Сонъра джами ичюн ер къыдырмагъа башладыкъ. Топракъ алгъан сонъ, джамини къурмагъа керек олды. Не ичюн сизинъ дин джемиетинъиз «Янъы джами» оларакъ адландырылды? Дин джемиетимиз тизильди ве энди огюмизге, джами не ерде къуруладжакъ меселеси чыкъты. Биз, дженктен эвель шеэрде эски джами не ерде олгъаныны тапамадыкъ, онынъ ичюн де янъы джамини къурмакъ къарары алынды. Бойле этип, дин джемиетимиз «Янъы джами» адландырылды. Сизинъ вазифенъиз неден ибарет? Джемаат арасында иш эр вакъыт тапыла. Эгер яшлар арасында меселе чыкъса, биз керек оламыз. Эр шейни анълатып, оны чезмеге тырышамыз. Мен энди 83 яшындам, такъатыма коре, джемаат арасында юрем, эвде отурмакъ ёкъ. Яшыма бакъмадан, мени эр ерге чагъыралар. «Биз аман-аман 7 йыл Сакътаки «Янъы маале» джамисининъ къурулмасы ичюн курештик» Сакътаки джами къуруджылыгъынынъ тарихы акъкъыда тариф этинъиз. Джами къуруджылыгъынынъ тарихы та 1991 сенеси башланды. Биз аман-аман 7 йыл Сакътаки «Янъы маале» джамисининъ къурулмасы ичюн курештик. Шеэр киришинде пек онъайтлы бир ерде джами ичюн топракъ айырылды. Бундан сонъ оны къурмакъ ичюн арекет этмеге башладыкъ. Джами къуруджылыгъы меселесинде джемаатымыз ярдым этти ве Муфтилигимиз дестек косьтерди. Ресмий оларакъ, джами ачылувы 2002 сенеси олды. Джамимиз 400-ден зияде инсанны сыгъдырабиле, сонъра янында огъланлар ичюн медресе ачылды, анда балаларымызны окъутамыз. Бугунь джами янында медресе чалыша, эм де джами олгъан ерде ифтарларнынъ кечирилюви ичюн махсус бина къурулды. Даа насыл планларынъыз бар? Эр шей инкишаф эте, заман денъише. Яшлар да денъише. Онынъ ичюн биз яшлар ичюн спорт-зал къураджакъмыз. Чюнки топрагъымыз буюк. 1,5 гектардан зиядедир. Онынъ ичюн, Аллах къысмет этсе, къызлар ичюн медресени де къураджакъмыз. Еримиз бол, япыладжакъ ишлеримиз де чокъ. Сакънынъ джемааты фаальми? Э, джемаатымыз, керчектен де, пек гузель, халкъ бизге ишана. Аллах эписинден разы олсун, биринджи вакъыттан башлап, бугуньки куньге къадар эр иште ярдым этелер. Афсус ки, чокъусы ихтиярларымыз рахметли олды, амма генчлеримиз эр ишке къошула. Кезлевдеки Джума джамисининъ мусульманларгъа къайтарылувы ишинде иссенъиз буюктир. Бу акъта хатыралавларынъызнен пайлашабилесинъизми? О вакъыт халкъымыз пек бирлик эди. Эгер бир меселе чыкъса, гедже-куньдюз демейип, халкъ топлашып, берабер чезе эди. Кезлевдеки Джума джамиси меселесинен огърашмакъ – эпимизнинъ боюн борджумыз эди. Буюк, тарихий, гузель джами. О ерде джемаат фааль къатнашты ве оны бизге берюв меселеси чезильди. Бу джами къайтарылгъан сонъ, мусульманлар яшагъан ерде джами къурулмагъа башланды. Чюнки сюргюнликтен эвель де шай олгъан. Эр бир кой ве къасабада бир я да бир къач джами олгъан. Ашагъы, юкъары джами олгъан. Бугунь де биз мусульман яшагъан эр ерде джами къурулмасына ынтылмакъ керекмиз. «Миллетимизнинъ ве балаларымызнынъ парлакъ келеджеги – тек бирлик-бераберликтедир» Фикиринъиздже, бир инсанны ве, умумен, миллетни инкишаф эттирген шей недир? Бирлик, тек бирлик… Буны джойгъан миллет гъайып ола. Чюнки бирлик деген шей, эр шейни чезе, агъырны енгиль эте. Айырылыкъ исе къаза ве беляларгъа кетиребиле. Бирлик олмалымыз. Бири-биримизни багъышламакъ, эр шейге мукъайт олмакъ керекмиз. Миллетимизнинъ ве балаларымызнынъ парлакъ келеджеги – тек