Исламские науки
Инсан гузель орнекке мухтадждыр
Опубликовано:
Бала буюклерден орьнек алып, бу аятны танымагъа башлай. Аш ашагъанда, къашыкъны насыл этип тутмакъ, насыл кийинмек… Анасы- бабасы насыл этип лакъырды этсе, бала да айнысыны эшитип, бу шекильде лаф этмеге башлай. Яни инсан оськен сайын бу арекетлерни текрарлай. Балагъа сёзнен айтылгъан насиатлар аз шекильде къабул этиле. Олар корьгенини япа. Ана-бабалар балагъа не косьтерселер, къаршылыкъ оларакъ айны буны коребилелер. Ве тек анасы ве бабасындан дегиль, аркъадашларындан, къомшуларындан, оджаларындан да орьнек алып, осе. Яни бир генч, шахсиет оларакъ давранышлары ве алышкъанлакъларыны кендисине орьнек оларакъ ала ве шу орьнеклер вастасы иле осе. Онынъ ичюн орьнек оларакъ сечильген инсанлар гузель ахлякълы олмалы. Акси алда нетиджелер де аджыныкълы олабиле. Шу себептен баланынъ этраф даиресине чокъ дикъ-къатлы олмакъ керек. Генчлер чешит инсанлардан орьнек ала. Оларнынъ арасында, керчектен, эм гузель шахсиетлер, эм менфий чизгилерни ташыгъан инсанлар да мевджут. Амма унутмамакъ керек ки, догърусыны сайламакъ ичюн, Аллаху Теаля инсангъа акъыл-фикир берди. Бир генч ичюн гузель орьнек – Пейгъамберимиздир (с.а.с.). Пейгъамберимизнинъ хадислери, мусульманларгъа ёл косьтерген къаиделер кибидир. Бундан гъайры, сахабе кирам ве тарихта эмиетли ер алгъан чокъ гузель инсанлар бар. Оларнынъ эйи давранышларыны дикъкъаткъа алып, аятымызгъа кечирмек мумкюндир. Девамы бар... Айше Дуран
Къабирге чичек сачмакъ ве кетирип къоймакъ меселеси
Опубликовано:
Якъынларыны джойгъан инсанлар, оларгъа насыл ярдымджы олурмыз, деп тюшюнелер. Шубесиз, оларгъа тиеджек ярдымынъыз бар. Энъ гузель ярдым намазнен, Къураннен, дуанен, оларнынъ адына япылгъан яхшылыкъларнен олур. Къабирнинъ янына джанлы чичеклер отуртмакъ ярашыр. Мусульман яшатыджы олмакъ керек. Мевзугъа аит эски бир икяе мевджут. Бир кунь бир шейх талебелеринден, озюне чичек кетиргенлерини истей. Бардыр бунда бир икмет деп, эр талебе чичеклернинъ энъ яхшыларындан, энъ гузеллеринден кетире... Бир талебе исе, шейхнинъ огюне, къуп-къуру солгъан бир чичекнен чыкъа. Башкъа талебелер, бунъа шейхнинъ не айтаджагъыны меракънен беклейлер. Шейх: «Эвлядым! Эр кес десте-десте чичек кетиргенде, сен не ичюн сапы сынгъан ве солгъан бир чичек кетирдинъ?», – деп, сорай. О талебе исе: «Оджам, сиз манъа бир чичек кетиргенимни истединъиз. Лякин къайсы тарафкъа айланмасам, къайда бакъмасам, табиат эп Аллахны зикр эте, эп Онынъ исмини анъа. Оларнынъ зикрлерини токътатмамакъ ичюн, мен де бу къуру, джансыз, ольген чичекни кетирдим…». Икяе олса да, акъикъат чизгисини ташый. Керчектен, вефат эткен инсангъа джанлы чичекнинъ, терекнинъ файдасы бар. Къабирге терек сачмакъ – севаптыр. Терек ве чичекнинъ, вефат эткеннинъ руху, азабынынъ хафифлетильмесине весиле оладжагъына даир риваетлер бар. Бундан себеп, къабирлернинъ устюне сачылгъан тереклернинъ япкъанлар зикрлери, тесбихлери о къабирде яткъаннынъ дефтерине язылыр ве оны сачкъангъа да севап къазандырыр. Амма сачылгъан бу терек я да отуртылгъан чичеклернен мезар ташы ярышувына айландырмамакъ керек. Чичекнинъ фияты дегиль, джанлы олмасы муимдир. Тереклернинъ мейвалы я да узун омюрли олгъаны эйи олур. Айрыджа, къабирнинъ эм янына, эм устюне сачмакъ гузель сайыла. Муим олгъан – эм къабристанны гузеллештирмек, эм де кимсеге къыйынлыкъ чыкъармамакътыр. «Элинъизде бир терек фиданы олса, къыямет къопмагъа башласа биле, эгер оны сачаджакъ къадар вакъытынъыз олса, мытлакъкъа сачынъыз» (Эль-Мунави, Фейзуль-Къадир, III/30). «Ким терек сачса, онынъ ичюн теректен асыл олгъан мейва микъдары къадар Аллах севап язар» (Ахмед б. Ханбель, Муснед, V / 415). «Эр ким бош, къуру ве джансыз бир ерни яшатаджакъ олса, бу амелинден себеп Аллах тарафындан мукяфатландырылыр. Инсан ве айван ондан файдалангъандже, о ерни яшаткъангъа садакъа язылыр» (Эль-Мунави, Фейзуль-Кадир, VI/39; Хейсеми, Меджмау’з-Зеваид, IV/67-68). «Бир кимсе бир терек сачса, о терек мейва бергендже, севабы онъа язылыр» (Ахмед б. Ханбель, Муснед, V/480). «Мусульманлардан бир кимсе бир терек сач-са, о теректен ашалгъан махсул мытлакъа онынъ ичюн садакъа олур. Кене о теректен чалынгъан мейва да, о мусульман ичюн садакъа олур. Къушларнынъ ашагъаны да садакъадыр. Эр кеснинъ ондан ашап эксильткени махсул да оны сачкъан мусульманларгъа аит бир садакъадыр» (Бухарий, Теджрид-и Сарих, VII/122; Муслим, Мусакат 2, №: 7). «Инсан къабирде биле олса, еди шейден мейдангъа кельген севап девамлы олып, озюне етишир: огретильген илим, халкънынъ къулланмасы ичюн акъытылгъан сув, ачылгъан къую, сачылгъан терек, япылгъан месджит, окъулмакъ узре багъышлангъан Къуран ве олюминден сонъ озюне дуа этеджек эвлят» (Мунавий, IV/87). Хазрети Пейгъамбер (с.а.с) бир мезарлыкътан кечкенде, эки мезардаки олюнинъ базы кичик шейлерден себеп, азап чеккенлерини корьди. Бу эки мезардаки мерхумлардан бири аятында лаф ташый, экинджиси исе кичик аджет япылув вакътындаки тамчылардан сакъынмай эди. Ресулюллах (с.а.с) яш бир дал алгъан, ортадан экиге больген ве эр бир парчаны эки къабирге де бирер-бирер отурткъан. Буны корьген сахабилер, не ичюн бойле япкъаныны сорагъанда: «Бу эки дал къурумагъандже, о экисининъ чеккен азап-ларынынъ хафифлетильмесине умют бар», – деп, буюргъандыр (Бухярий, Дженаиз, 82; Муслим, Иман, 34; Эбу Давуд, Тахарет, 26). Юкъарыда косьтерильген хадислерге бинаэн, къабирге чичек ве дигер джанлы осюмликлернинъ отуртылмасы иле мезарда яткъанларгъа файдасы олур, деп умют этемиз. Аллахнынъ рахмети сонъсуздыр. Селям ве дуа иле… РАИМ Гъафаров
Къадын сахабелер
Опубликовано:
Пейгъамбер Эфендимизге (с.а.с.) ильк биат эткен ханымдыр.. Къыблеге ильк ёнъельген ханымдыр. Мал – мулькюнинъ 1/3 садакъа бермеге васиет эткен сахабенинъ апайыдыр… Ислям нуры сурьатнен яйылмагъа девам эте эди. Ниает, Медине шеэри де ильк мусульманларнен шерефленди. Ислям динининъ келювинен бир чокъ инсаннынъ омюри денъишти, янъы гъае ве макъсатлар пейда олды. Мединели 73 эркек ве эки ханым, Пейгъамберимизнен корюшмек ве онъа биат этмек ичюн, Меккеге ёлгъа чыкътылар. Бу ханымлардан бири де - Хулейде (р.а.) эди. Меккеде вазиет баягъы агъыр эди, бунынъ ичюн Мединели бу къардашлар, Пейгъамберимизни, озьлерининъ юртуна давет этмек ичюн кельдилер. Пейгъамберимиз (с.а.с.) даветни къабул этип, бу шерефли инсанларны севиндирди. Бир къач айдан сонъра, Мединеге хиджрет башланды, мусульманлар группалар алында кочьмеге башладылар. Мединелилер исе, эллеринден кельгени къадар, хиджрет эткен къардашларына ярдым эте эдилер. Хулейде (р.а.) пек гузель бир ана эди. Огълу Бишрни акъыллы ве джесюр бири оларакъ тербиеледи. Огълу, Пейгъамбер Эфендимизнен (с.а.с.) дёрт дженкте иштирак этти. Амма Хайбер дженкинде гъалебе къазангъан сонъ, бир къадын, Пейгъамберимизни ольдюрмек ичюн, зеэрли эт пиширип, мусульманларны давет этти. Бу эттен биринджи олып Бишр ашап бакъты ве чокъ кечмеден вефат этти. Хазрети Айше къадынларгъа дерс бере эди. Бу дерслерге даима Хулейде де келе эди. Бир кере Хулейде (р.а.), Пейгъамберимизни корип, бойле суаль берди: «Эй, Аллахнынъ Пейгъамбери! Ольгенлер бири-биринен танышып лаф этелерми?.» Пейгъамберимиз (с.а.с.) онъа бойле джевап берди: «Темиз бир рух, Дженнетте учкъан ешиль бир къуш кибидир. Насыл ки, къушлар терек пытакъларында отурып лаф этселер, шеитлер де ойле яшарлар». Хулейде (р.а.), Пейгъамберимиз хаста олгъанда, оны зиярет этмеге кельди. Пек агъыр алда олгъаныны корьгенде: «Эй, Аллахнынъ Пейгъамбери! Сыджагъыныз не къадар юксектир!», – демектен озюни тутып олмады. Пейгъамберимиз (с.а.с.) исе онъа: «Биз, Пейгъамберлер, бойлемиз. Аллах бизге севапларны къат-къат бергени киби, имтианларны да бол-бол ёллай. Бу хасталыгъым, Хайберде огълунъ Бишрнен ашагъанымыз о зеэрли этнинъ тесириндендир. Шу аньде биле юрек дамарларымнынъ къопкъаныны сезем». Хулейде (р.а.), бу сезлерден Пейгъамберимизнинъ вефат этеджегини анълап, агъламагъа башлады: «Анам, бабам санъа феда олсун, я Ресулюллах! Ойле айтманъыз!». Хулейде (р.а.), юреги Аллах ве Пейгъамберине багълы бир ханым эди. Бала тербиесинде де пек дикъкъатлы ве икметли бир ана эди. Онынъ омюринен якъындан танышсакъ, озюмиз ичюн бир чокъ дерс ве орьнек алырмыз. «Дженнет, аналарнынъ аякълары астындадыр», – деп буюрды Пейгъамберимиз (с.а.с.). Аллах бизге, эвлятларымыз ичюн нумюне, орьнек олып, гузель динимизни севдирмеге ве яшатмагъа насип этсин! Аминь! Аллах олардан разы олсун! ЭМИНЕ Асанова
Базы адетлерге даир…
Опубликовано:
СУАЛЬ: Дуада мевлюд окъулгъанда, памукъкъа къокъулы сув (одеколон) тёкюлип, мусафирлернинъ пармакъларына тийдиртмек адети ве дуаларда мевлюд окъумакъ неге эсас-лана? Мусульманлар арасында девам эткен гузель адетлерден бири – мевлюддир. «Догъув заманы ве ери» манасына кельген мевлюд, догърусы – мевлид, Пейгъамберимизнинъ (с.а.с.) догъгъан геджеси иле багълы къулланылгъан бир сёздир. Даа сонъ Пейгъамберимизнинъ догъгъан вакъытыны, устюн васыфларыны анълаткъан шиирлерге де «мевлид» ады берильгендир. Пейгъамберимизнинъ догъгъан Ребиульэввель айынынъ 12-нджи геджесини весиле этип, догъув геджеси (мевлид) мерасимлери, Хиджреттен бир къач асыр кечкен сонъ кечерилип башланды. Тюрлю-тюрлю тиллерде окъулгъан мевлидлер бар. Тюркий тиллерде исе йигирмиден зияде мевлид язылгъандыр. Лякин буларнынъ ичинде энъ чокъ окъулгъан, Сулейман Челебининъ 1409 сенеси язгъан «Весилетюн-Неджат» адлы мевлид китабыдыр. Къырымда да, мираджны анълаткъан болюми «Мираджие» окъулмайып, бу мевлид окъула. Башта Пейгъамберимизнинъ догъгъан куню окъулгъан ве кечирильген мевлид мерасимлери, даа сонъ бутюн мубарек геджелерде текрарлангъан, даа зияде яйгъынлашып хасталыкъ ве даа бир талай весилелернен окъутылгъандыр. Мухаддис ве факих Ибни Хаджер, мевлид мерасими акъкъында тариф эткен риваетке коре, мевлид - Пейгъамберимизден учь-дёрт асыр сонъ Ислямий бир адетке чевирильмекнен берабер, бидъатнынъ «хасене» (гузель) къысымына кире. Бунынънен берабер, базы Ислям алимлери мевлид мерасимини кечирмеге къаршы чыкъ-къан, манасыз бир иш олгъаныны айткъанлар. Бидъат - диннинъ эмир этмеген шейни ибадет ниетинен япмакътыр. Ёкъса, динимиз, Къуран окъумакъны, мевлид киби иляхилерни окъумакъны ясакъ этмей. Онынъ ичюн, къартбаба-къартаналарымыз эр даим мевлидни окъуй эдилер. Мевлиднен алякъалы бир къач адетимиз бар, оларнынъ арасында: «Эмине Хатун» болюмини окъугъанда: «…Сувсадым гъает арареттен къатий, сундылар бир джам толусы шербети», – денъильгенде, адетимиз узьре, буны темсиль этмек ичюн, шербет кетириле. Амма базы ерлерде тамам о вакъыт ичиле, базы ерлерде иляхий айтылгъандан сонъ ичиле. Айны «Эмине Хатун» болюмининъ сонъунда, Хазрети Пейгъамберимизнинъ дюньягъа кельмесине сайгъы косьтермек ичюн, аякъкъа туралар ве саляват кетирелер. Базы койлерде саляват кетирип отуралар, базы ерлерде «Мераба» болюми де аякъта окъула. Айны «Эмине Хатун» болюмининъ со-нъунда: «Аркъамы сыгъады къувветле хеман», – окъулгъанда, апайлар бири-бирининъ аркъаларыны сийпайлар. Сонъки вакъытларда акъайлар да сийпамагъа башлады, бу янълыштыр, эскиден ойле шей ёкъ эди. Анда даа зияде догъув ве Хазрети Пейгъамберимизнинъ анасы анълатылгъаны ичюн, апайларынъ темсили даа догърудыр. Ве суалимизге кельдик, о да: «Эй, Азизлер» адлы болюмде: «Ол васиет ки, дерим (бизде дирхем сёзюне авушты) эр ким тута, Миск киби къокъусы джанларда тюте»… Яни бу васиетимизни туткъанларнынъ джанларындан, вуджутларындан Ресул-и Экремнинъ миск киби къокъусы дуюла, деп айтылгъанда, асылында буны темсиль этмек ичюн миск айландырыла. Мискни тапамагъанлар тазе я да къурутулгъан нане, фесильген, киби къокъулы отларны сюртелер. Эски вакъытларда мевлид акъшамлары раатлангъанда, чобанлар къоюнларны отлаткъанда окъула эди, миск сёзюни окъугъанларында, атешке къокъулы от атыла эди. Даа сонъ вакъытларда миск сюрюльмеге башлады, амма эвельки йылларда миск пек тапылмагъаны ичюн, памукъкъа гузель къокъулы шейлер, атта одеколон тёкюлип айляндырылды. Одеколон я да парфюм къулланмакънынъ абдестке зарары ёкъ. Амма гузель къокъу севген Пейгъамберимиз (с.а.в): «Къокъуларнынъ энъ гузели мисктир», – деп буюргъан (Муслим, Эдеб, 5). Онынъ ичюн кунюмизде, одеколон къулланмайып, эр ерде сатылгъан мисклерни къуллансакъ, даа догъру олур. Шуны да белиртмек керек ки, базы койлерде дуадан эвель мевлид окъула. Бу эски вакъытларда инсанлар дуагъа етишсин деп, узакъ-тан бекленильгенлер бар исе, олар кельгендже, дюнья лафы этильмейип, онынъ ерине мевлид окъуй эдилер. Бугунь исе дуанынъ вакъыты белли, кельгенлер онъа коре келелер, онынъ ичюн энъ башта дуа этилюви, яни Къураннынъ окъувы даа догърудыр. Къуран – Аллаху Теалянынъ келямыдыр, эр бир арифине севаплар бардыр. Онынъ ичюн, башта «Ясин» ве «Тебареке» сурелери окъулмакъ керек. Дуада башта Къуран Хатими багъышланыла, сонъ къыркълама (чюнки о да окъулгъан «Ясин»лердир), «Кензуль арш» олсун, мевлид олсун, пек къыйметли олсалар да, Къуран аетлеринден сонъ келе. РАИМ Гъафаров
ПЕЙГЪАМБЕРИМИЗГЕ ДЖЕННЕТТЕ ЯКЪЫН ОЛМАКЪ
Опубликовано:
Ахирет куню Хазрети Адемден итибарен къыяметке къадар келеджек бутюн инсанлар, бир арагъа топланаджакъ ве эр кес, о замангъа къадар ич ис этмеген буюк бир къоркъу, дешет ве сыкъынты ичинде оладжакъ. Къыяметтеки о дешетни, къоркъуны ве пешманлыкъны яшамамакъ ичюн, бу дюньяда бизге ёл косьтерильген. Ресулюллах Эфендимиз (с.а.в.): «Шуларны япсанъыз, о дешетли куньде манъа энъ якъын инсанлардан олурсынъыз ве селяметке иришир-синъиз», – деп, буюргъан. Буларнынъ энъ муимлерини бойле сыраламакъ мумкюн: 1. Бутюн инсанлар ичюн девамлы эйилик тюшюнген бир къальпке саип олмакъ ве Суннет узьре бир аят яшамакъ. Энес бин Малик (р.а.) дей ки: Ресулюллах (с.а.в.) манъа: «Ич кимсе ичюн гонълюнъде бир ярамайлыкъ ташымайып, кунюнъни кечирип олсанъ, ойле яп!», – деп, буюрды. Сонъра да шойле девам этти: «Бу меним суннетимдендир. Ким меним суннетимни яшатса, кесен-кес мени севген. Ким де мени севсе, меннен берабер дженнетте оладжакъ» (Тирмизий, «Илим», 16/2678). 2. Етимлерни бакъмакъ. Аллах Ресули (с.а.в.) бир кунь: «Озь етимини я да башкъасына аит бир етимни имае эткен, къорчалап козеткен инсаннен мен дженнетте бойле ян-янаша булунаджакъмыз», – деп, буюргъан ве араларыны бираз ачып, ишарет пармагъынен орта пармагъыны косьтерген (Муслим, «Зухд», 42). Бу ривает о инсаннынъ дженнетте Пейгъамбер Эфендимизнен айны севиеде ола-джагъыны дегиль де, онъа не къадар якъын оладжагъыны ифаде эте. 3. Тул къалгъан бир ананынъ, етимлерини буютип етиштирмек ичюн, сыкъынтыларгъа къатланмасы. Ресулюллах Эфендимиз (с.а.в.): «Мен ве янакълары къараргъан къадын къыямет куню шу экиси (ишарет ве орта пармакъ) киби ян-янаша оладжакъмыз! О къадын ки, акъайынынъ олюми себебинен тул къалгъандыр, сою ве гузеллиги ериндедир. Бутюн буларгъа рагъмен (эвленмез) ве етимлери буюк олгъангъа я да ольгенге къадар озюни оларгъа багъышлар», – деп, буюргъан (Эбу Давуд, «Эдеб», 120-121/5149). Бу ана аятынынъ сонъуна къадар балаларынынъ ихтияджлары ве тербиелеринен мешгуль олур. Бу себептен, чокъ сыкъынты чеккени ве озюни бакъамагъаны ичюн, бедени ипраныр ве юзюнинъ ренки денъишир. 4. Балаларымызнынъ, хусусан, къыз балаларнынъ тербиесине ве етиштирильмесине эмиет бермек. Ресулюллах (с.а.в.) бойле буюргъан: «Эвинде баласынынъ тербиесинен мешгъуль олгъан мусульман къадын, дженнетте меннен берабер оладжакъ» (Суютий, «Джамиус-сагъыр», I, 104/3002). Кене Эфендимиз (с.