бирлик-бераберликтедир. «Урф-адети, тили олмагъан миллет гъайып ола» Генчлерге насыл тилегинъиз, тевсиенъиз оладжакъ. Эр шей огретиле, эр шей айтылып анълатыла. Эгер бир шей унутылса, бир шейге эмиет берильмесе, о шей унутылып къала. Эр шейни вакъытында япмалы. Шукюр Аллахкъа, уйкен несиль бар. Онынъ ичюн бугунь биз айткъанымызгъа мукъайт оладжакъсынъыз, бизни тек урф-адетлеримиз миллет оларакъ сакълап къаладжакъ. Урф-адети, тили олмагъан миллет гъайып ола. «Биз эсас шейни анъламакъ керекмиз: биз ве Къырым – бирмиз» Къайгъыргъан шейинъиз недир? Мен ана ве бабадан эрте оксюз къалдым. Мени битам, къартбабам бакъып осьтюрдилер. Онынъ ичюн мен эрте чалышып башладым, миллий меселеге къатнаштым. Къырымгъа къайткъандже. Биз эсас шейни анъламакъ керекмиз: биз ве Къырым – бирмиз. Миллетимиз о къадар шейни башындан кечирди. Аллах эпимизге – сагълыкъ, такъат берсин. ЭВЕЛИНА Аблязова
Тёвбе ве истигъфар
Опубликовано:
Инсан огълунынъ яратылувы ойле ки, о, хата япабильген бир варлыкътыр. Бу хаталар базы вакъытта Яратыджыгъа къаршы, базыда исе инсанларгъа къаршы япыла. Дюнья ве ахирет бахтына иришмек ичюн, япылгъан бу хаталардан вазгечип, пешманлыкъ дуйып, тёвбе этмек мумкюн. Тёвбе сёзюнинъ манасы – пешман олмакъ, япылгъан янълыштан къайтмакъ, демектир. Динимизде «тёвбе» дегенде исе, къулнынъ ишлеген яманлыкъ ве гунахлардан пешман олып, оларны терк этмек манасы анълашыла. Истигъфар исе – Аллахтан багъышлав тилемек демектир. Аллахкъа ёнельмек, эмирлерине бойсунмакъ ве ясакъларындан узакъ турып, Аллахкъа сыгъынып, афу сорамакъ демектир. Гунахлар ичюн тёвбе этмек – фарздыр. Япылгъан эр бир гунах ичюн айры-айры тёвбе этмек керек. Тёвбенинъ дёрт басамагъы бар: 1. Япылгъан гунахны терк этмек; 2. Япылгъан гунах ичюн пешманлыкъ дуймакъ; 3. Бир даа япмамагъа къарар бермек; 4. Къул акъкъына кирильген олса, эляллыкъ сорамакъ. Юдже Раббимиз Къуран-ы Керимде пек чокъ аетлерде гунахлар ичюн тёвбе этювимизни истей ве тёвбелернинъ къабул этиледжегини бильдире. Япылгъан тёвбелернинъ нетиджесинде Аллах-нынъ ве инсанларнынъ разы оладжагъы бир аят яшанса, дженнет муждеси бериле. Келинъиз, бу мевзунен багълы аетлерге бакъайыкъ: «Эй, иман эткенлер! Аллахкъа самимий бир шекильде тёвбе этинъиз» («Тахрим» суреси, 66/8 ает), «Эпинъиз Аллахкъа тёвбе этинъиз, эй, муминлер! Бельки, бойлеликнен, къуртулышкъа ириширсиниз» («Нур» суреси, 24/31 ает). Севимли Пейгъамберимизден (с.а.в.) де тёвбенинъ эмиети акъкъында бизге чокъ хадис кельди. Бу хадислерден базыларынынъ манасы бойледир: «Кунеш гъарптан догъмадан эвель (къыямет къопмадан эвель) ким тёвбе этсе, Аллах онынъ тёвбесини къабул этер» (Муслим); «Эй, инсанлар! Аллахкъа тёвбе этип, Ондан афу соранъыз. Чюнки мен Ондан куньде юз кере афу сорайым» (Муслим); «Къулнынъ тёвбе этювинден Аллахнынъ дуйгъаны мемнюниет, сизден биринъиз, кимсесиз чёльде джойгъан девесини тапкъан вакъыттаки севинчинден даа буюктир» (Бухари). Аллаху Таалянынъ тёвбе къапысы даима ачыкъ. Бу къапынынъ ачыкъ олгъаны, инсан истегени къадар гунах ишлесин, эп бир багъышланыр, манасына кельмей. Бу къапынынъ ачыкъ олувы Аллахнынъ къулларына олгъан сонъсуз мерхаметини, оларнынъ эбедий къуртулышкъа иришювлерини истегенини ачыкъ-айдын косьтере. Насыл олса да, гунахларымдан тёвбе этерим, афу этилир, деп яманлыкъ ишлемемек