а.в.): «Ким эки къыз баланы етишкинлик чагъына кельгенге къадар буютип, тербие этсе, къыямет куню о ве мен бойле ян-янаша оладжакъмыз», – деп буюргъан ве пармакъларыны бирлештирген (Муслим, «Бирр», 149). 5. Чокъча саляват кетирмек. Ресулюллах Эфендимиз (с.а.в.) бойле буюргъан: «Къыямет куню инсанларнынъ манъа энъ якъын олгъаны – манъа энъ чокъ саляват кетиргенлердир» (Тирмизий, «Витир», 21). 6. Пейгъамбер Эфендимизни ве якъынларыны севмек. Ресулюллах Эфендимиз (с.а.в.), бир кунь, Хазрети Хасан иле Хазрети Хусеиннинъ элинден тутып, бойле буюргъан: «Ким мени, бу экисини, буларнынъ баба ве аналарыны севсе, къыямет куню меннен берабер олур» (Тирмизий, «Менакъыб», 20/3733). 7. Дюньягъа къапылып ахиретни унутмамакъ. Хазрети Айше (р.анха) анълаткъан: Ресулюллах Эфендимиз (с.а.в.) манъа бойле буюрды: «(Дженнетте) манъа къавушмакъ истесенъ, санъа дюньядан бир ёлджунынъ азыгъы къадары етер. Сакъын зенгинлернен берабер чокъ олма! Бир урбаны, ямавы олмадан, эски оларакъ сайма!» (Тирмизий, «Либас», 38/1780). Озюнден даа зенгин кимселернен берабер чокъ олгъан инсан, олардаки зенгинликке авес этип, сыкъынтыгъа тюшер ве хузуры къачар. Онъа берильген ниметлерни кичик кореджеги ичюн шукрюни акъкъынен ерине кетиралмаз. Анджакъ, Эфендимизнинъ тевсиесине уйып, дюньялыкъ хусусында озюнден ашагъыдакилерге, дин хусусында исе, устюндекилерге бакъса, эм шукюр вазифесини даа гузель ерине кетирир, эм де динини кунь-куньден даа гузель яшамагъа башлар. 8. Аз ашамакъ ве аз къонушмакъ. Ресулюллах Эфендимиз (с.а.в.) бойле буюргъан: «Эй, Эбу Зер! Ашамакъны ве къонушмакъны азалт! Бойле япсанъ, дженнетте меннен берабер олурсынъ!» (Али Муттакъий, «Кензуль-уммаль», III, 770/8704). Аллах Ресули Эфендимизге (с.а.в.) якъын олмакъ не буюк бир ниметтир! Бу лютуфкъа наиль олмакъ ичюн, уяныкъ давранаракъ эльдеки фырсатны дегерлендирмек керек. Мустафа Аджибекиров
Аллахкъа къуллыкъ шууры (2)
Опубликовано:
Аллахкъа кереги киби къуллыкъ эткенлер, къуллыкъ шуурынен арекет эткен инсанлар, Аллахкъа эсап береджеклерине инанып, эсап шуурынен яшайлар. Бу мевзуда Китабымыз Къуранда бойле айтыла: «Эй, иман эткенлер! Аллахтан къоркъунъыз (Онъа къаршы кельмектен сакъынынъыз); эр кес ярынгъа (эсап кунюне) не азырлагъанына бакъсын; Аллахтан сакъынынъыз, чюнки Аллах япкъанларынъыздан хабердардыр» («Хашр» суреси, 59/18 ает). Къулларнынъ разылыгъынен Аллахнынъ разылыгъы арасында бирисини сайламакъ керек олгъанда, Аллахнынъ разылыгъыны сайламакъ… Дюнья ве ахирет менфааты арасында ахирет менфаатыны устюн къоймакъ… Чюнки бизим эбедий мекянымыз – ахиреттир. Келип кечкен шей кечеджегине коре, къалыджы олгъан шейни сайламакъ – акъыл саиби инсанларнынъ хусусиетидир. Мусульман – дюнья аятына фанийлиги къадар эмиет берир; ахирет аятына да эбедийлиги къадар эмиет берир. Дюнья аяты бир имтиан ери оларакъ, бизге ахирет аятынынъ огюнде берильди. Инсан, берильген бу аятнынъ бир макъсады олгъаны шуурынен омюрге бакъа. Амма макъсадыны унуткъанлар ве берильген омюр оюн ве эглендже олгъаныны тюшюнгенлер ичюн, эки аят шууры ёкъ. Олар, берильген бу дюнья аятында, нефислери истеген киби яшарлар. Олар ичюн экинджи бир аят, яни эбедий омюр, деген шей ёкъ. Аллах, дюнья ве ахиретни бойле къыяслай: «Дюнья хаяты тек бир оюн ве бир эглендже. Эльбетте, ахирет аяты Аллахтан сакъынгъанлар ичюн даа хайырлыдыр. Аля даа акъылланмайджакъсынъызмы?» («Энам» суреси, 6/32 аят). Базы инсанлар «эбедий аяткъа инанамыз», дейлер. Олар да дженнет ве джеэннемге инаналар. Базы алларда бу инанув тек сёзде къала. Бу инсанлар, озьлерини дженнетке алып бараджакъ ве джеэннемден узакълаштыраджакъ ишлер япмайлар. Иште, тек тильнен айтып, юреклеринде иман олмагъан ве онъа коре яшамагъан адамлар акъкъында Аллах бойле айта: «Инсанлардан ойлеси бар ки, «Аллахкъа ве ахирет кунюне иман эттик» дерлер. (Амма асылында) Олар иман этмедилер» («Бакъара» суреси, 2/8 ает). Олардан «Биз Аллахнынъ къулумыз», деп айткъанларыны эшитирсиз. Анджакъ базы инсанлар буны шуурлы айта, базылары исе шуурсыз… Асылында «биз де Аллахнынъ къулумыз» джумлеси, шуурсыз инсанларнынъ агъызларында къуп-къуру бир сёзден ибареттир. Мусульман тек Аллахкъа теслим олгъан бир шахыстыр. Аллах, Юдже китабы – Къуранда – не буюргъан олса, мусульман онъа теслим олмакъ керек. Къуллар оларакъ бизим япмамыз керек олгъан шей – Раббимизнинъ эмирлерини эшиткенвакъытта, къуллыкъ борджумызны ерине кетирмектир. Базы инсанлар башкъа бирисине итаат эте, амма Аллахнынъ къойгъан къанун ве эмирлерине къаршы келе ве исьян эте. Иште, бу буюк бир зыддиеттир. Къул, Аллахнынъ эмирлери иле къулларнынъ эмирлери къаршы къаршыгъа кельген вакъытта, Аллахнынъ эмирлерини ерине кетирмели. Унутмамакъ керек ки, итаат этмек ве итаат эткенни севмек керексинъ. Келип кечиджи дюньянынъ аркъасындан авеснен чапкъан инсаннынъ, эбедий аяты ичюн тенбель ве авессиз олмасы шашыладжакъ бир шей. Аллахкъа теслим олгъан бир мусульман къул, Аллахкъа ве Ресулине итаат этмекнен месуль оладжакъ. Яни Китапкъа (Къурангъа) ве Суннетке шартсыз бир итаат олмакъ керек. Китап ве Суннетнинъ къаршысында ич бир мусульманнынъ, «истесем, ойле, истесем, бойле япарым», демеге акъкъы ёкъ. Аллах, къулларына, къуллыкъ насыл этип япмакъ керек олгъаныны бильдирген сонъ, къулларнынъ бунынъ аксине бир къуллыкъ чыкъармагъа акълары ёкъ. Аллахкъа ибадет эткенлер, эр ал ве вазиетте Аллахкъа итаат эткен инсанлардыр. Аллахнынъ эр бир эмирине итаат – Аллахкъа ибадеттир. Ахиреттеки бизим къуртулышымыз – дюньяда къазангъан макъамлар, байлыкълар, шан-шурет дегиль. Буларнынъ эписи ахиретте устюнлик себеби олмайджакъ. Устюнлик – тек Аллаху Теалягъа гузель бир шекильде къул олмакътыр. Ким Аллахкъа гузель бир шекильде къуллыгъыны япкъан олса ве бу алда Аллахкъа къавушкъан олса, о инсан къуртулышкъа иришкендир. Не ерде олсакъ, олайыкъ, не иш япсакъ, япайыкъ, денъишмеген эсас вазифемиз – бизни ёкътан яраткъангъа къуллыкъ вазифемизни энъ гузель шекильде эда этмектир. Инсан, дюньясыны къурып, раат яшамакъ ичюн, зенаат къазанмакъ ёлунда не къадар къыйынлыкълар чеке... Бир тюшюнейик, я ахирет аятыны къурмакъ ичюн не къадар арекет ве гъайрет этемиз, аджеба? Аллах, къулларына насыл яшайджакъларыны бильдирди. Аллах, эр девирдеки къулларына Озь къанун ве эмирлерини ачыкълады. «Эй, инсанлар! Сизни ве сизден эвелькилерни яраткъан Раббинъизге къуллыкъ этинъиз де, бойлеликнен, Аллахтан къоркъкъан инсан алына келирсинъиз» («Бакъара» суреси, 2/21 ает). ИСА Велиев
Аллахны унутмакъ
Опубликовано:
Дюньягъа багъланып къалмасынынъ нетиджесинде инсан, Аллахны, ахиретни ве динини унута. Бойле олгъанынынъ себеби - инсаннынъ, озюни ве Яратыджысыны унутып, кибирге тюшкени ве «ич кимсеге мухтадж дегилим», деп тюшюнгенидир. Дуньявилейлешюв – Аллахтан узакълашув, киббарланув, Аллахнынъ ниметлерини ве аетлерини унутув ве инкяр этюв манасына келе. Аллахнынъ сонъсуз ниметлерини инкяр эткенлернинъ вазиетлери Къуран-ы Керимде чешит мисаллернен анълатыла. Къуранда инсаннынъ Аллахнен мунасебетинде «Унутув» меселеси учь болюмде кече: 1)Инсаннынъ Аллахны унуткъаны… 2)Аллахнынъ инсанны унуткъаны… 3)Аллахнынъ инсангъа озь озюни унуттыргъаны Бу мевзуда бу эки аетке бакъайыкъ: «Аллахны унуткъан ве бу себептен Аллах да оларгъа озь озьлерини унуттыргъан инсанлар киби олманъыз. Олар ёлдан чыкъкъан (Фасыкъ) кишилердир» («Хашр» суреси, 59/19 ает), «Мунафыкъ эркеклернен мунафыкъ къадынлар (сизден дегиль) бири-бирилериндендир. Яманлыкъны эмир этип, эйиликни ясакъларлар ве эллерини къапатырлар (къызгъанчлыкъ япарлар). Олар Аллахны унуттылар, Аллах да оларны унутты. Шубесиз, мунафыкълар олар фасыкълардыр» («Тёвбе» суреси, 9/67 ает). Къуран джеэтинден бакъкъанымыз заман проблеманынъ «Инсаннынъ Аллахны унутмасындан» чыкъкъаны ачыкътан корюне: инсан Аллахны унутса, Аллах да инсанны «унута» я да Аллах инсангъа озь озюни унуттыра. Бундан да гъайры, Къуран джеэтинден бакъсакъ, «Аллахны унуткъан адамларнынъ, «мунафыкълар» я да «фасыкълар» олгъаныны анълаймыз. Къуранда, инсаннен багълы унутув меселесининъ бир де «Эсап кунюни унутув» шекилинде анъылгъаныны коремиз. «Джасие» суресининъ 34-нджи аетинде айтыла ки: «О кунь бойле айтылыр: «Сиз дюньяда олгъанда, бу куньге къавушаджагъынъызны насыл унуткъан олсанъыз, Биз де сизни ойле унутаджакъмыз. Еринъиз атештир ве сизинъ ичюн ярдымджыларынъыздан ич кимсе ёкъ» («Джасие» суреси, 45/34 ает). Асылында «Эсап куню»ни унутмакъ, демек, дюньяда япкъанларындан «бир кунь» Аллахкъа эсап береджегини унумакътыр. Нетиджеде, коремиз ки, бу да Аллахны унутмакънынъ нетиджесидир. Асыл суаль бу: Инсаннынъ Аллахны унутмасы не демек? Джевабы исе бойледир: Инсаннынъ Аллахнен мунасебетини ёкъ саймасы, корьмемесидир. Аллахнынъ инсаннен мунасебети дегенимиз вакъытта, инсаннынъ яратылувы, бар олгъаны, аятыны девам эткени, яшагъаны – бир тек Аллахнынъ истегинен олгъаныны унутмакътыр. Я «Унутмакъ» не ичюн бу къадар, яни Аллахнынъ разылыгъыны ёкъ этеджек къадар муимдир? Чюнки бу мунасебеттен долайы, инсаннен Аллах арасында бир акъ-укъукъ пейда ола. Инсан, унуткъанда, бу акъ-укъукъкъа дикъкъат этмесем де олур, деп тюшюне. Инсанны яраткъан Аллах, онъа вазифелер берген. Бундан да гъайры, инсаннынъ дигер варлыкъларгъа нисбетен вазифелерини де бильдирген. Бунъа коре, эгер инсан Аллахны унутса, Аллахнынъ къойгъан сынъырларыны да унута, демек. «Аллахны унутмакъ» дегенде, не анъламакъ керекмиз? «Аллахны унутмакъ» – «Аллах – ёкъ», демек дегильдир. Амма Аллахны акъылнынъ энъ аркъасына къоймакъ, кунь тертибинде тутмамакъ, Оны ёкъ сайып, бир дюнья къурмакъ манасына келе. Озь башыма догъам, озь башыма нефес алам, несилимни озь башыма девам эттирем ве бутюн буларнынъ нетиджесинде де, озь къанунымны озюм къоям. Насыл истесем, ойле де яшарым, демеге башлай. Инсан Аллахны унутса, дюньяда, Аллахнынъ ольчюлерине коре дегиль де, башкъа ольчю ве къаиделерге коре яшамагъа башлай. Башкъаджа айтаджакъ олсакъ, «инсан озь арзу ве истеклерини иляхлаштырмасы» алыдыр. Аетнинъ девамында, «Аллах оларгъа озь озьлерини унуттырды…», – деп айтыла. Нетидже оларакъ айтмакъ мумкюн ки, олар къыямет куню ойле бир къоркъунчлы алгъа къалырлар. Аллаху Теаля инсангъа дюнья ве ахиретнинъ манасыны, дюньягъа не ичюн кельгенини, онъа бу къыскъа омюрнинъ ве бу къадар чокъ ниметлернинъ не ичюн берильгенини ве месулиети не олгъаныны хатырлата. Онъа терен ве тесирли бир къуллукъ шуурыны ашлай. Бунъа къаршылыкъ Аллаху Теаляны унутмакъ исе, инсанны юдже алемлерден къопарып бутюн варлыгъынен дюньягъа сарылмасына себеп ола. Дюнья севгиси оны, хайырлы ишлерден узакълаштырып, гунахлар чукъурына итеклей. Гъафлетнен дюнья пешинде чапмакъ, ахирет ичюн ич бир азырлыкъ япмамакъ, нефисни ибадет ве такъванен темизлемеге тырышмамакъ, бундан да гъайры, гунахлар батагъына тюшмек – инсаннынъ озь озюни унутмасы манасына келе. Бойлеликнен, Аллахны унуткъангъа, Аллах кендисини унуттыра, яни дюньяда ве ахиретте асыл файдалы оладжакъ шейлерни япмасыны унуттыра. Чюнки инсаннынъ, керчектен, озь нефсини тюшюнмеси – оны темизлемеси, тербие этмеси, демектир. О алда Аллахны унуткъан, озь джаныны да унуткъан ве ихмал эткен ола. Инсан, озь джаныны ихмал эткени ве унуткъанынынъ нетиджеси азапкъа махкюм эте. Шубесиз, озьлерини унутып, къуллыкъ вазифелерини ихмал этип, джанларыны атешке аткъанлар, оны къуртарып дженнет багъчаларына ириштиргенлер бир олмаз. Керчек къуртулыш ве мувафакъиетке иришкенлер, шубесиз, Аллахны унутмагъан, даима Аллахны зикир эткен, Аллахкъа итаат ве ибадет этип, нефислерини темизлеген дженнетли инсанлардыр. Аллаху Теаля бойле буюра: «Эр бир инсан олюмнинъ дадыны аладжакъ. Япкъанларынъызнынъ къаршылыгъы анджакъ Къыямет куню тамамынен бериледжек. Ким джеэннемден узакълаштырылып, дженнетке къоюлса, керчектен, о къуртулышкъа иришкендир. (Яхшы билинъиз ки,) бу дюнья аяты алдатыджы шейлерден ибарет» («Ал-и Имран» суреси, 3/185 ает). Я Аллаху Теаля «унутмакъ»тан узакъ олгъанына коре, «Аллахнынъ инсанны унутмасы» насыл ола? Энъ къоркъунчлысы шу ки, ким Аллахны унутса, Аллах да онъа айнысынен къаршылыкъ берип, О да, о инсанны унута. Эгер Аллах бир инсанны ёкъ сайса, бу не къадар да къоркъунчлы бир шей, буны тюшюнмек биле къоркъунчлыдыр. Аллахнынъ Рахмети, мерхамети, берекети, лютфи, селяметининъ кесильмеси не къадар да аджджыдыр. Аллахнынъ унутмасы, къулуны азапкъа терк этмеси ве рахмет этмейип, азаптан къорчаламамасы. Пейгъамбер Эфендимиз (с.а.с.) буюрды ки: «Къыямет куню къул (эсап бермек ичюн) кетирилир. Аллах онъа: «Мен санъа къулакъ, козь, мал ве эвляд бермедимми? Санъа айван ве экинлерни бермедимми? Сени буларгъа баш олмакъ, оларнен файдаланмакъ ичюн сербест быракъмадыммы? Аджеба, Менимнен бугуньки бу къаршылашувны ич тюшюндинъми?», – деп сорайджакъ. Къул да: «Ёкъ», деп айтаджакъ. Аллаху Теаля: «Ойле исе бугунь мен де сени унутаджам, тыпкъы сен (дюньяда) мени унуткъанынъ киби!» буюраджакъ» (Тирмизи). Къуранда «унутмакъ» меселесинен багълы башкъа бир сёз де «гъафлет»тир. Яни Аллахнен мунасебети фаркъында олмагъан инсанны анълаткъан «гъафиль» сыфатынен багълы. Иште, о «гъафиллерни» анълаткъанда, Къуран, бакъынъыз, насыл этип буюра: «Оларнынъ къальплери бар, оларнен тюшюнмезлер, козьлери бар, оларнен корьмезлер, къулакълары бар, оларнен эшитмезлер. Иште, олар айванлар киби, атта даа шашкъындырлар. Иште, гъафиллер олардыр» («Араф» суреси, 7/179 ает). Демек ки, Къурангъа коре, гъафлет чукъурына тюшкен инсаннынъ къальби анъламакъ, козьлери корьмек, къулакълары эшитмек хусусиетини джоя. Гъафлет сёзюнинъ терси «Аллахнен берабер олмакъ», демектир. Бунъа, Къуран ифадесинен «Зикруллах», деп айтамыз. «Зикруллахтан узакъ», яни «Гъафиль» ве «Аллахны унуткъан» инсанны Къуран бойле анълата: «Рахман олгъан Аллахны анъмакътан узакъ яшагъангъа, янындан ич бир вакъыт айырылмайджакъ бир шейтанны аркъадаш оларакъ берирмиз. Энди о шейтан даима онынънен берабердир» («Зухруф» суреси, 43/ 36 ает). Бу аеттен анълагъанымызгъа коре, Аллахны унуткъаннынъ янына шейтан къоюла ве онынъ аяты энди шейтаннынъ аркъадашлыгъынен олып кече. Къуран джеэтинден бакъкъанымыз вакъыт исе, шейтаннынъ инсан ичюн «ачыкъ бир душман» олгъаныны коремиз. Къуран бизни: «Шейтаннынъ ёлундан кетменъиз», деп тенбиелей («Бакъара» суреси, 2/168 ает). Демек ки, бойле нетидже чыкъармакъ мумкюн: «Аллахны унутмакъ – Ондан гъафлетте олмакъ» киби, Аллахнынъ сакъындыргъаны яман хусусиетлернинъ эписи, «Инсаннынъ ап-ачыкъ душманы олгъан Шейтаннынъ ёлундан кетюв» нетиджесинде пейда ола. Аллахны унуткъан инсаннынъ ери – шейтаннынъ янындадыр. Бир тюшюнип бакъайыкъ. Аллахны унуткъанымыз вакъыт инсанлыгъымыз не ола? Инсанлыкъ сыфаты къайда къаладжакъ? Къайсы къанун ве къаиделерге коре яшайджакъмыз? Эгер бугунь дюнья боюнджа инсанлыкънынъ бозулгъанына шаат олсакъ, инсаннынъ инсангъа нисбетен месулиети сыфыр олса, Аллахнынъ адыны адамлар тек озь менфааты ичюн къулланса, буларнынъ эписининъ темелинде «Аллахны унутув ве Ондан гъафлет къалув бар». Аллах инсангъа бойле буюра: «Сиз Мени анынъыз, мен де сизни анъайым. Манъа шукюр этинъиз, нанкёрлыкъ этменъиз» («Бакъара» суреси, 2/152 ает), «Унуткъанынъ вакъыт Аллахны зикир эт!» («Кехф» суреси, 18/24 ает). Унутмайыкъ ки, Аллах бир аетте де бойле айта: «Олар Оны (Аллахны) унутса биле, Аллах ич бир шейни унутмай, эр шейни бир китапкъа яза. Аллах эр шейге шааттыр» («Муджаделе» суреси 58/6 ает).