керек. Хаталардан тёвбе этмек исе, эр бир инсан ичюн керек олгъан хусустыр. Гунахлар багъышланмаз, деп, умютсизликке тюшмемек керек. Бундан да гъайры, чокъ гунахкъа кирген инсанларгъа Аллах сенинъ гунахынъны багъышламаз, деп айтмамакъ керек. Бунынънен багълы халкъымыз арасында къулланылгъан базы янълыш фикирлер бар. Меселя: «Бу вакъыткъа къадар гунах ишледи, сонъра да тёвбе этти, шимди акъыл огрете!» манасындаки фикирлерни эшитмек мумкюн. Бунен берабер, тёвбе этип, джамиге джемааткъа кельген инсанларгъа: «бу ерде сенинъ еринъ ёкъ», дегенлер де чыкъа. Бу анълайышларнынъ эписи янълыш. Аллах гунах ишлегенлернинъ тёвбесини къабул этиджидир. Бу киби янълыш сёз ве фикирлер инсанларнынъ япкъан хаталарындан пешманлыкъ дуймамасына ве Аллахнынъ рахметинден умют кесмелерине себеп олабиле. Бакъынъыз, бу мевзуда Аллах не буюра: «Анджакъ тёвбе ве иман этип, эйи ишлер япкъанлар айры. Аллах оларнынъ яманлыкъларыны эйиликлерге чевирир. Аллах пек багъышлайыджы, пек мерхаметлидир» («Фуркъан» суреси, 25/70 ает). «Эй, озьлерине къаршы чалышып сынъырдан кечкен къулларым! Аллахнынъ рахметинден умют кесменъиз. Чюнки Аллах бутюн гунахларынъызны багъышлайбиле. Шубесиз, О, пек багъышлайыджы, пек мерхаметлидир» («Зумер» суреси, 39/53 ает). Инсан, кимнинъ акъкъыны ашагъан олса, ондан эляллякъ сорамакъ керек. Чюнки къул акъкъыны тек къул афу эте. Юдже Аллах бу акъны эр бир инсангъа берди. Дюнья аятында дигернинъ акъкъыны ашагъанларнынъ севап-лары, кимнинъ акъкъыны ашагъан олсалар, о кимселерге дагъытыладжакъ. Ве, аксине, башкъа инсанларнынъ акъкъыны ашагъанларнынъ севаплары битсе, кимнинъ акъкъыны ашагъан олсалар, о кимселернинъ гунахларыны устьлерине атыладжакъ. Севимли Пейгъамберимиз (с.а.в.) бу мевзуны бойле анълаткъан: «Муфлис (банкрот олгъан инсан) кимдир, билесизми?» – деп сорады. Сахабелер: «Бизим арамызда муфлис - парасы ве малы олмагъан инсанлар», – дедилер. Пейгъамберимиз (с.а.в.): «Шубесиз ки, умметимнинъ муфлиси, Къыямет куню намаз, ораза ве зекят севабынен келир, амма бирисини сёгген, бирисине зина ифтирасы аткъан, онынъ малыны ашагъан, бунынъ къаныны тёккен, бирисини котеклеген, бу себептен эйиликлерининъ севабы онъа-бунъа берильген ве устюнде къул акъкъы битмеден, севаплары битсе, кимнинъ акъкъыны ашагъан олса, о инсанларнынъ гунахы онъа юкленип. сонъра да, джеэннемге атылгъан инсандыр», – деп буюрды (Муслим). Тёвбе мевзусында сахабелерден алынаджакъ чокъ ибрет бар. Ислям дини кельмеден эвель, эр бир тюрлю гунахкъа булашкъан инсанлар, Ислямнынъ келювинен, йылдызлар алына кельдилер. «Пейгъамберимизнинъ сахабелери» шерефини къазандылар. Олар Ислям динини ильк къабул эткенлер олдылар. Умер, Пейгъамберимизни ольдюрмеге кеткенде, хатасыны анълап, Хазрети Умер олды. Мусульман – абдест ве бой абдестинен беденни темизлей. Урбасыны ве намаз къыладжакъ ерини темизлей, усть-башыны ве этрафыны темиз тута. Тёвбе этип ве ибадет этип, ахлякъыны гузеллештире ве маневий темизлене. Дюнья бахтыны къазанмакъ, ахиретте гъайып эткенлерден олмамакъ ичюн, тёвбе этмек, иманымызны къуветлендирмек, ибадетлеримизни ерине кетирмек ве ахлякъ къаиделерини яшайышымызгъа кечирмек керекмиз. Юдже Раббимиз япкъан гунахларымызны, хаталарымызны, исьянларымызны афу этсин. Эки дюньяда бахтлы олмагъа насип этсин. ИСА Велиев