Пейгъамберлер – Аллахны анълаткъан реберлердир
Опубликовано:
Аллаху Таалянынъ инсанлар ичинден сайлап чыкъаргъаны энъ тербиели, энъ ахлякълы, энъ акъыллы, энъ мерхаметли ве энъ догъру инсанлар – пейгъамберлердир. Оларнынъ эписи инсанларны Аллахкъа иман этювге давет эте эдилер. Пейгъамберлер (алейхимус-селям) ич кимсенинъ япып оламайджагъы муджизелер косьтердилер. Муджизелер пейгъамберлернинъ догърулыгъыны исбат эткен аджайип ишлердир. Муджизени корьген инсанлар Аллахнынъ бар олувына, онынъ пейгъамберине ве эндирген китабына инанмакъ кереклер. Муджизелернинъ базылары булардыр: девенинъ къаядан чыкъувы, асанынъ йылангъа чевирильмеси, олюлернинъ тирильтилюви, айнынъ экиге болюнюви, сувнынъ пармакълар арасындан чыкъувы ве башкъаларыдыр. Муджизени корьген инсанлар ичинде пейгъамберге инангъанлар олгъаны киби, пейгъамберни яланлагъанлар да бар эди. Инангъан инсанлардан Аллах разы олды, инанмагъан инсанлар исе, даа яшагъан вакъытта Аллахнынъ лянетине огърап, джеза чектилер. Аллаху Тааля Къуран-ы Керимде бойле буюра: فَكُلّاً أَخَذْنَا بِذَنْبِهِ فَمِنْهُمْ مَنْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِ حَاصِباً وَمِنْهُمْ مَنْ أَخَذَتْهُ الصَّيْحَةُ و َمِنْهُمْ مَنْ خَسَفْنَا بِهِ الْأَرْضَ وَمِنْهُمْ مَنْ أَغْرَقْنَا وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِن كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ «Олардан эр бирини, гунахы себебинден, джезаландырдыкъ. Кимининъ устюне таш савургъан рузгярлар ёлладыкъ, кимини къоркъунч бир сес якъалады, кимини ернинъ тюбюне батырдыкъ, кимини де сувда богъдыкъ. Аллах оларгъа зулум этмей, аслы, олар озьлерине зулум эте эдилер» («Анкебут» суреси, 29/40 ает). Аллаху Тааля, пейгъамберлерни ве оларгъа уйгъан инсанларны джезадан къуртарды. ثُمَّ نُنَجِّي رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُواْ كَذَلِكَ حَقّاً عَلَيْنَا نُنْجِ الْمُؤْمِنِينَ «Биз сонъра пейгъамберлеримизни ве, айны шекильде, иман эткенлерни къуртарырмыз. Инангъанларны, узеримизге бир бордж оларакъ, къуртараджакъмыз» («Юнус» суреси, 10/103 ает). Муджизелерни косьтермек ве инанмагъанларны джезаламакъ пейгъамберлернинъ догърулыгъыны косьтере ве февкъульаде олгъан, инсанлар япамагъан бир шейнинъ Аллах тарафындан япылгъаныны бильдире. Аллаху Тааля бунынъ акъкъында бойле буюра: وَإِن يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَثَمُودُ وَقَوْمُ إِبْرَاهِيمَ وَقَوْمُ لُوطٍ وَأَصْحَابُ مَدْيَنَ وَكُذِّبَ مُوسَى فَأَمْلَيْتُ لِلْكَافِرِينَ ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ «(Ресулим!) Эгер олар (инкярджылар) сени яланджыгъа чыкъарсалар (шуны биль ки), олардан эвель Нухнынъ къавмы, Ад, Семуд, Ибрахимнинъ къавмы, Лутнынъ къавмы ве Медйен халкъы да (пейгъамберлерини) яланладылар. Муса да яланлангъан эди. Иште, мен о кяфирлерге вакъыт бердим, сонъ оларны якъаладым. Насыл олды меним оларны ред этювим (джезаландырывум)»! («Хадж» суреси, 22/42-44 аетлери). Эвельки миллетлернинъ эляк этилюви акъкъында кельген башкъа аетлерде де Аллах бу акъикъатны белли эте. Бойле аетлер Къуран-ы Керимде пек чокъ расткеле. Муджизелернинъ Аллахнынъ бар олувына делиль олмасы, Муса (алейхис-селям) вакътындаки сиирбазларнынъ седжде этмелеринден беллидир. Муса (алейхисселям) таягъыны атып, муджизе косьтергенде, сиирбазлар онынъ адий инсан олмагъаныны анъладылар. Ве бу аджайип ишнинъ ялынъыз Аллах тарафындан яратылгъаныны бильдилер. Нетиджеде, Аллахкъа инанып, седжде эттилер. Пейгъамберлернинъ муджизелери акъкъында Къуран-ы Керимде хабер этиле. Бундан гъайры, тарих китаплары бунъа шааттыр. Ким Къуран-ы Керимге инанмаса, тарих китапларына не айтаджакъ? Тарих китапларына инанмаса, эвельки къавмларнынъ эляк этильген ерлерине, оларнынъ ташлашкъан беденлерине насыл мана береджек? Аллаху Тааля бунынъ акъкъында бойле буюра: قُلْ سِيرُوا فِي الأَرْضِ ثُمَّ انظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ «Айт оларгъа: «Ер юзюнде долашынъ, сонъ (пейгъамберлерни) яланлагъанларнынъ сонъу насыл олгъанына бакъынъ» («Энам» суреси, 6/11 ает). Башкъа бир аетте: وَعَاداً وَثَمُودَ وَقَدْ تَبَيَّنَ لَكُمْ مِنْ مَسَاكِنِهِمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَكَانُوا مُسْتَبْصِرِينَ «Ад ве Семудны да (эляк эттик). Сиз ичюн, (оларнынъ башына нелер кельгенини олар) отургъан ерлеринден ап-ачыкъ анълашылмакъта. Шейтан оларгъа япкъан ишлерини гузель косьтерип, оларны догъру ёлдан чыкъарды. Албуки, бакъып, коре биледжек вазиетте эдилер» («Анкебут» суреси, 29/38 ает). وَلَقَدْ أَتَوْا عَلَى الْقَرْيَةِ الَّتِي أُمْطِرَتْ مَطَرَ السَّوْءِ أَفَلَمْ يَكُونُوا يَرَوْنَهَا بَلْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ نُشُوراً «(Ресулим!) Ант олсун, (бу меккели путперестлер) беля ве фелякет ягъмурына тутулгъан о больгеге бардылар. Я оны корьмей эдилерми? Ёкъ, олар ольгенден сонъ, тирильмекни умют этмейлер» («Фуркъан» суреси, 25/40 ает). (Тефсирлерде бу аетте меккели мушриклернинъ тиджарет ичюн баргъанлары Шам сеферлери эснасында инкярджылыкълары ве сапыкъ ёлда инатлыкъ этювлери себебинден таш ягъмурынен эляк этильген Лут къавмынынъ къалымтыларыны корьгенлерине ве кене де ибрет алмагъанларына ишарет этильгени анълатыла). Юкъарыда орьнек оларакъ кетирильген бу аетлер шериатны къабул эткенлерге де, инкяр эткенлерге де делильдир. Муджизенинъ пейгъамберлер тарафындан япылгъаны Къуран-ы Керимде, хадис-лерде, тарих китапларында анълатыла. Биз Аллаху Тааляны танымагъа истесек, Къуран-ы Керимге бакъамыз; Аллаху Тааляны бизге анълаткъан Пейгъамберимизнинъ сёзлерине ве косьтерген муджизелерине бакъамыз; Аллаху Тааля яраткъан шу Кяинатны тедкъикъ этемиз. Бу учь хаберджи бизге Аллахны таныттыра, бизни Аллахкъа якъынлаштыра. Этрафымыз бизге Аллахны таныттыра, амма бизим ичимиз, юрегимиз, акълымыз, фытратымыз бизге нелер акъкъында хабер эте? «Акъл-ы селим» деп, айткъанымыз, «догъру тюшюнген акъыл», Аллахнынъ бар олгъаныны къабул эте. Эр бир инсан, догъгъанындан берли, Яратыджыгъа къул олгъаныны ве Онъа мухтадж олгъаныны дуя. Чюнки бу, козь огюндеки салтанатнынъ пек буюк ве пек кучьлю бир султаны олгъаныны анълай. Эр бир инсан пек яхшы анълай ки, бойле мукеммель къурулгъан бир дюньянынъ, мукеммель бир яратыджысы бар. Аллаху Тааля бойле буюра: فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ «(Ресулим!) Сен юзюнъни ханиф оларакъ, динге чевир. Бу – Аллахнынъ инсанларны узеринде яраткъаны фытраттыр. Аллахнынъ яратувында денъишме ёкътыр. Иште, дос-догъру дин будыр; факъат инсанларнынъ чокъусы бильмейлер» («Рум» суреси, 30/30 ает). Пейгъамберимиз (салляллаху алейхи ве селлем) бойле буюргъан: «Эр бир сабий (балачыкъ) фытрат узьре догъгъан». Аллаху Тааля бойле буюра: وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِي آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتَ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَا أَن تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ «Къыямет куню, биз бундан хаберсиз эдик, демезсинъиз, дие Раббинъ, Адем огъулларындан, оларнынъ беллеринден зурриетлерини чыкъарды, оларны озьлерине шаат тутты ве деди ки: «Мен сизинъ Раббинъиз дегилимми?». (Олар да): «Эбет (бунъа) шаат олдыкъ, дедилер» («Араф» суреси, 7/172 ает). Эр бир инсан Аллахны танымакъ къабилиетинен яратылгъан. Пейгъамберлер инсанларгъа бойле сеслене эдилер: قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِي اللَّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يَدْعُوكُمْ لِيَغْفِرَ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَـمًّى قَالُوا إِنْ أَنْتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِثْلُنَا تُرِيدُونَ أَنْ تَصُدُّونَا عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ آبَآؤُنَا فَأْتُونَا بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ «Пейгъамберлери деди ки: «Коклерни ве ерни яраткъан Аллах акъкъында шубе бармы? Албуки, О, сизинъ гунахларынъыздан бир къысмыны багъышламакъ ве сизни муайен бир вакъыткъа къадар яшатмакъ ичюн, сизни (хакъ динге) чагъыра». Олар дедилер ки: «Сиз де бизим киби бир инсандан башкъа бир шей дегильсинъиз. Сиз бизни аталарымызнынъ табынгъан шейлеринден дёндюрмек истейсинъиз. Ойле исе, бизге ап-ачыкъ бир делиль кетиринъ»! («Ибрахим» суреси, 14/10 ает). Инсан огълу, башына бир сыкъынты кельсе, аман корьмеген, эшитмеген Раббине сыгъынмагъа башлай, джан-юректен ялвара: وَإِذَا مَسَّ النَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْا رَبَّهُمْ مُنِيبِينَ إِلَيْهِ «Инсанларнынъ башына бирден бир сыкъынты кельсе, Рабблерине ёнелерек, Онъа ялваралар» («Рум» суцреси, 30/33 ает). قُلْ مَنْ يُنَجِّيكُمْ مِن ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعاً وَخُفْيَةً لَّئِنْ أَنْجَانَا مِنْ هَـذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ «Айт: «Ернинъ ве денъизнинъ къаранлыкъ-ларындан (телюкелеринден) сизни ким къуртарыр ки?». (О вакъытта) Онъа гизли-гизли ялвараракъ: «Эгер бизни бундан къуртарсанъ, ант олсун, шукюр эткенлерден оладжакъмыз», – дие дуа этерсинъиз» («Энам» суреси, 6/63 ает). Бойле инсанлар бир телюкенен къаршылашкъанда, Аллахны танырлар ве анарлар, амма эр шей яхшы олгъанда, кимсеге боюн эгмеге истемез ве кимсеге шукюр этмезлер. Лякин, инсаннынъ ичи де, тышы да, азалары да, юреги де, руху да, бедени де Аллахны таныттырыр, Онынъ гузель эсери олгъаныны бильдирир. Ондан башкъасы да буны япамаз. Бойле мукеммель яратылыш анджакъ ве анджакъ коклерни ве ерни яраткъан Аллах тарафындан бар ола билир. Биз эп берабер Раббимизге шукюр оларакъ «Ихдинас-сыраталь-мустакъим» – Аллахым, бизни догъру ёлгъа ириштир», – деп, хидаетининъ девамлы олмасыны истемек керекмиз. Рамазан АСАНОВ
Аллахкъа къуллукъ шууры (I къысым)
Опубликовано:
Алемлернинъ яратыджысы Аллаху Теаля бизни тек Онъа къуллукъ этмек ичюн яратты. Раббимиз бойле буюра: «Мен джинлерни ве инсанларны тек Манъа ибадет (къуллукъ) этсинлер деп яраттым» («Зарият» суреси, 51/56 ает). Инсан яратылувынынъ себеби - къуллукъ, къулнынъ мукеллеф олгъан эр шейни ичине алгъан, ич бир вакъыт денъишмеген бир зенааты, вазифесидир. Къулнынъ вазифеси - оны яраткъан, яшаткъан ве ёнеткенни билип, бутюн аяты девамында Оны разы этмеге тырышмакътыр. Бу макъсаднен яшагъан бир къул исе, омюри боюнджа Яратыджысынынъ огюне ич бир шейни къоймайып, яшайджакъ. Яни Яратыджы олгъан Аллах ве Онынъ айткъанлары даима биринджи ердедир. Не ерде олсанъ ол, не япсанъ яп, ич бир вакъыт денъишмейджек олгъан керчек шу ки, сен Онынъ къулусынъ, О исе - сенинъ Раббинъдир. Ве Яратыджынынъ къулу олгъанынъ ичюн, сенинъ вазифенъ - Онынъ эмир ве ясакъларыны эр шейден устюн тутмакътыр. Къуллукъ - бир тек тильнен айтыладжакъ шей дегиль. О, аяткъа тесир этмек керек. Намазда Аллахнынъ къулу олгъаныны айткъанлар; намаздан тыш шейтаннынъ, тагъутларнынъ, паранынъ, макъамнынъ къулу олсалар, тиллеринен айткъанларынынъ бир файдасы олмаз. Бир инсан сабадан акъшамгъа къадар яхшы бир къул олгъаныны анълатса, амма къуллукъ вазифелерини ерине кетирмесе, тилинен айткъан бу сёзлернинъ ич бир къыймети ёкъ. Аяткъа акс этмеген сёзлер - бош сёзлердир. Онынъ ичюн энъ эвеля пейгъамберлер, сонъра Аллахнынъ разы олгъаны къуллар, айткъанларыны аяткъа кечиргенлер. Бу акъта Къуранда бойле айтылгъан: «Элиф, Лям, Мим. Инсанлар, (тек) «иман эттик» демекнен имтиан этильмейип, быракъыладжакъларыны белледилерми? Емин олсун, Биз олардан эвелькилерини де имтиан эткен эдик. Аллах, догъру айткъанларны да, яланджыларны да мытлакъкъа биле (ве керчеклерни ортагъа чыкъарыр)» («Анкабут» суреси, 29/1-3 ает). Языкъ ки, чокъусы инсанлар, бу девирнинъ джаиллигинде учь-беш куньлюк адий дюньялыкълар ичюн ахиретни ёкъ саялар, Аллаху Теалягъа къуллукъ этмекнинъ ерине башкъаларына къуллукъ этелер. Къуллукъ Къуран ве суннетке коре насыл япыла? Мусульман бир аятны яшамакъ, тек къуллукъ шуурыны гонъюллерге ерлештирмекнен мумкюн оладжакъ. Къуллукъ шуурына иришкен инсан, къуллугъыны насыл аяткъа кечиреджегини ильк эвеля Къуран ве Суннеттен билип, огренмек керек. Къуран ве суннетни бильмегенлер, пек чокъ шейни бильселер биле, насыл ве неге коре къуллукъ япаджакълар? Шубе ёкъ ки, Аллахнынъ китабы ве Ресулининъ Суннети - Ислям Динининъ денъишмез эки темель менбаасыдыр. Бу эки менбаагъа сым-сыкъы сарылгъанлар, Аллахнынъ изини иле янълыш ёлгъа тюшмектен къорчалангъан инсанлардыр. Чюнки Ресулюллах (с.а.в.) бойле айта: «Сизге эки шейни къалдырам. Буларгъа сым-сыкъы сарылгъанынъыз вакъыт, асыл да догъру ёлдан чыкъмазсынъыз. Булар - Аллахнынъ китабы ве Ресулининъ Суннетидир» (Муватта). Ойле исе, къуртулыш ёлунда олмакъ ве къуртулыш ёлунда къалмакъ, Къуран ве суннетнен мумкюн. Бизлер, бу экисининъ арасыны бири-биринден айырмагъа акъкъымыз ёкъ. Къуран ве суннетни бири-биринден айырмакъ, вахий иле аятны бири-биринден айырмакъ сайыла, бунъа да ич кимсенинъ акъкъы ёкъ. Суннет, вахийнинъ аяткъа акс этювидир. Суннетке эмиет бермемек, вахийнинъ аяткъа акс этювине эмиет бермемек, демектир. Бакъынъыз, ёл косьтериджи Китабымызда, Раббимиз не буюра: «Де ки: Эгер Аллахны севсенъиз, манъа таби олунъыз; Аллах да сизни севсин ве гунахларынъызны багъышласын. Аллах багъышлайыджы, мерхаметлидир» («Али Имран» суреси 3/31 ает). Раббимиз бу аетте анълаткъанына коре, Аллахны севгенлер ве севгенлерини айткъанлар, Пейгъамберге (с.а.с.) таби олмакъ кереклер. Бу «таби олув эмири», Ресулюллахнынъ аятта олгъанда да, кечерли эди, вефатындан сонъра да биз, бу таби олув эмирини, Онынъ суннетине бойсунып, косьтермек керекмиз. Бир аетте Аллах бойле буюрды: «Ким Ресульге итаат этсе, Аллахкъа итаат эткен олур. Ким де юзь чевирсе, бильсин ки, Биз сени оларгъа къаравул олып ёлламадыкъ» («Ниса» суреси, 4/80 ает). Пейгъамберимиз (с.а.с.) бойле буюрды: «Ким де ким, манъа итаат этсе, Аллахкъа итаат эткен олур, ве ким де ким, манъа къаршы кельсе, Аллахкъа къаршы кельген олур...» (Бухари). Ает ве хадисте, Аллахнынъ Ресулине итаатынынъ, Аллахкъа итаат олгъаныны анълатыла. Чюнки Ресулюллах (с.а.в.) озюнден уйдырып чыкъармагъан инсандыр. Раббимиз бойле буюра: «О, озь истек ве тюшюнджесине коре лаф этмез» («Наджм» суреси 53/3 ает). Къуран ве суннет иляхи менбаалы, яни Аллахтандыр. Ойле исе, Аллахкъа итаат, Къураннынъ эмир ве ясакъларына итаат демек, Ресулюллахкъа итаат да, эм аятында, эм де вефатындан сонъ суннетине итаат этмек, демектир. Пейгъамберимиз, суннетнинъ да онъа берильгенини бойле анълата: «Дикъкъат этинъ! Манъа Китап иле берабер онъа бенъзегени (Суннет) де берильди» (Эбу Давуд, Тирмизи). Энъ хайырлы несиллер, Къурангъа ве суннетке сарылгъанлар ве «Къуран бизге етер, деп» Суннетни ташламагъанлардыр. Раббимиз бизлерге бойле буюра: «Ким, «дос-догъру ёл» ачыкътан белли олгъан сонъ, Ресульге къаршы чыкъса, ве муминлернинъ ёлундан башкъа бир ёлгъа кетсе, оны кеткен ёлда ташлармыз ве джехеннемге сокъармыз. О не де яман бир ятакъ!..» («Ниса» суреси: 4/115 ает). Къуллукъ, деген шей шуурны талап эте. Къуллукънынъ дады, иманнынъ дадыны алмакънен олур. Иманнынъ дадыны аламагъан инсанлар, къальплерине ширк булаштырып нефислерине хыянетлик эткен кишилердир. Булар Аллахнынъ къулу олгъанларыны акъылларына биле кетирмезлер. Акъылларында, Аллах ве Расулюне, Къуран ве Суннетке, Дженнетке ве Джехеннемге ер ёкъ, буларны тюшюнмеге де вакъыты ёкъ. Буларнынъ ерине, не къадар дюнья чёплюги олса, оларнен акъылларыны толдурып, къуллукъ шуурындан узакъ бир хаят яшарлар. Бизлер, бизни мусульман япкъан къыйметлерге сарылмакъ керекмиз…Къуллугъымызны о къыйметлерге коре тертип-низамгъа къоймакъ… Бизлерни мусульманлыгъымыздан узакълаштыргъан эр шейден узакъ турмакъ…Тевхидке таялы бир къуллукъ яшав ёлунда олмакънынъ дадына бармакъ…Иште, будыр къуллукъ шууры. Девамы бар… ИСА Велиев
«Медресемиз эм диний, эм илим саасында энъ юксек дереджеге етмели!», – Эмир-Асан Умеров
Опубликовано:
Бу сене Ислям илимлери Къалай медресеси 20 йыллыгъыны къайд этти. Рубрикамызнынъ мусафири Къырымда екяне медресенинъ мудири Эмир-Асан Умеров. Эмир-Асан оджа, мудир вазифесинде насыл чалышып башладынъыз? Бу вазифеге тайин этилювинъизнен медреседе денъишмелер олдымы? Ильк оларакъ, медреседе иляхиятны битирген сонъ, 2005-2006 окъув сенеси тербиеджи ве оджа оларакъ чалыштым. Даа сонъра, окъувгъа киргенимден себеп, медреседен айырылдым. 2014 сенеси медресеге къайтып, окъув ишлери боюнджа мудир муавини оларакъ чалыштым. 2015 сенеси исе, Муфтилик тарафындан мудир оларакъ тайинлендим. Ишке башлагъан сонъ, тасильни даа юксек дереджеге котермек меселелери боюнджа чалыша эдик. Бу джерьяннынъ нетиджеси оларакъ, медресемиз орта ихтисаслы диний мусульман окъув юрту оларакъ бельгиленди, девлеттен тасиль лицензиясыны алды, Бутюнрусие мусульман диний окъутув стандартларына якъынлаштырылды, мектеп дерслери тертипке кетирилип, мустакъиль шекильде бильги алмакъ сыфатында берилип башланды. Къалай медресесинде окъумагъа истегенлер насыл талапларгъа уймакъ керек? Шимди медресемиздеки талебелернинъ сайысы 50 дживарындадыр. Янъы къабул этюв оларнынъ сайысыны 100-ге чыкъармагъа умют этемиз. Медресемизге 9 сыныфны битирген ве даа илери яшта олгъанлар къабул этиле. Яш сынъыры – 20 яшкъа къадар. Медресемизге кельген талебелернен мулякъат (собеседование) кечириле. Сагълыгъы еринде олып, аттестатындаки баалар келишкен олса, къабул этемиз. Медресемизнинъ эсас макъсады - самимиетни ашламакъ, динни севдирмек, ислямий яшайыш тарзыны менимсетмектир Сизге, эсасен, генч балалар окъумагъа келе, яни месулиетинъиз чокъ буюк. Балаларны окъуткъанда неге дикъкъат айырасынъыз? Медресенинъ эсас макъсадларындан бири – Ислям динини огретип, тасиль бермекнен берабер – талим-тербиедир. Яни самимиетни ашламакъ, динни севдирмек, гузель алышкъанлыкълар ве ислямий яшайыш тарзыны менимсетмектир. Бунъа коре, ярамай ве зарарлы адетлернинъ къаршысыны алмакъ, эр вакъыт сайгъылы ве догъру сёзлю олмакъ – талебелеримиз ичюн эсас корьгенимиз меселелердир. Медресе мезунлары айны заманда орта мектепни битиреми? Мектеп оджалары тарафындан дерс корьген талебелеримиз йылда эки кере мектепке барып, эр бир фенден имтианларжан кечелер, бойледже, сонъунда Майское миллий мектеби аркалы аттестатларыны алалар. Бундан да гъайры, девлет имтианларыны бермек ичюн оджалар балаларнен айрыджа чалышалар. Талебелер диний тасильни къайсы окъув юртларында девам эте? 3 йыл девам эткен тасильден сонъ, талебелеримиз алий окъув юртларына да кирмелери мумкюн. Ал-азырда мезунларымыз Къазанда ве Тюркиеде чешит иляхият факультетлеринде окъумакъталар. Сиз насыл окъув юртуны битирдинъиз? Мен де 2000 сенеси Къалай медресесини битирдим. Сонъра Баку Ислям университетининъ Закатала шубесини ве Къырым муэндислик-педагогика университетинде къырымтатар тили ве эдебияты боюнджа магистратураны екюнледим. Медреседе омюр аркъадашынъызнен берабер чалышасынъыз. О, Сизинъ муавининъиз ола. Берабер чалышмакъ къолаймы? Къолай. Затен медресенинъ спецификасы ойле ки, меселелерни кимерде куньдюз де, гедже де чезмек керек ола. Бойле олгъанда, Ислям динининъ де насиатларыны козь огюне алсакъ, омюр аркъадашларынынъ медресени идаре этмеси даа къолай ве догърудыр. Медресемизни, эр кес баласыны бермеге истеген бир окъув юртуна чевирмеге истеймиз! Илериде огюнъизге насыл макъсадлар къоясынъыз? Медресемиз эм диний, эм илим саасында энъ юксек дереджеге етмели, эр кес баласыны бермеге истеген бир окъув юртуна чевирмеге истеймиз! Къалай медресеси бугунь «Зынджырлы медресенинъ» ишини девам эте, деп айтмакъ мумкюнми? Эльбетте. Биз айны ишни япамыз. Ялынъыз бир фаркъ бар, о да – Зынджырлы медресе алий окъув юрту функциясыны аль эте эди, биз исе – орта тасиль муэссисесидир. Медреседе окъугъанларынынъ Къырымда Ислям динини огренильмеси ве халкъкъа хызмети буюктир Бу 20 йыл ичинде Къалай медресеси Къырымда Ислямнынъ даркъатылувы саасында неге иришти? Мен беллесем, медреседе окъугъанларнынъ Къырымда Ислям динини огренильмеси ве халкъкъа хызмети буюктир. Муфтилик эркянында чалышкъан имам ве дин оджаларынынъ чокъусы – медресе мезунларыдыр. Муфтилигимизнинъ арзусы – Зынджырлыда Ислям институтыны янъыдан джанландырмакътыр! Бугунь Къырымда Ислям университетининъ ачылувында ихтиядж бармы? Бар. Медресени битирип, даа темелли алий тасиль алмагъа истегенлер узакъ ерлерге барып окъумакъ меджбурлар. Олар Къырымнен алякъалы спецификаны пек бильмей къалалар. Бу да келеджекте проблемлерге ёл ача биле. Бунъа коре, бир халкъ озь келеджегини озю азырламагъа истесе, маневий тасильнинъ бутюн дереджелерини озю къурмакъ керек. Муфтилигимизнинъ чокътан берли арзусы – Зынджырлыда Ислям институтыны янъыдан джанландырмакътыр. Аллах бизге буны якъын арада насип этсин. Сизнинъ арзунъыз? Бутюн гунахларымызгъа рагъмен, Аллахнынъ мерхаметине сыгъынып, якъынларымызнен берабер Онынъ разылыгъына наиль олмакъ. Бу дюньяда исе – халкъымызгъа Ислям динине сарылып, Хакъ узьре бирлик олмакъ, динимизни джанландырмакътыр. ЭВЕЛИНА Аблязова
Хассане (радыяллаху анха)
Опубликовано:
«Достсыз инсан – къанатсыз къуш», – деп, айткъан эдждадымыз. Керчектен де, бу омюрде эпимизнинъ омузымызны ясланаджагъымыз, сырларымызны[1] айтаджагъымыз, шартсыз севеджегимиз бир досткъа ихтияджымыз бар. Достлукъ – севгеннинъ севильгенде озь хусусиетлерини корьмесинден ола. Биз насыл олсакъ, достларымыз, чевремиз да ойле ола. Инсаннынъ досту – санки бир кузьгю кибидир. Пейгъамберимиз (с.а.с.) бир хадисинде бойле буюрды: «Яхшы достнен ярамай достнынъ мисали; къокъу саткъан адамнен комюр якъкъан адамгъа ошай…»[2] . Къокъу саткъан адам янында насыл олсакъ, хош къокъумагъа башласакъ, комюр якъкъан адамдан да устюмиз къокъуйджакътыр. Къургъанымыз достлукъ, бойледже, бизни я мусбет[3], я да менфий тарафкъа денъиштирмеге башлай. Керчек достлукъ эки юрек арасындаки къавий бир багъдыр. Бугуньки къараманымыз, Курейш апайлары арасында белли, Хазрети Хатидженинъ (р.а.) энъ якъын досту эди. Эвельки ады Джусаме эди. Амма Пейгъамберимиз адыны «Хассане», – деп, денъиштирди. Белли олгъаны киби, ад – инсангъа пек тесир эткен, онынъ табиатыны биле шекиллендирген бир хусустыр. Пейгъамбермимиз (с.а.с.) манасы хош олмагъан адларны денъиштире эди. Джусаме арапчадан – «тембель, юкъуджы», Хассане исе – «пек гузель» манасына келе. Айше (р.а.) анълата: «Хазрети Хатидженинъ вефатындан йыллар кечкен сонъ, бир кунь къарт бир апайчыкъ мусафирликке кельди. Пейгъамберимиз (с.а.с.): «Кимсинъ сен?» – деп сораса, «Адым Джусаме Эль Музениййе», – деп джевап берди апай. Пейгъамберимиз (с.а.с.): «Ёкъ, сен Хассанесинъ. Насылсынъ? Шимдигедже нелер яптынъ?» – деп сорады. Хассане: «Анам, бабам санъа феда олсун, эй, Аллахнынъ Пейгъамбери! Яхшым, санъа етип кельдим», – деп, джевап берди. Хассане чыкъкъан сонъ, Хазрети Айше (р.а.) Пейгъамберимизге: «Бу апай ким эди? Не ичюн онъа о къадар урьмет косьтердинъ?», – деп, меракъланды. Пейгъамберимиз (с.а.с.): «О, Хатидженинъ якъын досту эди. Вефа[4] исе имандандыр!» – деди». Кимериде Пейгъамберимизге (с.а.с.) бир бахшыш берильгени вакъыт, оны Хассанеге еллагъаны да ола эди. Бойледже, якъынларымызнынъ да достларыны унутмайып, оларгъа эйилик этмек гузель бир арекеттир. Аллах олардан разы олсун! [1] Сыр – тайна, секрет [2] Муслим, Бирр, 146 [3] Мусбет – положительный [4] Вефа, садакъат – верность Эмине Асанова
Якъуб (а.с.) ве огълу Юсуф (а.с.)
Опубликовано:
Исхакъ алейхиʼс-селямнынъ огълу Якъуб (а.с.) Кенан мемлекетинде яшагъан инсанларгъа ёлланылгъан бир пейгъамбер эди. Онынъ Медъенде я да Шам топракъларында дoгъгъаны ривает этиле. Хазрети Якъуб Ийс адында къардашынен эгиз оларакъ дюньягъа кельген. О, Ийстен сонъ дюньягъа кельгени ичюн де онъа «пешинден кельген» манасында Якъуб ады берильген. «Якъуб» адынынъ башкъа бир манасы да «сафветуллах», яни «Аллах саф ве темиз къылгъан къулы». Якъубнынъ (а.с.) лагъабы исе, Исраильдир. Бу да «Аллахнынъ къулу» манасына келе. Хазрети Якъубнынъ несилинден бир чокъ пейгъамбер кельген. Хазрети Муса, Хазрети Харун, Хазрети Давуд, Хазрети Сулейман, Хазрети Зекерья, Хазрети Яхъя ве Хазрети Иса алейхимуʼс-селям (Аллахнынъ селямети оларнынъ устюнде oлсун) пейгъамберлерининъ сою Хазрети Якъубдан келе. Чюнки бабасы Исхакъ (а.с.) союндан пейгъамберлер ве укюмдарлар кельмеси ичюн дуа эткен. Ийс къардашы Якъубны куньлей эди. Анасы, эки къардаш арасында кечимсизлик oлмамасы ичюн, огълу Якъупны дайысынынъ янына ёллагъан. Дайысынынъ эки къызы бар эди. Буюгининъ ады Ляя, кучюгининъ ады Рахиль эди. Якъуб (а.с.) дайысына еди сене хызмет этти ве онынъ буюк къызы Ляя иле эвленди. Артындан еди сене даа дайысынынъ хызметинде олып, кичик къызы Рахильни де никяхлады. Якъуб (а.с.) таби олгъан шериатына коре, эки къыз къардашнен бирден эвленмеге мумкюн эди. Дайысы, къызларыны Якъубгъа бергенде, оларгъа хызмет япмалары ичюн эр бирине Зульфе ве Бельхе адларында бирер джарие де берген эди. Айырыджа, эки джарие де Якъубкъа эдие эткен эди. Хазрети Якъубнынъ Ляядан алты, джариелерден дёрт, Рахильден де эки огълу догъгъан. Рахильден узун бир вакъыт баласы олмагъан эди. Рахиль Аллах Таалягъа дуа этип ялварды ве онъа бир огъул Юсуф багъышланды. Артындан Буньямин адында экинджи огълу дюньягъа кельди. Дoгъумдан сонъ, къыркъынджы куню Рахиль вефат этти. Хазрети Юсуф дoгъгъан йылы Якъубгъа (а.с.) пейгъамберлик вазифеси берильди. Инсанларны тевхид инанчына давет этмеге башлагъанда, онъа Кен’ан дияры халкъындан чокъ кимселер иман эткен эди. Аллах Тааля ает-и керимелерде бойле буюра: «Биз онъа Исхакъ ве Якъубны багъышладыкъ ве эр бирини пейгъамбер яптыкъ. Оларгъа рахметимизден багъышлавда булундыкъ. Олар ичюн тиллерде (ве динлерде) юксек ве гузель бир нам къалдырдыкъ» («Мерьем» суреси, 19/49-50 аетлер); «(Эй, Мухаммед!) Къуветли ве басиретли къулларымыз Ибрахим, Исхакъ ве Якъубны да анъ. Биз оларны, хусусан, ахирет юртуны тюшюнген ихляслы кимселер эттик. Догърусы, олар бизим къатымызда сечильген эйи кимселердендир» («Сад» суреси, 38/45-47 аетлер). Пейгъамберимиз (с.а.в.) де бу пейгъамберлернинъ фазилети акъкъында бойле буюргъан: «Керим огълу Керим огълу Керим огълу Керим – (бу) Ибрахим огълу Исхакъ огълу Якъуб огълу Юсуфтыр» (Бухарий, «Энбия» 19, Тефсир 12/1). «Керим» сёзю – сойлу, асылзаде ве джумерт маналарыны ифаде эте. Юсуф (а.с.), эр ал ве арекетинен къардашларындан фаркълы эди. Даа кучюк яшындан берли бабасынынъ буюк севгисине наиль oлгъан эди. Чюнки Якъуб (а.с.), огълу Юсуфта озюнде олгъан хусусиетлерни коре эди. Бундан себеп онъа олгъан мейили дигер къардашлардан зияде эди. Oны чокъ севе, бутюн огъулларындан къыйметли тута ве ич янындан айырмай эди. Къыссаларнынъ энъ гузели: Юсуф къыссасы. Юсуфнынъ (а.с.) икяеси Къуран-ы Керимде «ахсену’ль-къасас» (къыссаларнынъ, икяелернинъ энъ гузели) оларакъ ифаде этильген ве бу икяе мустакъиль бир суренен анълатылгъан. Ает-и керимеде буюрыла: «Юсуф ве къардашларында, (алмакъ) истегенлер ичюн аетлер (ибретлер) бар» («Юсуф» суреси, 12/7 ает). Юсуфнынъ (а.с.) икяеси, Аллах бильдиргенине коре, ибрет ве икмет толу бир икяедир. Юсуф икяеси ич бир китапта ве эсерде Къуран-ы Керимдеки къадар гузель ве белигъ усулнен анълатылмагъан. Убейй бин Ка’б, радыяллаху анхнынъ риваетине коре, Ресулюллах, салляллаху алейхи ве селлем, бойле буюргъан: «Къулларынъызгъа Юсуф суресини огретинъиз! Чюнки эр анги бир мусульман, oны язып аилесине ве къулуна огретсе, Аллах Тааля онынъ секерат-ы мевтини (олюм анындаки сыкъынтыларыны) къoлайлаштырыр. Ич бир мусульмангъа асет этмеге де такъат буламаз!» (Земахшери, «Кешшаф», III, 98). Юсуф (а.с.) къардашларынынъ пахыллыкъларына огърап, къуюгъа атылмакъ ве зинданда апс этильмек мусибетлерине огърагъан. Такъвасы, ихлясы нетиджесинде Аллах Тааля Юсуфкъа (а.с.) Джебраильни ёллагъан, бир чокъ лютфларда булунып, oны теселли эткен. Беляларгъа къаршы даянмакъ кучюни берген. Даа сонъра онъа къувет, шереф ве укюмдарлыкъ багъышлагъан. Озю бир чокъ сыкъынты, зулум ве эзиет корьген Юсуф (а.с.) укюмдарлыкъ йылларында зайыф, ярдымгъа мухтадж, фукъаре ве гъариплерге мерхаметнен даврангъан. Билинмели ки, ким «Юсуф» суресини oкъумагъа, юксек ве терен маналарыны тюшюнмеге девам этсе, Юсуфнынъ (а.с.) наиль олгъан севинчтен насибини алыр. «Юсуф» суреси, сайылып оламайджакъ къадар икмет ве ибретлернен толудыр. Бу суреде пейгъамберлик, къуллукъ, апсхане, тюш (руя) табири, сабыр, айрылув, ашкъ ве ашыкъ олмакъ, беля вакътында кучьлю олмакъ ве душманнынъ зарар ве зулумларына къаршы сабыр косьтерюв, имтиан, къуллукъ, нимет, джезаландыраджакъ кучь ве такъат бар экенде, багъышлав, къадынларнынъ айнеджилик ве фитнелерине баш чыкъмакъ, азизлик киби икмет толу сырлар бар. Кене бу суреде Пейгъамбер мирасчылыгъы, Аллахкъа халифе oлмакънынъ сырлары, рух ве къальп киби руханий къувет анълатыла. Бу суреде Юсуф къаршысында Зулейха нефс-и эммарени (яманлыкъны эмир эткен нефсни – эго) темсиль эте. Анджакъ, даа сонъра мусульман oла, руху тербие корип, Аллахнынъ разылыгъына ирише. Ниаетинде, руху Юсуф иле бирлеше ве Аллахкъа эришкенге къадар, чеккен сыкъынты ве белялар да оны маневий тарафтан пишкинлик севиесине кетире. Бу суренинъ энмесине себеп олгъан адисе де шу: еудий алимлер мушриклернинъ реислерине келип, шойле деген эдилер: «Мухаммедден сoранъыз, бакъайыкъ! Якъубнынъ аилеси Шамдан Мысыргъа не ичюн кочьти ве Юсуф къыссасы недир?». Мушриклернинъ реислери де Хазрет-и Пейгъамберге (с.а.в.) келип, бу мевзуларны сорагъан. Ондан сонъ «Юсуф» суреси назиль oлды. Бу суре энген девирде Ресулюллахнынъ ве муминлернинъ башларына бир чокъ беля ве сыкъынты кельген эди. Пейгъамбер (с.а.в.) Хазрет-и Хатидже анамызны ве эмджеси Эбу Талибни гъайып эткен эди. Муминлер устюндеки баскъы ве эскендже де даа зияде арткъан эди. Иште, «Кедер сенеси», деп адландырылгъан бу заманда шу суре ёлланылгъан, эм Ресулюллах (с.а.в.), эм де сахабийлернинъ бу суре иле гонъюллери раат олды. Айырыджа, бу суреде Хазрет-и Пейгъамбернинъ ёлунда кеткен, мусибет ве беляларгъа къаршы сабыр эткен муминлер ичюн гъалебе якъын олгъаны мужделенген. Аллах Тааля «Юсуф» суресининъ биринджи аетлеринде бойле буюра: «Элиф. Лям. Ра. Булар, ачыкъ ве эр шейнинъ ачыкълайыджысы олгъан Китапнынъ аетлеридир. Тюшюнип манасыны анъламанъыз ичюн, Биз оны арапча бир Къуран оларакъ эндирдик. (Эй, Мухаммед!) Биз санъа бу Къуранны вахий этмекнен, кечмиш миллетлернинъ хаберлерини санъа энъ гузель бир шекильде беян этемиз. Акъикъат шу ки, сенинъ бундан ич хаберинъ ёкъ эди» («Юсуф» суреси, 12/1-3 аетлер). Лейля УМЕРОВА